Алтайдын Чолмоны

28.05.2019

Оймон ичиндеги туштажулар

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин кӱӱк айдыҥ 21-чи кӱнинде Кӧксуу-Оозы аймакта болуп, јонјӱрӱмдик учурлу учреждениелердиҥ ижи-тожыла таныжып, јербойыныҥ эл-јоныла тушташкан.

 «Кӱч јеткенче болужарыс»

Тихонькая јурттыҥ школы 1969 јылда тудулган. Ол эки агаш турадаҥ, беш ле эки кабинеттердеҥ турат. Баштапкы турада спортзал чек јок, ӱренчиктерге аш-курсак белетейтен кып сӱрекей тапчы, ӱстине кабинеттери једишпей јат. Бу јуртта јаҥы школ тудар керек деген сурак турат. Оныҥ баа-сметазыныҥ ӱлекери белен. Школдыҥ туразын тудатан јердиҥ документ-бичиктери база јазалып калган. Учреждение тергеелик программага кийдирилген. Мында тудум иштер 2021 јылда башталар ла ого 110 миллион салковой акча чыгарылар.

Ӱстиги-Оймон јуртта дезе былтыр кӱчӱрген айда ӧрт болгон. Культураныҥ мындагы туразы от-јолбышка алдырып, кӱйӱп калган. Ӧрттӧҥ улам искусстволордыҥ школыныҥ ла балдардыҥ јайаан ӧзӱминиҥ школыныҥ ӱренчиктери ӱренер јер јок арткан. Балдар тургуза ӧйдӧ јербойыныҥ текши ӱредӱлӱ школында ӱренгилеп јат. Анда кыптар олорго тапчы. Оноҥ улам ӱредӱчи-таскадаачыларга ӱредӱниҥ программазын кыскартарга келишкен. О. Хорохордин бу јурттардыҥ культишчилериле, школдыҥ ӱредӱчилериле туштажып, ачык-јарык куучын ӧткӱрген. Республиканыҥ удурумга башчызыныҥ бу јуртка келердеҥ озо мында аймактыҥ администрациязына болужар кӱӱндӱ улустаҥ баштаҥкайлу кӱрее тӧзӧлгӧн. Олор туштажуда удурумга башчыга баштанып: «Слер бисти јӧмӧӧр болзогор, бис тудум иштерди ӧткӱрерге болужарыс» — деп айткандар. О. Хорохордин: «Бисте кандый аргалар барын кӧрӧрис ле слерге кыйалтазы јогынаҥ болужарыс» деген.

О. Хорохордин Кӧксуу-Оозында анайда ок ДЮСШ-аныҥ стадионында болгон. Бу стадион 1985 јылда тудулган. Мынча кире ӧйгӧ мында бир де ремонт болбогон. Тургуза ӧйдӧ стадиондо элбек кемдӱ јазал иштер ӧдӧт. Мында јеҥил атлетиканыҥ јолы јаҥыдаҥ салылган. Спорткомплексти толо кеминде иштедерге ӱзеери спортивный зал ла хоккейдиҥ коробказын тудар керек. О. Хорохордин ол кӱн «Тополек» деп садикте тудулып јаткан ясляныҥ ижин база шиҥдеп кӧргӧн. Јаҥы ясляныҥ туразыныҥ фундаменти урулып калган. Стенелерди бектейтен конструкциялар база тургузылган, башапкы ла экинчи каттардыҥ полдоры јайылган. Строительдер удурумга башчыны мындагы тудум иштер 2019 јылдыҥ јаҥар айына јетире тӱгенип калар деп бӱдӱмјилегендер.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган О. Хорохордин бу јол-јорыкта јербойыныҥ аэропортыныҥ ижиле база танышкан. Оныҥ айтканыла, тергеениҥ башкарузы авиацияныҥ ичбойындагы маршруттарын орныктыратан иштерди јуук ӧйдӧ база баштаар. Ол  Горно-Алтайск, Кӧксуу-Оозы ла  Кош-Агаш ортодо учатан аргаларды кыйалтазы јогынаҥ орныктырар керек деп темдектеген. Ол кӱн удурумга башчы јурт ээлемде иштеп турган аргачыларла, фермерлерле база тушташкан. Аймактыҥ администрациязында болгон туштажуда башкараачы ишчилерле кожо Алтай Республиканыҥ ла аймактыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ депутаттары база турушкандар. Бу туштажуда куучын-эрмек јолдордыҥ, клубтардыҥ, школдордыҥ айалгалары, јердиҥ, улусты ишле јеткилдеериниҥ, јурт ээлемди ле туризмди ӧскӱрериниҥ сурактары јанынаҥ ӧткӧн.

«Јаан учурлу фестиваль»

О. Хорохордин јол-јорык ӧйинде быјыл Кӧксуу-Оозы јуртта орус албатыныҥ тергеелер ортодогы «Алтайдыҥ тоҥмокторы» деген ээчиде фестивальды ӧткӱретен тӧзӧмӧл кӱреениҥ јуунын ӧткӱрген. Быјылгы байрам кичӱ изӱ айдыҥ 27-30 кӱндеринде ӧдӧри темдектелет. Фестивальды ӧткӱретен јер ажындыра талдалып калган деп айдар керек. Аймакта бу байрамга белетеништӱ иштер кидим ӧдӧт. О. Хорохордин фестивальдыҥ ӧдӧтӧн јеринде болуп, оныҥ тудум иштериле танышкан.

«Алтайдыҥ тоҥмокторы» деген јакшынак фестиваль быјыл бисте 15-чи катап ӧдӧр» — деп,  ол темдектеген. «Бис  јаан учурлу юбилейлик байрамды бийик кеминде ӧткӱрер учурлу. Бу фестиваль орус албатыныҥ јайаан јайалтазын бастыра јанынаҥ кӧргӱзип јат. Бого келген улус байлык фольклорло, албаты устарыныҥ эдимдериле элбеде таныжат. Туружаачыларыныҥ тоозы дезе там ла кӧптӧп јат. Туулу Алтайдыҥ јеринде бӱгӱнги кӱнде тогузонго шыдар укту башка-башка калыктар јуртайт. Олордыҥ кажызында ла бойлорыныҥ јаҥжыгулары ла чӱм-јаҥдары бар. Биске биригерге, најылыкты тыҥыдарга бу сӱрекей јаан учурлу байрам» — деп, башчы айткан.

О. Хорохордин орус албатыныҥ «Алтайдыҥ тоҥмокторы» деген фестивали ле алтай калыктыҥ Эл Ойын байрамы республиканыҥ культуразыныҥ јӱрӱминде јаан учурлу јерде тургулап јат деп темдектеген. Мында башка-башка укту улустыҥ чыгартулу элчилери туштажып јат. Удурумга башчы тӧзӧмӧл кӱреениҥ турчыларына шак ла мындый фестивальдарда улустыҥ кӧкси кеҥип, бой-бойлоры ортодо оҥдожорыныҥ јолдоры табылып ла тӧзӧлип турган јарамыкту аргаларды эзеткен. Ол культураныҥ ишчилерине бу байрамды белетеп ӧткӱрерине бастыра ийде-кӱчисти салып иштеектер деп баштанган.

Башчы фестивальда јеткер болбозын јеткилдеерине јаан ајару эткен. Байрам ӧдӧтӧн кӱндерде ӧрт ӧчӱреечилер, эмчилер, јаҥ корулаар службаныҥ ишчилери бойлорыныҥ молјулу керегин бийик кеминде бӱдӱрер учурлу. Фестивальдыҥ айылчыларын ла туружаачыларын азырайтан курсак-тамакты јеткилинче белетеер керек. Јаан ајаруны анчада ла ичер сууга эдер керек.

Кӧксуу-Оозында ӧткӧн тӧзӧмӧл кӱреениҥ јуунында Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова јетирӱ эткен. Оныҥ айтканыла, быјылгы фестиваль Россияда јарлалган Театрдыҥ јылына учурлалып ӧдӧр. Байрамныҥ јаан программазында туштажулардыҥ эҥири, республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ делегацияларыныҥ ла фестивальдыҥ айылчыларыныҥ кӧдӱриҥилӱ парады, Театрдыҥ јылына учурлалган театрал кӧргӱзӱ ӧдӧри база темдектелген. Анайда ок башка-башка конкурстар ӧдӧр. Быјыл частушкалар чӱмдеечилердиҥ, гармошкала ойноочылардыҥ, албаты эдимдериниҥ устарыныҥ  мӧрӧй-тартыжулары јилбилӱ ӧдӧри билдирет. Байрамда «Литературный перекресток» деген площадка иштеер, спорттыҥ башка-башка маргаандары ӧдӧр. Фестивальдыҥ айылчыларында ла туружаачыларында  Ӱстиги-Оймон јуртка экскурсияга барып келер арга болор.

Физкультура ла спорт аайынча республикан комитеттиҥ председатели Заури Казакпаев тӧзӧмӧл кӱрееде быјылгы фестивальда городкиле, чой кӧдӱрер спортло, армакчыла тартыжары аайынча, армреслингле, масс-реслингле, волейболло маргаандар ӧдӧри керегинде куучындаган. Городкиле, чой кӧдӱрер спортло болотон маргаандарда республиканыҥ бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ јуунты командалары туружар. Бу бӱдӱмдерле маргаандар фестивальда тергеениҥ чемпионады кеминде ӧткӱрилер. Арткан бӱдӱмдерде бойлорыныҥ арга-кӱчин байрамныҥ кажы ла туружаачызы ченеп кӧрӧр аргалу болор. Кӧксуу-Оозы аймактыҥ администрациязыныҥ јааны Олег Кулигин  тургуза ӧйдӧ фестивальдыҥ јаан площадказында тудум иштер кидим ӧдӱп јат деп  айткан. О. Хорохордин ого бу площадкадагы иштерди туура салбас ајаруда тутсын деп јакыган.

Тергеелер ортодогы «Алтайдыҥ тоҥмокторы» деген фестиваль Эл Ойынды ээчиде эки јылдыҥ ортозында бир катап ӧткӱрилет. Калганчы катап бу байрам 2017 јылда Кӧксуу-Оозы аймакта Кадындагы заповедниктиҥ јеринде ӧткӧн. «Алтайдыҥ тоҥмокторы» 2017 јылда Россияда эҥ артык 200 ӱлекердиҥ тоозына кирген.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы