Алтайдын Чолмоны

Красноярск: Кышкы универсиада

05.03.2019

Тулаан айдыҥ 2-чи кӱнинде Красноярск бастыра телекейдиҥ студенттериниҥ тӧс калазы боло берген. Ондо Кышкы универсиада-2019 ачылган.

Каланы айландыра кырлардыҥ тымыгын студенттердиҥ спортыныҥ јаан байрамы бузуп ийген. Спортчылардыҥ ла кӧрӧӧчилердиҥ јӱректерине байрамныҥ оды камызылды. Улу Енисей, Сибирьдиҥ куулгазыны ла ондор тоолу калыктардыҥ культуразыныҥ тӧзӧгӧ-коды – байрамныҥ ачылтазына айдары јок кӧдӱриҥи ле кӧӧрӧм берген. Ачылтаныҥ јаркынду бӧлӱги – ол спортчылардыҥ базыжы болгон. Кӧп улус кӧӧрӧмин тудуп болбой до тургандар. Бу ойындар јаҥы ла башталган да болзо, студенттердиҥ телекейлик спортыныҥ  кажы ла туружаачыныҥ јӱрӱминиҥ бӧлӱги боло берген. Мындый байрам кӧбизинде Университеттердиҥ спортыныҥ калыктар ортодогы федерациязыныҥ јӧмӧлтӧзиниҥ шылтузында ӧдӱп јат деп, Россияныҥ президенти ачылтадагы куучынында темдектеген.

«Бис слердиҥ јӧмӧлтӧгӧрди, болужыгарды јаантайын сезедис.  Бу керек эҥ бийик кеминде ӧдӧр деген ижемјимди айдып турум» – деп, Владимир Путин угускан.

Енисейдиҥ јарадында час Кышкы универсиаданыҥ ачылтазына јетире ӧйди јууктадып тоологон. Универсиаданы Красноярскта алты јыл сакыгандар.  Ол маргаандарды ӧткӱрерине јӱс процентке белен.  Кала айылчыларды ар-бӱткениле, кӱндӱзегиле, элбегиле кайкадат.

Германияныҥ спортчызы Эмма Вайс јӱрӱминде баштапкы ла катап тӱндӱктиҥ аҥын колдоҥ азыраган ла чанакка јеккен ийтле танышкан. Ӧскӧ ороонныҥ улузы да, ороонныҥ башка-башка тергеелериниҥ эл-јоны да Сибирьдиҥ ле сибиряктардыҥ аҥылузын ла байлыгын кайкажат.

Енисейдиҥ  јарадында јаткандар озогы чӱм-јаҥжыгуларын кичееп билер. Красноярскта этнодеремне  тургузылган, чумга да кирип, Тӱндӱктиҥ тургун калыктарыныҥ јадыныла таныжар арга бар.

Је коштой чек башка Сибирь деп, ӧскӧ ороонныҥ улузы кайкажат – бӱгӱнги кӱнниҥ отельдери, јап-јаҥы ӧйдиҥ спорт комплекстери, бийик технологиялар. Калада кар чек јок, је спорт трассаларда  кӱрлер. Олорды аҥылу пушкаларла бӱткӱл кыш белетегендер.

Универсиада – Красноярский крайга јаан учурлу: бу суракты В. Путин тергеениҥ јааныла кожо шӱӱшкен. Эҥ јаан сурак – ол Красноярсктыҥ транспортын,   ол тоодо келер ӧйдӧ јердиҥ алдыла барганын ӧскӱрери. «Метроны, тӱрген трамвайды, электричкаларды бир комплекске колбоор керек. Ол тушта олор бой-бойына јӧмӧжип, турулталу иштеер. Сӧс јок, кымакайлаар керек, је мындый объекттер керегинде айтсабыс, олор ичкери ӧзӱмге тудулар учурлу» — деп, Владимир Путин айткан.

2023 јылда Јайгы универсиаданы ӧткӱрерине эмди Екатеринбург умзанып јат. Ондо ченемел де, инфраструктура да бар – кала футболло телекейдиҥ чемпионадыныҥ матчтарын ӧткӱрген. Красноярскта  дезе, медальдар учун тартыжулар кызу ӧдӱп туру.

Сахалин: “Азияныҥ балдары”

Тӱштӱк Сахалинде ӧткӧн «Азияныҥ балдары» деген баштапкы телекейлик ойындар кочкор айдыҥ 16-чы кӱнинде једимдӱ тӱгенди. Ол Сахалинде спортты ӧскӱрерге бийик тебӱ берген. Бу тергеениҥ эл-јонына дезе эмдиги ӧйдиҥ јаҥы стадиондоры арткан.

Тебӱ берген

Телекейлик ойындардыҥ турулталарына учурлалган пресс-конференцияда Сахалинский областьтыҥ губернаторыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Валерий Лимаренко спорттыҥ объекттерин Россияныҥ спортчылары 2020 ле 2022 јылдарда ӧдӧтӧн Олимпий ойындарга белетенеринде база тузаланар  деп темдектеген.  «Азияныҥ балдары» деген телекейлик ойындар Тӱштӱк Сахалинде кочкор айдыҥ 9-16 кӱндеринде ӧткӧн. Оныҥ туружаачылары спорттыҥ сегис бӱдӱминде маргышкандар. Курч тартыжулар туу-чанада, сноубордто, биатлондо, чанала јарыжарында, чанала трамплиннеҥ калыырында, фигурный јыҥылашта, шорт-тректе ле хоккейде ӧткӧн. Маргаандарда 20 ороонноҥ 750-неҥ ажыра јиит спортчы турушкан.

«Бис јаан маргаандардыҥ керечилери болдыс — деп, В. Лимаенко айдат. — Бисте эмди мындый кемдӱ маргаандарды ӧткӱрер байлык ченемел бар. Ойындарды ӧткӱрерге дезе эмдиги ӧйдиҥ стадиондоры ла комплексттери тудулган. Энчиге арткан јазалдарды спорттыҥ секцияларында кыйалтазы јогынаҥ тузаланарыс. Тургуза ӧйдӧ Сахалинниҥ беш муҥнаҥ ажыра  јиит физкультура сӱӱчилерине спорттыҥ башка-башка бӱдӱмдериле тазыктырынар јаан аргалар ачылып јат».

Келер јылда Сахалинде чананыҥ бӱдӱмдери аайынча уулдар ортодо чемпионат ӧдӧри темдектелет. Тергееде спорттыҥ бастырароссиялык учурлу лагерин ачары аайынча јӧптӧжӱ-куучындар база ӧдӧт. В. Лимаренконыҥ айтканыла, ороонныҥ эҥ тыҥ деген спортчылары тазыктыру сборлорын Сахалинниҥ базаларында ӧткӱрерге база кӱӱнзеп јат. Пресс-конференцияда журналисттер губернаторго Сахалин «Азияныҥ балдары» деген телекейлик ойындарды ӧткӱрерге база катап угузу эдер бе деген сурак  бергендер. В. Лимаренко бу суракка мындый каруу берген: «Эйе, баштанарыс.  Је бу сурактыҥ аайы ойындардыҥ тӧзӧӧчилеринеҥ кӧнӱ камаанду болор».

Урал — Азияда баштапкы

Тӱштӱк Сахалинде ӧткӧн баштапкы ойындарда текши командала јеҥӱни Уралдагы федерал округтыҥ јуунты командазы алган. Бу тергеениҥ спортчылары маргаандарда 10 алтын, 5 мӧҥӱн ле 9 кӱлер медальдар ойноп алган. Экинчи јерге Москваныҥ командазы чыккан. Олордо — 9 алтын, 5 мӧҥӱн ле 7 кӱлер медальдар. Пьедесталдыҥ ӱчинчи тепкижине Сахалинский областьтыҥ баштапкы командазы чыккан. Ойындардыҥ ээлери 8 алтын, 9 мӧҥӱн ле 9 кӱлер медальдар ойноп алгандар. Баштапкы ла кӱннеҥ ала баштапкы јерде болгон Тӱштӱк Кореяныҥ спортчылары текши турулталарла тӧртинчи јерде арткандар. Олордо — 8 алтын, 9 мӧҥӱн ле 6  кӱлер медальдар.

Уралдагы федерал округтыҥ јуунты командазына јеҥӱлӱ очколорды ойындардыҥ калганчы кӱнинде олордыҥ хоккеисттери экелген. Округтыҥ хоккейле командазы финалда Сибирьдеги федерал округтыҥ командазын 5:0 тооло јеҥген. «Азияныҥ балдары» деген ойындардыҥ телекейлик комитединиҥ президенти Дмитрий Глушконыҥ айтканыла, командалардыҥ ойноп алган медальдарын кӧрзӧ, олор бой-бойынаҥ тыҥ ла башкаланбай јат. «Јеҥӱчил јерлерге чыккан командалар маргаандарда чындап та, јакшы кӧргӱзӱлерге јеткен. Мынызы сӱрекей јакшы. Ойындарда кажы ла команда учун тыҥ спортчылар турушкан деп айдар аргабыс бар». Маргаандардыҥ телекейлик комитединиҥ президенти Сахалинде болгон спортчылардыҥ бастыразына шыдарын бис эмди јашӧскӱримниҥ 2020 јылда Швейцарияда ӧдӧтӧн Олимпиадазында кӧрӧрис деп айдат. «Мен сананзам, олор бойлорыныҥ ороондорыныҥ јуунты командаларында эҥ озочыл јерлерде болор. Бис Сахалинде јаҥы «јылдыстардыҥ» чагылганын кӧрдис» — деп, ол айткан.

В. Фетисовко тыҥ јараган

Олимпий ойындардыҥ эки катап чемпионы, атту-чуулу хоккеист Вячеслав Фетисовко Тӱштӱк Сахалинде ӧткӧн телекейлик ойындар база сӱрекей јараган. Маргаандарды бийик кеминде тӧзӧп ӧткӱрген тергеениҥ башкараачыларына јаан быйанын айдат. Ол ойындарда иштеген волонтерлордыҥ ижин база бийик баалайт: «Спорттыҥ байрамында кем де токынал јок артпаган. Эмди Сахалинниҥ башкараачылары ла  спорт сӱӱчилери спортто нени эдетенин јакшы билер. Ыраак Кӱнчыгыштыҥ ла Сахалинниҥ уулчактары ла кызычактары спорттыҥ секцияларына торт «урулып»  келер болбой. Андый болорына мен иженип ле бӱдӱп јадырым».

В. Фетисов эмдиги ӧйдиҥ политикалык айалгаларын ајаруга алза, бу кышкы ойындардыҥ учуры сӱрекей јаан деп айткан: «Ӧскӧ ороонноҥ келген јиит спортчылар Россияда кӧргӧнин тӧкпӧй-чачпай куучындап барар. Сахалинниҥ эл-јоны бу маргаандарда бойыныҥ кӱндӱзегин ле јалакай кӱӱнин кӧргӱскен.  Бис спорттыҥ јаан маргаандарын ла јаан байрамдарын ӧткӱрерге ӱренип алганыс. Темдек эдип, Сочиде болгон Ак Олимпиаданы, футболло Россияныҥ јаан калаларында ӧткӧн чемпионатты адаарга јараар. Бисте ӧскӧ дӧ темдектер бар. Олор ас эмес».

«Азияныҥ балдары» деген ойындардыҥ телекейлик комитединиҥ президенти Дмитрий Глушконыҥ айтканыла, бу маргаандарды кажы ла эки јылдыҥ бажында ӧткӱрерге јараар. 2021 јылда ойындар база ла катап ӧдӧринде ол алаҥзыбайт. Д. Глушко ээчиде маргаандар кайда болотонын оныҥ башкарып турган телекейлик комитеди јуук ӧйлӧрдӧ текши јарлап ийер деп бӱдӱмјилейт. Ээчиде ойындарды бойына алынарга турган тергеелер дезе бӱгӱнги кӱнде Россияда бар, угузу бичик керек дезе Бириктирилген Араб Эмираттардаҥ да келген. Је Глушконыҥ темдектегениле, Тӱштӱк Сахалиннеҥ ӧскӧ јакшы јер бӱгӱнги кӱнде база кайда да јок. Спорттыҥ ла најылыктыҥ бу јаркынду байрамында Австралияныҥ ла Јаҥы Зеландияныҥ балдары туружарга база кӱӱнзейт. Океанияныҥ ӧскӧ дӧ ороондоры «кыймыктап» баштаган. Д. Глушко бу ороондордыҥ јиит спортчылары келер јылда Улан-Батордо ӧдӧтӧн јайгы ойындарга кыйалтазы јогынаҥ келер деп иженет.

Электрон СМИ-лердеҥ