Алтайдын Чолмоны

Јасакберим иштиҥ турулталары кӧрӱлген

05.03.2019

Кочкор айдыҥ 27-чи кӱнинде республикан парламенттиҥ јаан залында «Алтай Республикада јасакберимниҥ 2018 јылда айалгазы керегинде» деп адалган јуун Эл Курултайдыҥ спикери Владимир Тюлентинниҥ башкарганыла ӧткӧн.

Јуунныҥ ижинде бӱдӱреечи јаҥныҥ, тап-эриктер корыыр органдардыҥ, муниципалитеттердиҥ чыгартулу улузы ла ӧскӧ дӧ улус турушкан. Тууразынаҥ келген айылчылардыҥ тоозында Алтай крайдыҥ Јасакчы Јууныныҥ председателиниҥ ордынчызы — аграрный политика ла ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитеттиҥ председатели Сергей Серов, Новосибирский областьтыҥ Јасакчы Јууныныҥ председателиниҥ ордынчызы Владимир Карпов болгон.

Бойыныҥ кире сӧзинде парламенттиҥ спикери Владимир Тюлентин кажы ла јылдыҥ башталганында ӧткӧн јылдагы јасакберим иштиҥ уч-турулталарына учурлалган јуун ӧткӱрери јакшынак јаҥжыгу болуп калганын темдектеген. «12-чи катап ӧткӱрилип јаткан бӱгӱнги јуунда 2018 јылда Алтай Республиканыҥ јеринде тӧс јасакчы ла тап-эриктерди тузаланар иш кандый кеминде ӧткӧниниҥ уч-турулталары кӧрӱлер» — деп, ол айткан.

Оныҥ кийнинеҥ јуунныҥ туружаачыларына тергеениҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ адынаҥ АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, республиканыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ Бирлик аппарадыныҥ башкараачызы Анатолий Донской баштанган. Оныҥ куучынынаҥ: «Республикан парламент јараткан јасактарла колбой тергеениҥ башчызына ла башкарузына былтыр 62 нормативно-правовой акттар јарадар керек болгон. 2018 јылдыҥ јаҥар айында болгоныла, ол акттардаҥ 44-зи јарадылган, 18-и 2019 јылда јарадылары темдектелет».

«Алтай Республикада јасакберимниҥ 2018 јылда айалгазы керегинде» деген темалу тӧс доклад аайынча јетирӱни АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов эткен. Оныҥ айтканыла, парламентте мындый мониторинг ӧткӱрип турганы республикан кеминде јасакберим бирлик системада болорын ӧмӧ-јӧмӧ тӧзӧӧрине камаанын јетирет. 2018 јылда јасакберим иштиҥ тӧс ууламјыларыныҥ тоозында ол бистиҥ республиканыҥ эл-јоныныҥ јонјӱрӱмдик корулажын, улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедерин, экономиканыҥ ла аргачылыктыҥ бӧлӱктерин јӧмӧӧрин, республикан бюджетти јарадарын ла оны шиҥжӱде тударын, республикан јасакберимди федерал јасакберимге келиштирерин ле ӧскӧзин де адаган. Ӧрӧ адалган докладта мынаҥ озо ӧйдӧ эдилген докладтарда айдылган иш-керектерди оноҥ ары апарарына ла кӧндӱктирерине ууландырылган иштер керегинде айдылган деп, ол јартаган. Анайда ок анда 2018 јылда јарадылган республикан јасактар ла нормативно-правовой акттар керегинде элбек јетирӱлер салылган.

Вице-спикердиҥ айтканыла, 2018 јылдагы јасакберим иш парламенттиҥ јӧптӧгӧн планы аайынча ӧткӧн лӧ РФ-тыҥ Президентиниҥ Федерал Јуунга 2018 јылдагы Баштанузында темдектелген иш-керектерди бӱдӱрерине ууландырылган болгон. Јети бӧлӱктеҥ турган докладта јербойындагы јасакберимниҥ ижи толо кеминде кӧргӱзилген.

Отчетту ӧйдӧ бастыра 92 јасак јарадылган, олордоҥ 18-зи јаҥы (тӧзӧлгӧ) республикан јасактар болуп јат — бастыра јарадылган јасактардыҥ тоозынаҥ 19,5 процент. АР-дыҥ 71 јасагына кубулталар кийдирилген (77,2 %), ийде-кӱчин јылыйткан деп темдектелген јасактардыҥ тоозы 3 (3,3 %). Конституционный ӱч јасакка тӱзедӱлер кийдирилген. Јарадылган ла республика кеминде тӧзӧлгӧ јасактардыҥ тоозында: гран-кыйу јанында ӧмӧ-јӧмӧ иш, волонтерство, кай энчилик, тергеениҥ государственный јаҥыныҥ органдарыныҥ концессионный јӧптӧжӱлердиҥ бӧлӱгинде чыдулары керегинде ле о. ӧ.

«Балдарлу билелерди јӧмӧӧрин, энеликти, адалыкты ла балдарды, анайда ок опеканы ла попечительствоны корыырын аайлаштыра башкарып турган јасакберим ишти оноҥ ары ӧскӱрери јанынаҥ иш оноҥ ары улалтылган. Айландыра ар-бӱткенди корыырыныҥ, тап-эриктерди бузарын озолондыра болдыртпазыныҥ, талдаштарла колбулу керектердиҥ, экономиканыҥ бӧлӱктеринде јасакберимди јарандырарыныҥ сурактары ла ӧскӧ дӧ сурактар тӧс ајаруда болгон» — деп, Михаил Терехов айткан. Анайда ок оныҥ аҥылаганыла, республикан парламенттиҥ јуук келер ӧйдӧ ӧдӧтӧн алтынчы сессиязы Россия Федерацияныҥ Президенти Владимир Путинниҥ быјыл кочкор айдыҥ 20-чи кӱнинде Федерал Јуунга эткен Баштанузында темдектелген иш-керектерди бӱдӱрери јанынаҥ некелте-амадулар тургузар.

АР-дыҥ прокурорыныҥ баш болушчызы Юлия Юркина федерал ла республикан јасакберим, тап-эриктерле колбулу кезик курч сурактар, прокуратураныҥ јанынаҥ ӧткӱрилген шиҥжӱлер аайынча кандый иш-керектер былтыр ӧткӱрилгени керегинде јетирӱ этти.

Јуун ӧйинде бастыра 10 доклад-јетирӱ эдилген. Олордыҥ тоозында: Эл Курултайдыҥ шиҥжӱ чыдуларын 2018 јылда канайда бӱдӱргени керегинде јетирӱни парламенттиҥ јасакберим ле национальный политика аайынча комитединиҥ јааны Виктор Ромашкин эткен, АР-дыҥ Ӱстиги Јаргызыныҥ председателиниҥ ордынчызы Валерий Сарбашев — Алтай Республиканыҥ јаргылары граждан керектерди кӧрӧр тушта туштап турган аайлаштыру керек сурактар керегинде, тергеениҥ Јондык палатазыныҥ председатели Татьяна Кончева — Јондык палата ла јаҥныҥ органдары улустыҥ баштанулары аайынча ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ сурагы јанынаҥ ла о. ӧ.

Барнаулдаҥ келген Сергей Серов 2018 јылда Алтай крайда јасакберимниҥ айалгазы кандый болгоны, Владимир Карпов Новосибирский областьтагы јасакберим иштиҥ айалгазы керегинде јетирӱ эткен.

Доклад-јетирӱлер эдилген кийнинеҥ шӱӱжӱ ӧткӧн.

Алтай Республиканыҥ депутады Николай Малчинов «Алтай Республиканыҥ нормативный правовой акттары керегинде» јасакта ээжи-некелтелер тургузылган да болзо, јарадылган јасактар ла ӧскӧ дӧ окылу документтер «Звезда Алтая» республикан газетте толо кеминде јарлалбай турган деген. Олордыҥ јӱк ле ады ла качан јарадылганы јарлалат. Анайда ок парламентарий јасактарды окылу электрон эп-арга ажыра јарлаар тушта олорды экинчи государственный тилле — алтай тилле јарлабай турганына база ајару эткен. Горно-Алтайский аэропорт самолеттордыҥ учужын јарлаар тушта экинчи государственный тил керегинде конституционный ээжи-некелтени бӱдӱрбей јат деп айтты.

Депутат Николай Малчиновтыҥ шӱӱлтезиле, Чага байрамды быјыл качан байрамдаарын јарлаар тушта «Алтай Республикада байрамдык ла кереес кӱндер керегинде» республикан јасактыҥ ээжи-некелтези бузулган болгон. Ол тергеениҥ башчызына, башкарузына ла Эл Курултайга республикан нормативно-правовой акттарды бускан учуралдарды јоголтсын ла јасакберимди јарандырары аайынча ишти тыҥытсын деген шӱӱлтеле баштанган.

Алтай Республиканыҥ профсоюз организацияларыныҥ республикан биригӱзиниҥ јааны Андрей Ищенконыҥ шӱӱлтезиле, јербойындагы эл-јонныҥ кирелтелериниҥ кеми калганчы беш јылдыҥ туркунына астап јат. Андый айалга болуп калганын ол чокым тоолор ажыра јартаган. Тарифный ставкалардыҥ кемин инфляцияныҥ айалгаларында јылдыҥ сайын индексировать эдер керек деген шӱӱлте айткан. Анайда ок ол бастыра јонјӱрӱмдик учурлу јаан ӱлекерлер јанынаҥ јондык шӱӱлтелер ӧткӱрери керектӱзине ајару эткен.

АР-дыҥ депутады Аскар Тулебаев бистиҥ тергееде кӧп јасактар јарадылып турган, је олордыҥ кезиги толо кеминде иштебей јат деп айткан. Темдек эдип ол јашӧскӱрим керегинде јасак акча-манатла јеткилделбегенин аҥылаган. Анайда ок ол 2004 јылда јарадылган «Алтай Республиканыҥ тӧс калазы керегинде јасак» толо кеминде иштезин деп, оны акча-манатла јӧмӧӧр керек деген. Парламентарий тергеениҥ депутаттарына ӱнбереечилердиҥ јанынаҥ јакылталар керегинде јасак јарадары аайынча шӱӱлтезин айткан. Ол тушта ӱнбереечилердиҥ јакылталарын јылдар сайын канайда бӱдӱрери чокымдалар, јакылталарды бӱдӱрери акча-манатла јеткилделер арга болор деген.

Депутат Михаил Федькин Россия Федерацияныҥ граждандарына амыр-энчӱ митингтер, јуундар, демонстрациялар ӧткӱрери РФ-тыҥ Конституциязыныҥ 31-чи тизими аайынча быжулалып та калган болзо, олорды Горно-Алтайскта ӧткӱрери уур-кӱч сурак болуп калган деп айткан. «Митинг ӧткӱрерге, Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ јараду алар керек, ол дезе кандый бир керек-јаракты каланыҥ тӧс тепсеҥинде ӧткӱртпеске болуп, јӱзӱн-башка шылтактар табарга чырмайат» — деп, ол айтты.

Депутат Аржан Иташев 2018 јылда јарадылган јаан учурлу деген республикан јасактардаҥ «Алтай Республиканыҥ кай энчизи» деген јасакты темдектеген. Парламентарий культураныҥ сурактарына јаан ајару эдерин аҥылап айткан.

Јуунда айдылган шӱӱлтелер јербойындагы јасакберим ишти оноҥ ары једимдӱ кӧндӱктирерине, јасакчы баштаҥкайлар јӱрӱмде бӱдерине камаанын јетиреринде алаҥзу јок. Јуунныҥ уч-турулталары аайынча јӧп јарадылды.

А. СУЛУКОВ