Алтайдын Чолмоны

Садып аларга келижет…

16.10.2018

Аймактардаҥ келип турган јетирӱлерле болзо, јербойында малга азырал белетеери јанынаҥ айалга эмеш аайлу-башту боло берген: ээлемдер ле таҥынаҥ улус белетеер аргалузын белетеп, јетпей турган азыралды ӱзеери садып алгылайт – ӧскӧ арга јок.

Тергеениҥ мал-ажы, кыралары кӧп лӧ элбек деген аймактарыныҥ бирӱзи Кӧксуу-Оозы аймак быјыл малга азырал белетеери јанынаҥ ойто ло уур-кӱчтерге алдырткан. Былтыр да бу аймактыҥ кезик ээлемдериниҥ кыралары кӱйгекке алдыртарда, ээлемдерге тууразынаҥ кӧп азырал садып аларга келишкен.

Амурдагы СПК-га быјыл 2017 јылда ла чылап, малга кӧп азыралдар садып аларга келижер. Мыныҥ шылтагы коомой ай-кӱннеҥ улам кыралардыҥ тӱжӱми уйан бӱткениле колбулу. Тургуза ӧйдӧ јурттыҥ улузы таҥынаҥ малына азыралды Кан-Оозы аймактыҥ кезик ээлемдеринеҥ, ол тоодо Экинурдыҥ ээлемдеринеҥ садып алгылайт, бескези 3 центнер рулон ӧлӧҥниҥ баазы орто тооло 1700 салковой болот дежет. Анайда ок Алтай крайдыҥ коммерсанттары рулондогон ӧлӧҥ экелип, база ол ло кирезине садып турган болуптыр.

Ыраак Улаган аймакта айалганы ајаруга алза, јербойыныҥ специалисттериниҥ айтканыла, олор азырал белетеер алдында ӧлӧҥ-чӧптиҥ тӱжӱми чек коомой болор деп санангандар. Је, карын, јайгыда бир эмеш јаҥмыр болгоны кыраларды «аргадаган» деп айдарга јараар: кыралардыҥ тӱжӱми арбынду эмес те болзо, је болгон. Улаган аймактыҥ администрациязыныҥ јурт ээлем ле ар-бӱткенниҥ байлыктары аайынча бӧлӱгиниҥ баш специализи Л. М. Тадышеваныҥ јартаганыла, јербойында мал-ашка азырал белетеери јанынаҥ иш аймактыҥ башкартузыныҥ јанынаҥ јаантайынгы шиҥжӱде болгон. Тургуза ӧйдӧ мындагы ээлемдер азыралын белетеп алган, јетпегенин база садып алгылайт.

Јербойыныҥ улузы бистиҥ республиканыҥ јеринде белетеген ӧлӧҥди кӱӱнзеп алып турганын кӧп улустаҥ угарга келишкен. Нениҥ учун дезе Алтай крайдаҥ экелген ӧлӧҥниҥ кезигин мал јибейт – куру комургайды мал не јизин… Сыгын айдыҥ учы кирезинде Алтай крайдыҥ бир ээлеминде ӧлӧҥ рулондоп јатканын јерлештерис кӧрӱптир. Андагы улус ол рулондорды бистиҥ республиканыҥ ээлемдерине садып ийерис дешкен эмтир. Сыгын айдыҥ учында та кандый ӧлӧҥ рулондоп јаткан улус, кырада арткан бор-карды ла рулондогон болбой, андый «азыралды» мал канайып јигей не…
Улаган аймактыҥ ыраак јурттарыныҥ ээлемдерине – Чолушман ичиниҥ ле Јазулуныҥ ээлемдерине једетен јол кату учун, андагы ээлемдер кӧбизинде концентрированный азыралды садып алгылайт.

Мал-ажына ӱзеери азырал керексиген ээлемдер ле улус аймактардыҥ администрацияларына баштанып, јетирӱлер алар арга јербойында бар. Текшилей алза, бистиҥ тергеениҥ јаан ээлемдери азырал јанынаҥ колбуларды Алтай крайдыҥ кезик ээлемдериле туку качаннаҥ бери бойлоры тӧзӧп алган. Олор экијандай саду-толыштыру ӧткӱргилейт.

Келер кыш кандый болорын билер кижи јок. Оныҥ да учун азыралыныҥ кеми кирелӱ ээлемдер малыныҥ тоолузын эмди ле садып, алган акчала азыралды садып алып турганы јарамыкту. Ас-мас азыралын кыш ӧйине чӧйип јадала, јаскыда кыштаҥ уйанзымак чыккан малынаҥ јаан чыгым болгон ээлемдердиҥ ченемели кӧпкӧ ӱредет. Азырал садып аларга тоолузын бӱгӱн чоттоҥ чыгарзаҥ, бӱткӱл ӱӱриҥ кыш-јастаҥ јакшы чыгар арга-айалга болорын улус јакшы оҥдойт. «Карамчы кижи эки катап тӧлӧйт» деген сӧстӧр дӧ бар – арга бар болзо, јетпес ӧлӧҥди эмди ле садып алгадый.

А. КӦБӦКОВ