Кӧрӱде — јебрентик сӱрлердиҥ јуунтызы

29.01.2019

А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейде чаган айдыҥ 18-чи кӱнинде Омсктыҥ Государстволык тӱӱкилик-краевед музейиниҥ «Березовские древности» деп адалган солун ла јилбилӱ кӧрӱзи ачылды.

Кӧрӱниҥ окылу ачылтазыныҥ туружаачыларын, айылчыларын Эл Курултайдыҥ ӱредӱ, культура, спорт, јашӧскӱримниҥ керектери, јондык биригӱлер ле СМИ аайынча комитединиҥ јааны В. Н. Уханов, Омсктогы Государстволык тӱӱкилик-краевед музейдиҥ директоры П. П. Вибе, Горно-Алтайсктагы ла Чамалдагы епархияныҥ адынаҥ протоиерей Георгий Балакин ле ӧскӧ дӧ улус уткыдылар.

Тӱӱки билимдердиҥ докторы, доцент, Россияныҥ Естествознание аайынча академиязыныҥ академиги Петр Петрович Вибениҥ темдектегениле, јаан кӧрӱге Кудайдыҥ Омский областьта Березов деген јурттаҥ табылган сӱрлериниҥ (иконалардыҥ), серкпениҥ улузыныҥ кеп-кийиминиҥ ле эдинген-тудунган эдимдериниҥ байлык јуунтызы чыгарылган. Серкпениҥ баалу јуунтыга кирген байлыгы XVII-XVIII чактардыҥ. Шак бу јуунты Омсктыҥ музейинде 1939 јылдаҥ бери чеберлелет.

«Кайкамчылу јуунтыныҥ тӱӱкилик јолы А. В. Палашенковтыҥ ады-јолыла колбулу. Текши Сибирьдиҥ, Омсктыҥ ады јарлу краеведи, тӱӱкичизи, археологы Андрей Федорович 1943 јылдаҥ ала 1957 јылга јетире Омсктыҥ краевед музейиниҥ ижин башкарган» — деп, П. Вибе айтты.

1939 јылда музейдиҥ ишчилери Омский областьтыҥ тӱндӱк јаказыла экспедицияда болгон. Оны А. Ф. Палашенков башкарып јӱрген. Олор Березов јурттагы јарымдай оодылып-чачылган Владимирский собордоҥ серкпениҥ сӱреен кӧп кереес байлыгын корып алган болуптыр. Оноҥ баалу-чуулу јуунты узак ӧйгӧ ундылып, ајару јок арткан. Ӧткӧн чактыҥ тогузон јылдарында бу учурлу јуунтыны Москваныҥ ла Омсктыҥ реставраторлоры ӧмӧ-јӧмӧ орныктырып јазаган.

Петр Вибе куучынында јарлу кӧрӱ калганчы јылдарда Тюменьде, Березовто, Салехардта, Ханты-Мансийскте, Москвада, Томскто, Новосибирскте ӧткӧн лӧ эмди Алтай Республикада деп чокымдады.

Омсктыҥ музейиниҥ јуунтызында 240 муҥнаҥ ажыра эдимдер чеберлелет. Ого јылдыҥ ла 2,5-3 муҥ кирези эдимдер кожулат.

2011 јылда Омсктыҥ музейиниҥ «Иконы Березовского собора» деген ӱлекери музейлер ортодогы «Первая публикация» деген бастырароссиялык кӧрӱ-маргаанда јеҥӱчил болгон. Кӧрӱ-маргаанды јылдыҥ ла Потанинниҥ фонды (Москва) ӧткӱрет.

Протоиерей Г. Балакин куучын-эрмегинде Россияныҥ музейлериниҥ ороонныҥ тӱӱкилик ле культуралык байлыгы деп, серкпениҥ эдим-тудумдарын корып-чеберлеп јаткан агару учурын темдектеди.

«Россияныҥ музейлери сӱрлерди, озогы бичиктерди, эдимдерди кандый да кату, кызалаҥ ӧйдӧ кызыл тынын да кысканбай корыган. Бир ӧйдӧ монастырьлар, серкпелер јоголтылган, агару молјузын бӱдӱрген кудайдыҥ улузы дезе айдаткан, бурулаткан. Је музейлердиҥ јана баспас, турумкай ижиниҥ шылтузында бу байлыкты, кереести бӱгӱнги кӱнде кӧрӧдис. Орооныста такып ойто православный јаҥ орныгып, јол алынарда, музейлер серкпе ӧргӧӧлӧргӧ сӱрлерди, эдимдерди, кеп-кийимди кайра табыштырган» — деп, протоиерей айтты.

Эл музейдиҥ јааны Римма Еркинованыҥ айтканыла, бистиҥ музей православный јаҥныҥ кереестерин 1930 јылдардаҥ ала кыракы јууган.

Музейдиҥ ишчилери Алтайда духовный миссия тужындагы ачылган кӧп тоолу серкпе-храмдардаҥ арткан байлыкты эрчимдӱ ле турумкай јууган. Темдектезе, музейде кудайдыҥ сӱрлерин Улалуда бичигендердиҥ (иконописцы) сӱрлери бар. Г. И. Чорос-Гуркин бойыныҥ ӧйинде кудайдыҥ сӱрлерин кӧп јураган. Је бӱгӱнги кӱнде ол сӱрлерге болуш керек. Олорды јазаары каруулу иш. Крещение деген јаан байрамныҥ алдында солун кӧрӱни ачып тура, таланыҥ башкарузы бу эдимдердиҥ айалгазына ајару эдер деп иженгенин Эл музейдиҥ јааны айтты.

Римма Михайловнаныҥ чокым-даганыла, Горно-Алтайскта православный јаҥныҥ байзыҥы ачыларда, музей олорго службазына керектӱ эдимдерди табыштырган.

«Березовские древности» деген кӧрӱге ӱзеери Эл музейдиҥ сӱрлериниҥ јуунтызынаҥ база тургузылган. Онойдо ок Горно-Алтайский ле Чемальский епархияныҥ байзыҥдарынаҥ база сӱрлер тургузылды. Сӱреен јаан ла јараш кӧрӱ болды.

Омсктоҥ келген «Березовские древности» деген кӧрӱле музей А. В. Анохинниҥ чыкканынаҥ ала 150 јылдыгына учурлалган тизӱ кӧдӱриҥилерди баштап ийди. Андрей Викторович Анохин серкпениҥ кожоҥыныҥ Москвадагы Синодальный училищезин, Санкт-Петербургтагы певческий капелланы божоткон. Томсктогы Троицкий кафедральный собордыҥ регенти, Ойрот краевед музейдиҥ — эмдиги Эл музейдиҥ баштапкы заведующийи болгон.

«Березовские древности» деген кӧрӱле экскурсияны Омсктыҥ музейиниҥ баш коручызы Юлия Белоглазова ӧткӱрген. Айылчыларды Эл музейдиҥ фондынаҥ ла Горно-Алтайский епархияныҥ јуунтыларынаҥ белетелген «Православные святыни Алтая» деген кӧрӱле музейдиҥ ишчизи Сергей Киреев таныштырды.

Онойып, республиканыҥ эл-јонында јакшынак арга болды. Јаан да, јаш та улус музейде баштапкы катап ӧткӱрилип јаткан солун кӧрӱге амадап келдилер. «Березовские древности» деген кӧрӱ тулаан айдыҥ 17-чи кӱнине јетире ӧдӧр.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина