Эл музей таланыҥ аҥылу темдеги

02.11.2018

Эл театрда ӱлӱрген айдыҥ 26-чы кӱнинде А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ 100 јылдыгына учурлалган јаан кӧдӱриҥи ӧтти.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларын таланыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ адынаҥ АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Н. М. Екеева уткыды. «Бистиҥ Эл музейис Алтай Республиканыҥ аҥылу, танылу темдеги, бӱдӱм-кебери. Талага јылдаҥ јылга келип турган туристтердиҥ тоозы кӧптӧгӧниле коштой Туулу Алтайдыҥ тӱӱкизине јилбӱ јаанаган. Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Васильевич Бердниковтыҥ эрчимдӱ ижиниҥ ле «Газпромныҥ» јӧмӧлтӧ-болужыныҥ шылтузында бис бӱгӱн талдама музейлӱ. Ол јылдарда башчы баштапкы јерге музейди јаҥыртар ишти тургускан. Јаҥыртулу иштиҥ кийнинде музейдиҥ ич-тышты јаҥы архитектуралык бӱдӱм алынган» — деп айтты.

Ол јуулгандарга онойдо ок Россияныҥ президенти Владимир Путинниҥ сӧстӧрин эске алындырды. Президенттиҥ темдектегениле, бӱгӱнги кӱнде јондыктыҥ алдында турган тӧс керектердиҥ бирӱзи — Тӧрӧлин, билезин баалап ла сӱӱп турган тӧрӧлчи кӱӱндӱ, чындык улусты таскадары. Шак бу учурлу керекте, вице-премьердиҥ чокымдаганыла, тӧс јер музейлерге берилет. Нениҥ учун дезе музейлер тӱӱкилик кӱӱн-санааны чеберлеп, улуска Тӧрӧлиле, энчи-байлыгыла оморкоор арга берет.

«Музейдеги экспонаттардыҥ шылтузында бис тӱӱкиге элбеде, тереҥжиде кӧрӧдис, ӧткӧн ӧй керегинде билгирис чындык, чокым болуп барат. Музейлер ӧткӧн ӧйди бӱгӱнгизиле колбоп, келер ӧйгӧ ууламјылап јатканы јарамыкту. Бистиҥ музейге јӱк ле 100 јыл, је ол кайкалга бодолду эдимдерди чеберлеп јат. Олор ажыра тӱӱкини јебрен-кумран ӧйлӧрдӧҥ ала бӱгӱнги кӱнге јетире шиҥдеерге јараар. Алтай — кижиликтиҥ ӧзӱминиҥ тӧс јерлериниҥ бирӱзи. Бистиҥ музейдиҥ аҥылузы, баалузы — мындагы чеберлелип јаткан экспонаттар олор чын бойлоры. Јуукта эткен эдимдер эмес» — деп чокымдады.

«Эл музей — бистиҥ республика болгоныстыҥ база бир керези, ол бистиҥ аҥылубысты кӧргӱзип јат. Бистиҥ бӱгӱнги кӱнде оморкоп јатканыс ол музейдиҥ канча ӱйе ишчилериниҥ ижиниҥ турултазы. Аҥылу ла учурлу алкыш-быйанды ветерандарга айдар керек. Олор шиҥжӱлерди јеҥил эмес айалгада ӧткӱрген, экспонаттарды јууган. Јаан ӱйениҥ улузы эски музейди ундыбаган болор. Ондо тапчы да болгон болзо, је ишчилери јуулган байлыкты ак-чек чеберлеп корыган. Мында бойыныҥ ижиниҥ устары, билгири бийик, тӧрӧлчи кӱӱндӱ, ижине чындык јайаандык ӧмӧлик иштеп јат. Шак онызы олорды бириктирет, ийде-кӱч берет» — деп, вице-премьер чокымдады.

Кӧдӱриҥиде сӱрекей солун табышты туружаачылар изӱ колчабыжула уткыды. Тоолу кӱндер кайра Москвадагы бистиҥ јаантайынгы элчиликте ады јарлу алтай јурукчы Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јуругын табыштырары аайынча чӱм-јаҥ ӧткӧн. Јурукчы бойыныҥ јуругын 1933 јылда бичиичи Лев Оваловко сыйлаган. Бичиичи ол ӧйдӧ Туулу Алтайда литературалык экспедицияда болгон. Јурук узак јылдардыҥ туркунына бичиичиниҥ айлында болгон. Лев Оваловтыҥ барказы Сергей Шаповаловтыҥ шылтузында јурук тӧрӧл јерине бурылган. Эмди јурук музейдиҥ экспозициязында учурлу јеринде турар. Музейге сый эдип, С. Шаповалов онойдо ок бичиичиниҥ «Июль в Ойротии» деген бичигин ле Ойротский округтыҥ 1887 јылда тургузылган атлазын сыйлады. Кереес сыйлар кӧдӱриҥи ӧйинде музейдиҥ јааны Р. М. Еркиновага табыштырылды.

Эл музейдиҥ јааны Р. М. Еркинова музейдиҥ керектери, ижи ичкери ӧзӧринде јетирген јӧмӧлтӧ-болужы ла баштапкы алтай профессионал јурукчы, политикалык ишчи Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јайаандыгын чеберлеп, јартамалду ишти кӧнӱ ӧткӱрип јатканы учун Алтай Республиканыҥ литература ла санат бӧлӱгинде Государственный сыйдыҥ лауреады деп ададып, 75 муҥ салковой сый-акчала кайралдатты.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла Эл музейдиҥ билим ишчилери Эркелей Идынова, Асия Каинчина культураныҥ ӧзӱминде јеткен једимдери, ӧзӱп јаткан јаш ӱйени таскадарындагы нерелӱ ижи учун кайралдаттылар.

А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейди јаҥыртарыныҥ чыҥдыйы бийик ӱлекери, бастыра јанынаҥ эткен јайаан ижи бийик кеминде болгонын баалап, Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ Быйанду самаразы Тоскинниҥ архитектурный мастерскойына табыштырылды. Музейге ӱзеери кӱӱлик јепсел аларына 500 муҥ салковойдыҥ сертификады табыштырылган.

Кӧдӱриҥи ӧйинде музейдиҥ ишчилерин, айылчыларды онойдо ок Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ вице-спикери М. Терехов, магистральный газӧткӱштердиҥ «Газпромтрансгаз Томск» деген ООО-зыныҥ Алтайский линейный производственный башкартузыныҥ директоры Андрей Хмурович уткып, кайралдарын, кереес сыйларын табыштырды. РФ-тыҥ культуразыныҥ министри В. Мединский музейдиҥ 100 јылдыгына учурлалган уткуулын ийген.

Музейчилерге учурлалган байрамда Алтай Республиканыҥ ла Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ государственный оркестри РФ-тыҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи В. Кончевтиҥ башкарганыла ойноды. Јуулгандарга Алтай ла Хакас республикалардыҥ нерелӱ артизи Артур Марлужоков кожоҥдоды. Ол музейдиҥ јаанына Хакасияныҥ культуразыныҥ министриниҥ молјуларын бӱдӱреечи В. Инкежековтыҥ ийген уткуулду самаразын табыштырды. Байрамныҥ туружаачылары «Ӧйдиҥ колбузы» деп солун видеофильмди кӧрди.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина