Алтайдын Чолмоны

Ӧскӱс чааптыҥ јукачак телекейи

31.05.2019

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда Кош-Агаш аймакта Мукур-Таркаты јурттыҥ Культура байзыҥыныҥ «Сурлан» деген јозокту театры Феликс Зальтенниҥ «Бемби» деген чӱмдемели аайынча тургузылган ойын-кӧргӱзӱни кӧргӱсти (режиссер-тургузаачызы Татьяна Курдяпова).

Балдардыҥ РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Татьяна Курдяпованыҥ башкарып јаткан «Сурлан» деген театрыныҥ ады-чуузы элбеде јарлу. Албаты театры деген бийик атты ол одус јылдыҥ туркунына једимдӱ, јеҥӱлӱ ичкери апарат. Быјыл балдардыҥ бу театры тӧзӧлгӧнинеҥ ала 40 јылдыгын темдектеп јат.

«Сурлан» калыктар ортодо ӧдӱп турган кӧп тоолу байрамдардыҥ, фестивальдардыҥ јеҥӱчили болуп јолду чыгат. 2007 јылда Хакасияда ӧткӧн «Потомки белой волчицы» деген фестивальда бу театр Јыбаш Каинчинниҥ «Кӧстӧриме туулар кӧрӱнет» деген чӱмдемели аайынча тургускан ойыныла баштапкы јерге чыккан эди.

Театрдыҥ тӱӱкилик јолына бурылар болзо, тӧртӧн јыл мынаҥ кайра Татьяна Мамыевна балдарды бойы јууп, јайаандык ижин баштаган. Ол јайаан јайалталарыла кожо, темдектезе, Лазарь Кокышевтиҥ «Аҥдардыҥ јууны», «Эрлик ле кӧрмӧс», Чингиз Айтматовтыҥ «Энениҥ јалаҥы» деген чӱмдемелдери аайынча солун ойын-кӧргӱзӱлерди мӧрлӱ тургускан. Ол ло јылдыҥ бажында балдардыҥ «Сурлан» театры «албаты театры» деген бийик ат-јолло адаткан.

Эре-Чуйдыҥ Мукур-Таркаты јуртында албаты театрды бойыныҥ ӧйинде Светлана Матвеевна Тозыякова деп јайаан јайалталу кижи тӧзӧгӧн. Ол кӧчӧ берерде, бу иш токтоп, туруп калган.

Татьяна Мамыевнаныҥ театры ажыра сӱреен кӧп балдар кеендик телекейинде бойыныҥ јерин, јолын тапкан. Темдектезе, бӱгӱнги кӱнде республикада Чейнеш Керексибесованыҥ, Байрам Курдяповтыҥ, Эмма Челтенованыҥ, Любовь Талкыбаеваныҥ ады-јолдоры элбеде јарлу. Олор ӱредӱчизи, режиссер Т. М. Курдяпованыҥ оморкодузы деп айдарга јараар.

Кӧрӧӧчилердиҥ эл театрда «Бемби» деген ойын-кӧргӱзӱзи «Сурланныҥ» репертуарында он эки јылдаҥ ажыра тӧс јерде турат. «Бембиниҥ» баштапкы составында Алина Попошева, Гриша Тельбеков, Роксана Саргатытова, Сӱмер Курдяпов ла оноҥ до ӧскӧ јайалталар ойногон. Бу јииттер тургуза ӧйдӧ эл театрдыҥ јарлу артисттери деп, эл-јон јакшы билер.

Тӧртӧн јылдыҥ туркунына Татьяна Мамыевна кӧп-кӧп уулчактардыҥ ла кызычактардыҥ ич-телекейиниҥ байлыгын, јайалтазын чечкени, олорды кеендик телекейиниҥ јилбилӱ јолына чыгарганы ла чыгарып јатканы нерелӱ керек. Алтай калыктыҥ бала-барказын таскадып јаткан Т. М. Курдяпованы Алтай Республиканыҥ «Таҥ Чолмон» ордениле кайралдаза, сӱреен јакшы керек болор эди.

«Бемби» — јаан да, јаш та улуска сӱреен јилбилӱ ойын-кӧргӱзӱ. Бичиичи Феликс Зальтенниҥ Бемби керегинде кеп-куучыны агаш аразында јӱрген аҥ-куштыҥ телекейи керегинде. Ак кийиктиҥ ӧскӱс арткан чаабы ла оныҥ јаанап-чыдап, эр кемине јеткени керегинде кеп-куучын сценада кӱӱниҥ, бијениҥ тилиле ӧдӧт.

Ойын-кӧргӱзӱде балдардыҥ кӧксин ӧйкӧгӧн сурактар бултаарта аҥ-куштыҥ јӱрӱми ажыра кӧдӱрилет: эбире курчаган телекейдиҥ аайыла, ээжилериле танышканы, чыдап- јаанап, учураган уур-кӱчтерди ӧдӧргӧ, эр кемине једип, бекем ӧзӧктӱ, акты ла караны ылгаштырып, чындык учун тартыжарга, улустыҥ, ӧмӧликтиҥ ортозында кижи болуп јӱрерге, баштапкы сӱӱш ле оноҥ до ӧскӧ ак-чек, бойын, онойдо ок эбире улусты тооп јӱрерге. Мен ӧскӱс деп туйуксынбай, тескерлебей, телекейге ичкери алтаган ачык кӱӱндӱ Бембиниҥ кийнинде ада-энези јок арткан уулчактыҥ телекейи кӧрӧӧчилерди санандырат, јӱректердеги сӱӱшти јайымга божодорго ӱредет. Ајару, килемји, сӱӱш кажы ла баланыҥ кӧксин чечсин, јолын ачсын. Јолында учураган уур-кӱчтер, јылыйтулар ичкери ӧзӧргӧ, ачык-јарык кӱӱндӱ болорына кычырат. Баланыҥ јукачак ла байлык телекейин јаан улуска ундыбас ла керек…

Ойын-кӧргӱзӱде оогош Бембини Даниил Тельбеков (4-чи класстыҥ ӱренчиги), кичинек Гобаны Арунат Еликпаев (4-чи кл.), кичинек Фолинаны Женя Шанданова (4-чи кл.), Нента эјекти Айсана Казакова (4-чи кл.), Бембиниҥ энезин Байлана Ултарикова, Энна эјекти Суланай Бебина (6 кл.), Фалинаны Азалия Алматова, аҥчыны Эрмен Баданов, Маренаны Дарина Екоева, кызычакты Аруна Челбаева, уулчакты Кару Унуков, Гобаны Артем Мякишев (ончозы 6-чы класстыҥ ӱренчиктери) бийик кеминде ойнодылар. Кийнинде, јада-тура, бу балдардыҥ ортозынаҥ база јайалталу артисттер, режиссерлор чыгарында алаҥзу јок.

Кош-Агаш аймактыҥ Мукур-Таркаты јуртынаҥ балдардыҥ «Сурлан» деген јозокту (образцовый) театры кичӱ изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде Крымда ӧдӧтӧн калыктар ортодогы «Морская волна» деген фестивальда туружар. Олор «Бемби» деген ойын-кӧргӱзӱни кӧргӱзер.

Эл театрда ӧткӧн ойын-кӧргӱзӱниҥ кийнинеҥ балдардыҥ «Сурлан» театрын, режиссеры Т. М. Курдяпованы Мукур-Таркатыныҥ каладагы јерлежӱзиниҥ адынаҥ Татьяна Бошкунова, Кош-Агаш аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Айдарбек Нурсултанов, эл театрдыҥ артисттери Качканак  Багыров, Алина Попошева уткыдылар.

Сӱреен јакшы ойын-кӧргӱзӱ болды. Балдар, болчомдор сценада ӧкпӧӧрип ойнодылар. Ойын орус тилле ӧтти. Карамдузы — кӧрӧӧчилер ас болды, таланыҥ культура министерствозынаҥ, калык чӱмделгезиниҥ тӧс јеринеҥ улус болбоды. Ас-мас кӧрӧӧчилер окылу иште иштеп турган улусла не болгон, нениҥ учун балдарды јӧмӧбӧди деген суракты бой-бойына бердилер, је ол сурак кейде ле артты…

Эре-Чуйдыҥ јайаан јайалталарына, башкараачызына јолы ачык, једимдӱ-јеҥӱлӱ болзын деп кӱӱнзейли.

К. ПИЯНТИНОВА