Алтайдын Чолмоны

«Кижиге театр бала тужынаҥ ала башталат»

19.02.2019

Россияда балдардыҥ театрларыныҥ башкараачыларыла туштажу Федерация Совединде ӧткӧн. Алтай Республикадаҥ ондо АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, Алтай Республиканыҥ Москвада чыдулалган чыгартулу кижизи Ирина Лозовая ла П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрдыҥ директоры Светлана Пешперова турушкан.

Федерация Совединиҥ башкараачызы Валентина Матвиенко јуулган улусты Театрдыҥ јылы башталганыла уткып, ороонныҥ культуралык јӱрӱминде бу јаан учурлу ла узак сакыган керек болгонын темдектеген.

«Бала тужыныҥ онјылдыгыла колбой темдектелген керектерди јӱрӱмде бӱдӱрери база быјыл башталган. Балдарды ла билени корыырыныҥ сурактары аайынча РФ-тыҥ Президентиндеги совет ижин баштаган. Быјылгы јылда бӱдӱретен керектердиҥ тӧс ууламјызы келер ӱйени таскадары болор деп, советтиҥ баштапкы јуунында јӧптӧлгӧн. Балдардыҥ театры јиит ӱйени таскадарына кӧнӱ камаанын јетирип, олордыҥ кӧрӱм-санаазын тӧзӧп јат» – деп, Валентина Матвиенко туштажуда айткан.

Театрда јиит кӧрӧӧчи баштапкы ла катап искусствоныҥ бийик телекейиле таныжат деп, ол куучындаган. «Кижиге театр јаш тужынаҥ башталып јат. Јаш туштагы ойындарды сананза, кандый ла бала – ол артист те, режиссер до, јурукчы да, костюмер де. Оныҥ учун балага театрга барганы тегин ле керек эмес, је анайда ок ойын-кӧргӱзӱде болгонын ӧзӧги ажыра ӧткӱрген, санаа-кӧгӱзиниҥ ӧзӱмине камаанын јетирген јаан учурлу керек» – деп, Ӱстиги палатаныҥ башкараачызы айткан.

Валентина Матвиенконыҥ темдектегениле, бу куулгазын телекейле туштажуны кажы ла бала сакыыр ла амадаар, театр дезе јаш улустыҥ бу сакылтазына келиштире иштеер учурлу.

Эбире телекей сӱрекей тӱрген кубулганына, технологиялар бийик тебӱлӱ ӧскӧнине Федерация Совединиҥ башкараачызы ајару эткен. «Биске келген јетирӱлердиҥ агыны јаанайт. Мындый айалгада корузы эҥ јука болгондор – балдар, олор чуудаҥ ала гаджеттерге курчаткан чыдайт. Бу дезе јаш ӱйеде тайыс санаа-кӧрӱм тӧзӧгӧни ачу» –деп, ол айткан.

Баланы јаштаҥ ала культуралык јайаан айалгада таскатканы бу каршудаҥ чеберлеп алар аргалу деп, СФ-тыҥ спикери чотойт. «Балдардыҥ театрларыныҥ учуры мында сӱрекей јаан. Сӱӱген чӧрчӧктӧриниҥ ле бичиктериниҥ геройлоры тынданып келген, јакшы јаантайын јаманды јеҥген, санааныҥ ла сезимниҥ, будуктардыҥ ла ӱн-табыштардыҥ јаркынду телекейи баланы бойына тартып алат» – деп, Федерация Совединиҥ спикери ајарган.

Мындый айалганы тӧзӧӧри – јаан каруулу иш деп, ол темдектеген: «Бистиҥ ороондо мыны јаантайын оҥдогон. Балдардыҥ ла јииттердиҥ театрларыныҥ бӱткӱл системазы телекейде эҥ озо шак Россияда табылган. Тургуза ӧйдӧ, јӱс јылдыҥ бажында, Россияныҥ кажы ла ӱчинчи театры балдарга иштеп јат».

Бу театрлар – акча-манатла јеткилдееринеҥ ала иштеер кадрларга јетире – государствоныҥ јанынаҥ аҥылу ајару некеп јат деп, Федерация Совединиҥ башкараачызы темдектеди.

Бӱгӱн федерал бюджетте балдардыҥ театрларыныҥ ижин јаҥыртарына алты миллиард салковойдоҥ ажыра акча темдектелгенин Валентина Матвиенко айткан. «Јуук беш јылдыҥ туркунына ороондо балдардыҥ театрларыныҥ тӧртинчи ӱлӱзи государствоныҥ болужын алар. Бу ишке ас эмес акча керек. Оныҥ учун мен ончо бӱдӱм театрлык учреждениелерге ӱзеери беш миллиард салковой чыгарары јанынаҥ Россияныҥ президенти Владимир Путинге суракту баштангам. Государствоныҥ башчызы бисти бу суракта јӧмӧӧр болгон» – деп, ол јетирген.

Тургуза ӧйдӧ Россияныҥ ончо тергеелери театрлу деп айдар арга јок: эки субъектте театрлар чек јок, бежӱзинде балдардыҥ театры јок деп, Ӱстиги палатаныҥ председатели ајарган. Куучын јӱк государстволык театрлар керегинде ӧдӱп јат деп, ол чокымдаган. «Ол тергеелерде театр сӱӱчилердиҥ ӧмӧликтери иштеп јат. Художественный самодеятельность – ол јакшы керек. Је кажы ла тергееде бойыныҥ профессионал театры болор учурлу» – деп, ол айткан.

Россияныҥ кандый ла толугында јаткан јиит кӧрӧӧчилерге бойыныҥ «балдардыҥ» сценазы керек деп, Федерация Совединиҥ башкараачызы темдектеген. Ол анайда ок су-кадыгыныҥ айалгазынаҥ улам арга-чыдалы кирелӱ болгон балдарга келиштире айалгалар тӧзӧӧрине ајару эткен. Москваныҥ Губернский театрыныҥ бу јанынаҥ јозокту ижин ол темдектеген.

Валентина Матвиенконыҥ шӱӱлтезиле, балдардыҥ театрлары иштиҥ јаҥы бӱдӱм-форматтарын ӧскӱрер учурлу. Эҥ артык спектакльдарыныҥ видео-кӧргӱзӱлерин Интернетте салар. Теле- ле радио кӧргӱзӱлерин эдер, олорды эмдиги ӧйдиҥ эп-аргаларыла таркадар. «Јаан театрлык энциклопедияны» јаҥырта кепке базып чыгарар, ол 50 јылга чыгара катап кепке базылбаган. Театрлык јӱрӱмге јилбӱни тыҥыдарга бу јӧмӧӧр.

Театрдыҥ једими оныҥ репертуарынаҥ кӧнӱ камаанду деп, Федерация Совединиҥ јааны ајарган: «Кезикте театрдыҥ бир ле ойындары кӧп јылдардыҥ туркунына кӧргӱзилет. Мыныҥ шылтактары јарт. Јаҥы ойын-кӧргӱзӱни тургузарга акча керек. Је керек јаҥыс акчада эмес. Кезикте јакшы пьесалар театрларга јетпей де јат».

Мыныла колбой Федерация Совединиҥ јааны балдарга ла јииттерге учурлалган пьесаларды кепке базып чыгарар эмезе бу аайынча Интернет-арга тӧзӧӧр шӱӱлте эткен. Культураныҥ министерствозы эмдиги ӧйдиҥ драматургиязын јӧмӧӧргӧ јылдыҥ сайын конкурс ӧткӱрет, балдарга учурлалган бичимелдер ондо бойыныҥ јерин табар учурлу.

СФ-тыҥ спикери балдардыҥ театрларында иштеер кадрлардыҥ сурактары керегинде база айткан. Кӧп тергеелерде специалисттер – актерлордоҥ ала наадайлардыҥ конструкторлорына јетире – једишпей јат. Бу айалганы тӱзедер иштер керегинде шӱӱп кӧрӱгер деп, ол јуунныҥ туружаачыларына баштанган.

Школдордо тӧзӧлгӧн студиялар, балдардыҥ кеендик школдоры, студенттердиҥ театрлары јайаан кӧрӱмдӱ, сагышту ла кӧгӱстӱ улус таскадып јат деп, Валентина Матвиенко темдектеген. Мындый јерлер кӧп болор керек ле театрлык ӧмӧликтер ле јербойыныҥ јаҥдары олорды јӧмӧӧр учурлу деп, ол ајарган.

«Федерация Соведи театрды јасак кеминде јӧмӧӧрине кӧп ајару эдип јат. Культура керегинде јаҥы јасактыҥ ӱлекерин белетеери биске тӧс учурлу керек. Билеттерди кайра јандырары керегинде ӱлекер тургуза ӧйдӧ иште. Госзакупкалар керегинде јасакка кубулталар эдер керек» – деп, ол куучындаган.

Россия Федерацияныҥ культура аайынча министри Владимир Мединский театрларды, ол тоодо балдардыҥ театрларын федерал бюджеттеҥ јӧмӧгӧн иштер керегинде јуулган улуска јетирген. Ол тоодо эҥ артык театрлык ойын-кӧргӱзӱ учун башкаруныҥ сыйы тӧзӧлгӧнин, балдардыҥ театрларыныҥ гастроль-јорыктарын, јаҥы кӧргӱзӱлер тургузарга режиссерлорго гранттар јӧптӧлгӧнин, театрлардыҥ туралары јаҥырта јазалганын ла о. ӧ. «Культура» деген федерал программа аайынча балдардыҥ 40 кире театрларын јаҥырта јазаары темдектелгенин министр айткан.

Темдектелген иштерди једимдӱ бӱдӱрерге, федерал тӧс јердиҥ ле ороонныҥ тергеелериниҥ јӧптӱ ижи керектӱ болгонын Владимир Мединский темдектеп: «Театрдыҥ јылында бар аргаларды билгир тузаланары јаан учурлу» – деген.

Балдардыҥ тап-эриктери аайынча РФ-тыҥ Президентиндеги чыдулалган кижи, билени ле балдарды корыыр ууламјыда государстволык политиканы јӱрӱмде бӱдӱрери аайынча РФ-тыҥ Президентиндеги советтиҥ турчызы Анна Кузнецова школдор ло театрлар ортодо колбулу иштиҥ федерал программазын тӧзӧӧр шӱӱлте айткан.

Јуунныҥ туружаачылары эмдиги ӧйдӧ балдардыҥ театрларыныҥ сурактарын, јаш ӱйени таскадарында олордыҥ учурын, театрларды акча-манатла јеткилдеериниҥ, материально-технический тӧзӧлгӧзин тыҥыдарыныҥ, репертуарын јаҥыртарыныҥ, гастрольдорды ла фестивальдар кыймыгуны јӧмӧӧриниҥ, анайда ок культуралык ла јайаан ишти јасак кеминде јӧмӧӧриниҥ сурактарын шӱӱшкендер.

Туштажуныҥ турулталарыла Федерация Совединиҥ председателиниҥ Быйанду самараларыла театрлык ӧмӧликтер ле олордыҥ башкараачылары, ол тоодо Алтай Республиканыҥ Эл театры кайралдаткан.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы