Бойыныҥ ла арга-кӱчиле…

19.02.2019

Оҥдой аймактыҥ Бичиктӱ-Боом јуртынаҥ Боочы јурт јаар барып јатсаҥ, јолдыҥ оҥ јанында турлу турат. Расул ла Кымызаҥ Келбежековтордыҥ нак ла иштеҥкей билези анда бойыныҥ мал-ажын тудуп ӧскӱрет.

Тодош сӧӧктӱ Расул Томкунович бу ла Бичиктӱ-Боомдо чыдаган. Черӱниҥ кийнинеҥ колхозто тискинчи болгон. Бу турлуда дезе мынаҥ озо оныҥ ада-энези иштеген. Олордыҥ јажы јаандай берерде, уулы мал-ашта иштеп баштаган. Удабай колхоз-совхозтор јайрадылып башталарда, Расул Томкунович 1997 јылда таҥынаҥ ээлемин тӧзӧгӧн. Келбежековтордыҥ билези мында кой, јылкы, уй-мал тудат. Эјелериниҥ мал-ажы база мында турат. Јеендери амыраар кӱндерде таайына келип, болужып ийет.

Расул ла Кымызаҥ Келбежековтор уулын ла кызын чыдадып, олорго бийик ӱредӱ берген. Уулы эмди алган ӱредӱзи аайынча Уралда оборонный заводто иштейт. Кызы дезе Томсктыҥ университедин ӱренип божодоло, тургуза ӧйдӧ Китайдыҥ Ухань калазында кыдат тилге ӱренет. Ол оноҥ озо Томскто английский тилге ӱренген. Бойы ла гранттарда туружып, кыдат јеринде ӱренип турган эмтир. Бу оныҥ ол ороондӧӧн ӱчинчи јол-јорыгы болуптыр. Јайгыда келетен кызын ада-энези энчикпей сакыйт. Јайгы амыралта ӧйинде олорго уулы келип, текши иш-тошко база болужат.

Келбежековтор мал-ажына керектӱ азыралды бойлорыныҥ ла арга-кӱчиле белетеп алат. Былтыр кӱйгектиҥ кийнинеҥ мал-ашка ӧлӧҥди колло до чаап белетеерге келишкен. «Бир тюк ӧлӧҥниҥ баазы 1-1,5 муҥ салковойго једет. Оныҥ учун колло до чапкан ӧлӧҥиҥ јаскыда аргадап јат» – деп, олор айдыжат. Бу биле 30 гектар јерге сула отургызат. Јаҥыс ла ӧлӧҥлӧ азырап, малды кыштаҥ чыгаратаны кӱч керек эмей.

Бӱгӱн мал-аш тудуп турган таҥынаҥ ээлемдердиҥ курч сурактарыныҥ бирӱзи – ол одыру-сӱркӱштиҥ баазы там ла бийиктеп турганы. Ол ло солярканыҥ бир литри учун бежен салковой тӧлӧӧр керек. Эттиҥ баазы дезе ол ло бойынча јабыс кеминде артканча. Келбежековтор мал-ажын кайда келижер — анда ла этке табыштырат. Карын, јарлу «Мироторг» компания Кеҥиде мал-аш алып турганы јаан арга болот. Мынаҥ озо ӧйдӧ малды Кан-Оозындӧӧн апарарга келижетен. «Мироторг» казахский белоголовый укту малды јакшы садып алып турган эмтир. Эмди мал-аш табыштыратаны да чӱмдӱ болуп калган – акталабаган торбокторды алып турган эмтир. Кезик учуралдарда Келбежековтор мал-ажын Туйактуныҥ эткомбинадына да табыштырат. Олордыҥ ээлеминде 400 кире кой бар. Койдыҥ тӱгин Коротыда «Золотое руно» СПОК алат. Ондый јер тӧзӧлгӧни јаан арга. Алдында јылдарда тӱкти кайда да албай турган болгон.

–Карын, ол јаныста ине. Ол ло Улаган, Кош-Агаш аймактардыҥ эл-јонына мал-ажын табыштырарга болуп, канча кире јер ӧдӧргӧ келижет – деп, олор јолду айдат.

Таҥынаҥ ээлем тӧзӧп, керектӱ техниканы араайынаҥ јуугандар. 2011 јылда лизингке трактор алынган. Арткан темир-терсти кайдаҥ келижер, анаҥ ла јууган. Бу билениҥ турлузы кӱнет јерде турат. Мынаҥ арыгы амадулары мал-аш ла ӧскӱрери болуп јат.

–Јаанап калган улуска не керек, бу ла ишти эдерис. Айса болзо, балдар јанала, нени де солыйтаныс дежер – деп, олор айткан.

Алтай Републиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ кооперативтер тӧзӧӧр керек деген баштаҥкайыла колбой Келбежековтор бойыныҥ шӱӱлтезин мынайда айткан:

–Айса болзо, ээлемдер экидеҥ-ӱчтеҥ биригер. Алдында јылдарда ЛПХ-ларга субсидия-акчалар берилетен. Оноҥ бир канча ӧйдӧҥ андый акча јаҥыс ла јирме уйдаҥ ас эмес туткан ЛПХ-ларга берилген. Кийнинеҥ бежен уйлу болор керек боло берген. Эмди субсидия-акча јаҥыс ла кооперативтерге берилер, бастыра мал-ашка чип тургузар дежет. Некелтелер там ла катуланып тургандый. Је кемниҥ де јери кӧп, кемизиниҥ де ас, кемниҥ де техниказыныҥ айалгазы јакшы, кемниҥ де коомой, кем де укту мал азырап јат — мыны база ајаруга алар керек.

Расул ла Кымызаҥ Келбежековтордыҥ темдектегениле, Оҥдой аймактыҥ администрациязыныҥ јурт ээлем аайынча бӧлӱгинде иштеп тургандар сӱрекей јаан иш ӧткӱрет. Кӧӧркийлердиҥ ижи, ӧскӧ аймактардыйына кӧрӧ, кӧп. Не дезе, Оҥдой аймакта таҥынаҥ ээлемдердиҥ тоозы кӧп. Оныҥ учун кажы ла ээлем аайынча отчет эдерге келижет. Ол ло Кӧксуу-Оозы аймакты алза, анда СПК-лар бар. СПК-ныҥ отчедын бир кижи барып, табыштырып ийет.

Тергеебисте бойыныҥ арга-кӱчиле мал-аш ӧскӱрип турган ээлемдер кӧп. Бис Келбежековтордыҥ билезине баштап апарып јаткан ижин мынаҥ да ары једимдӱ улалтсын деп, бек су-кадык, чыдамал кӱӱнзейдис!

К. КУРТОВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина