Алтайдын Чолмоны

Jон-политикалык керектер

28.12.2018

Тулаан айда Россия Федерацияныҥ Президентин тудар федерал талдаштар ӧткӧн. Алтай Республиканыҥ ӱнбереечилериниҥ 64,8% ондо турушкан. Президентке кандидат болгон ло талдаштарда јеҥӱ алган В. В. Путин учун бистиҥ тергееде ӱнбериште турушкандардыҥ 70,6% ӱнин берген.

* * *

Сыгын айда республиканыҥ 83 муниципал тӧзӧлмӧлӧринде јербойында бойы башкарынып јадар јаҥдарда иштеер улусты тудар талдаштар ӧткӧн.

Тогус аймакта аймактардыҥ депутаттар Совединиҥ депутаттарын тудар талдаштар, анайда ок јурт јеезелердиҥ 55 јаанын ла јурт Советтердиҥ 70 депутадын тудар талдаштар ӧтти.

Олордо 49 муҥнаҥ ажыра ӱнбереечилер турушкан.

* * *

Республиканыҥ сегис аймагыныҥ башкараачылары солынган. Онойдо, Чамал аймактыҥ јаанына Александр Алисов, Чой аймактыҥ јаанына Михаил Маргачев, Шабалин аймактыҥ јаанына Эрчим Сарбашев, Улаган аймактыҥ јаанына Владимир Челчушев, Майма аймактыҥ јаанына Роман Птицын, Кан-Оозы аймактыҥ јаанына Андрей Ялбаков, Оҥдой аймактыҥ јаанына Андрей Мунатов тудулган. Турачак аймактыҥ јааны эм тургуза тудулбаган.

* * *

«Алтай Республиканыҥ 2019 јылга ла пландалган 2020-2021 јылдарга республикан бюджеди керегинде» АР-дыҥ јасагы јӧптӧлгӧн лӧ тергеениҥ бир јылга (2019 јылга) темдектеген кирелтелери федерал јӧмӧлтӧ-акчала кожо баштапкы ла катап 20 млрд салковойдоҥ ашкан.

Тӱҥдештиргежин, 1998 јылда Алтай Республиканыҥ бюджединиҥ кирелте бӧлӱги 144 млн салковой болгон.

* * *

Республикада юбилейлик керектериле байлык болгон.

Ойрот автоном областьтыҥ тӧс јери болгон Улалу јуртты кала эдип кубулта тӧзӧгӧниниҥ 90 јылдыгы толгон. 1932 јылда Улалу кала Ойрот-Тура, 1948 јылда дезе Горно-Алтайск деп кубулта адалган.

* * *

25 јыл мынаҥ озо, 1993 јылда, Алтай Республиканыҥ герби јӧптӧлгӧн, оны Россияныҥ нерелӱ јурукчызы Игнат Ортонулов јураган.

Анайда ок АР-дыҥ государстволык маанызы керегинде ээжилер јӧптӧлгӧн, мааныныҥ ӱлекериниҥ авторы Россияныҥ нерелӱ јурукчызы Владимир Чукуев болгон.

Алтай Республиканыҥ Ӱстиги Соведи АР-дыҥ Государственный Собраниези—Эл Курултай деп кубулта адалганына база 25 јыл толгон. Эл Курултайдыҥ 27 депутадын тудар талдаштар 1993 јылдыҥ јаҥар айында ӧткӧн.

Бу керектер республикада быјыл база темдектелген.

* * *

15 јыл мынаҥ озо АР-дыҥ јасагыла ӱлӱрген айдыҥ 11-чи кӱнин республикада Эземниҥ кӱни деп темдектеери јӧптӧлгӧн. Ол ӧйдӧҥ бери јылдыҥ ла бу кӱнде политикалык кысташтарга кирген јерлештериске учурлалган митинг Г. И. Чорос-Гуркинниҥ кереезиниҥ јанында ӧдӱп јат.

* * *

Тергееде иштеген јондык биригӱлердиҥ «Мы вместе – Бис бирлик» деген II республикан форум, Россияныҥ Конституциязыныҥ 25 јылдыгына учурлалып, Горно-Алтайскта ӧткӧн лӧ республикада јаткан башка-башка ук-калыктардыҥ биригӱлериниҥ чыгартулу улузы кӧп турушканыла быјыл аҥыланган.

* * *

Ороонныҥ аэропортторын атту-чуулу улустыҥ адыла адаар «Россияныҥ улу аттары» деген  ӱлекерге Горно-Алтайсктыҥ аэропорты кирген болгон.  Оны адаары јанынаҥ мӧрӧйдӧ эки улу јурукчы Николай Рерихтиҥ ле Григорий Гуркинниҥ ады учун ӱнбериш эрчимиле ороонды кайкаткан.

Н. Рерих учун 105 563 кижи ӱнин берерде, Г. Гуркин учун берилген ӱндер бир ле процентке ас болгон. Бистиҥ аэропортты кемниҥ адыла адаары јанынаҥ тӱп-шӱӱлте эмдиге јарты јок артканча, бу сурак соҥында ӧйгӧ артырылган.

* * *

Алтай Республиканыҥ баш федерал инспекторы солынган ла бу јамыга Забайкальский крайда баш федерал инспектор болгон Дмитрий Колозин тургузылган.

* * *

Республиканыҥ башкарузында кадрлар јанынаҥ болгон јаан учурлу кубулталардаҥ: Игорь Коршунов ло Григорий Пильтин АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчыларыныҥ, Евгений Ларин АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министриниҥ, Владислав Таханов АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министриниҥ јамызына отурган.

* * *

190 јыл мынаҥ озо, 1828 јылда, Агару Синодтыҥ Алтай духовный миссияны тӧзӧӧри аайынча јарлыгы чыккан. Миссияныҥ ижин архимандрит Макарий тӧзӧгӧн лӧ баштаган. Бу керектерге учурлалган билим-практикалык конференция, «Макарьевский кычырыштар» Горно-Алтайскта ӧткӧн.

* * *

Бойыныҥ кӱӱниле болушту керектер эткендердиҥ (доброволецтердиҥ, волонтерлордыҥ) јылы  республиканыҥ эл театрында кӧдӱриҥилӱ айалгада јабылган ла  бу кыймыгу токтобой, улалып јатканы кӧдӱриҥиде айдылган.

* * *

Алтай Республиканыҥ прокуроры Николай Мылицынныҥ угузузыла Оҥдой аймактыҥ јаргызы мӱргӱӱл јаҥныҥ јербойындагы «Каракольская инициативная группа» деген («Ак јаҥ» деп аданган) биригӱзиниҥ ижин јондыкка јеткер болбос јасак-ээжилерди бускан деп токтоткон.

С. Кыдыева