Алтайдын Чолмоны

«Мен сӱӱйдим сени, Россия!»

18.06.2019

Кичӱ изӱ айдыҥ 12-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ тӧс калазында — Горно-Алтайскта Россияныҥ кӱниниҥ байрамы элбеде темдектелгени ле ол баштапкы ла катап тӧс тепсеҥде эмес, «Чаҥкыр Алтай» кинотеатрдыҥ јанында культураныҥ ла амыраарыныҥ паркында ӧткӧни керегинде бис мынаҥ озо бичиген эдис. Мындый јаҥырту быјылгы байрамга јаҥы ууламјы ла јаҥы бӱдӱм-кебер берген деп айдар керек.

Калада јаткан эл-јон фестивальды ӧткӱрип турган јерди быјыл ӧскӧ јерге кӧчӱргенин јарадып турганы керегинде бу кӱндерде кӧп айдышты. Айдарда, Алтай Республиканыҥ эл политика ла јондыкла колбулар аайынча комитединиҥ байрамга јаҥы тебӱ берер, оны ӧҥжӱдер ле јарандырар деген амадузы бӱткен. Россияныҥ кӱниниҥ байрамына учурлай «Чаҥкыр Алтай» кинотеатрдыҥ тепкиштериниҥ јанында эптӱ ле јакшынак сцена тудулган ла фестивальдыҥ концерт-ойындары башталганынаҥ ала учына јетире шак мында ӧткӧн.

Быјылгы байрамныҥ јаҥыртуларына анчада ла балдар тыҥ сӱӱнген деп айдар керек. Ол кӱн олор паркта соот ойындардыҥ «Радужный» деген тӧс јеринде кӱӱндери јеткенче ойынчык аттарла, паровоз-кӧлӱктерле таҥтадып, ачык бассейнде кемеле јӱскендер. Светлана Чудновскаяга баштаткан артисттер дезе оогош болчомдорды алтай албатыныҥ «Кулакча баатыр» деген чӧрчӧги аайынча тургузылган пьесазыла таныштыргандар. Балдар изӱ кӱнде карагайлардыҥ кӧлӧткӧзине јергелей отурып, наадайлардыҥ орус тилле тӧртӧн минут ӧйгӧ ӧткӧн сӱрлӱ ле јараш ойынын сӱрекей сонуркап кӧргӧндӧр.

Кичӱ изӱ айдыҥ 12-чи кӱнинде «Бис — россияндар» деп адалган фестивальда Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин быјыл он тӧрт јаштары толгон јети балага Россияныҥ јап-јаҥы паспортторын тӧрӧлчи кӱӱнди ойгоскон кӧдӱриҥилӱ айалгада табыштырып, байрамныҥ туружаачыларыныҥ, айылчыларыныҥ ла ӱренчиктердиҥ ада-энелериниҥ кӱӱн-санааларын там кӧдӱрген.

Тергеениҥ удурумга башчызыныҥ колынаҥ байрам кӱнде паспортторды ла сыйларды Ирбис Майманов, Маргарита Небогина, Карина Сандыкова, Анастасия Тобошева, Алексей Тарасов, Иван Усольцев ле Дмитрий Семенов алгандар. Бу балдарла олор республиканыҥ тӧс калазында ӧткӧн байрамга кандый школдордоҥ келгени керегинде бис мынаҥ озо база бичиген эдис. Бӱгӱн В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ 7-чи «а» клазыныҥ ӱренчиги Настя Тобошева ӧкпӧӧрип мынайда айткан: «Бис бӱгӱнги кӱнди качан да ундыбазыс. Ийде-кӱчтӱ элкем-телкем ороонныҥ гражданини болоры — ол учурлу, каруулу ла кӱндӱлӱ керек. Колдорыста тудунып алган бу јап-јаҥы паспортторыстыҥ кадарында ороонныҥ сӱрлӱ герби кепке базылган. Ол бисти кӧпкӧ молјоп јат. Айдарда, биске јакшы ӱренер ле ороонго тузалу улус болор керек».

«Бистиҥ ийдебис, качан да болзо, бек најылыкта ла бирликте болгон. Амыр-энчӱ јаткан республикабыста, телкем Россияда чылап ок, кӧп укту албатылар нак јуртап јат. Бисте олордыҥ тоозы – 98. Орус, алтай, казах, татар ла ӧскӧ дӧ калыктардыҥ бирлиги бисте чактар туркунына ченелген. Бу бирликти ле најылыкты эмди кандый да кара ийделер бузуп болбос. Республиканыҥ јаан јашту ӧрӧкӧндӧри јаантайын тоомјыда болор учурлу. Јаҥыга јӱткӱген ӧктӧм лӧ озочыл кӧрӱмдӱ јаш корболорго дезе ачык јолдор кӱӱнзеп турум» — деп, О. Хорохордин айткан.

Бу байрамды Алтай Республиканыҥ культура, ӱредӱ ле билим аайынча министерстволоры эл политиканыҥ ла јондыкла колбулар аайынча комитединиҥ ишчилериле кожо ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱргендер. Эл политиканыҥ, јондыкла колбулардыҥ комитединиҥ башкараачызы Людмила Варванецтиҥ айтканыла, олор канча јылга улай башка-башка укту калыктардыҥ чыгартулу улузыла текши тил табыжып, једимдӱ иштеп јадылар. Ол быјылгы фестивальды ӧткӱреринде эрчимдӱ турушкан армяндардыҥ биригӱзиниҥ јааны Левон Мушегович Мартиросянга, буряттардыҥ кӱреезиниҥ адынаҥ турушкан Долгарма Чимитовнаныҥ ла Санжи Митупович Дамдиновтордыҥ билезине, Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ ӧскӧ ороондордыҥ студенттериниҥ кураторы Айчолпон Анарбековна Абаскановага, казахтардыҥ чыгартулу кижизи Темирбек Татарбекович Кусковко, тыва студенттердиҥ јерлежӱзиниҥ башкараачызы Самба Артурович Салчакка, татар ла башкир калыктардыҥ «Мирас» деген тергеелик организациязыныҥ председатели Амина Самигулловна Милюковага, таджиктердиҥ диаспоразыныҥ чыдулу кижизи Джовид Амридинович Арчабековко, уйгурлардыҥ чыгартулу кижизи Мухтаржан Мухамутжанович Максутовко, алтай калыктыҥ этнографиязыныҥ ла культуразыныҥ «Ажу» деген јондык кӱреезиниҥ јааны Татьяна Борокучуковна Бошкуновага, орус калыктыҥ фольклорыныҥ «Ярманка» деп ансамблиниҥ башкараачызы Марина Викторовна Вялковага ла саха-якут калыктыҥ чыгартулу кижизи Эльмира Егоровна Докторовага јаан быйанын айдат.

Алтай Республикада јуртаган башка-башка калыктардыҥ аш-курсагыныҥ «Најылыктыҥ каравайы» деген кӧрӱзи быјыл база јилбилӱ ӧткӧн. Эл политика ла јондык колбулар аайынча комитеттиҥ председатели Л. Варванецтиҥ темдектегениле, олор быјыл бу кӧрӱни база јаҥырткандар. Алдында байрамдарда эттеҥ эдилген аш-курсак толо ло јеткил болуп турган болзо, быјыл калыктардыҥ чыгартулу улузы бу фестивальда кӧрӱге дезе јаҥыс ла кулурдаҥ белетелген курсак-тамакты чыгарып тургускандар. Ачык теҥериниҥ алдында тургузылган столдордо ол кӱн јӱзӱн-башка бӱдӱмдӱ калаштар торт јайрадылардыҥ јанында јаткан эди.

Байрамга келген улустыҥ кӧстӧрине элдеҥ ле озо столдыҥ чике ле ортозында турган орус калыктыҥ је ле деген каравай калажы илинген болор. Ол «Эй, нӧкӧр! Јууктада бас! Тату мени јип кӧр!!!» деп ӱнденип тургандый болгон эмей. Кӱӱнзеген улус ол кӱн орустадыҥ каравай-калажынаҥ, блиналарынаҥ, алтайлардыҥ боорсокторынаҥ, армяндардыҥ лаважынаҥ тойгончо ло амзап кӧргӧндӧр. Алтай Республиканыҥ удурумга башчызы О. Хорохордин фестивальда болгон кӧп тоолу кӧрӱлердиҥ ортозынаҥ шак ла «Најылыктыҥ каравайы» деген айылчылыкты талдап, оныҥ ижиле јилбиркеп танышкан. Аш-курсактыҥ ээлери бой-бойлорынаҥ артпаска ол кӱн тыҥ ла чырмайгандар. А озологон кижи качан да болзо от алар эмей, кӱндӱлӱ айылчыны эжик бойдо кожоҥ-јаҥарла уткып, оны столдорына кычырып, курсак-тамагыныҥ јӱзӱн-башка бӱдӱмдериле кӱӱнзеп таныштырган эди.

Фестивальда кӧрӱлердеҥ ӧскӧ мастер-класстар база иштеген. «Орус чололор» деген мастер-класстыҥ туружаачылары айактарга чололор јураган. Байрамныҥ айылчылары бычакла агаштаҥ ла сӧӧктӧҥ эдимдер кезип, бойлорына оныҥ јажыттарын ачкандар. Оны олорго Турачактаҥ келген Иван деп ус кижи кӧргӱскен. Тӱктеҥ чӱмдӱ ле јараш јуруктар эдетен мастер-классты татар калыктыҥ ус колду келиндери ӧткӱргендер. Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ тюркология аайынча факультединиҥ С. Б. Сарбашевага баштаткан студенттери фестивальдыҥ айылчыларын агаштаҥ јазалган наадайларла таныштыргандар. Байрамныҥ тӧзӧӧчилери Кан-Оозы аймакта Чаргы-Оозы јурттаҥ келген ветерандардыҥ «Рябинушка» деген фольклор ӧмӧлигин база темдектейт. Јаштары јаанап калган артисттер орус ла алтай кожоҥдорды јик јок кожоҥдоп јадылар. Бу ӧмӧлик байрамныҥ окылу ачылтазында эки кожоҥ кожоҥдогон. Арып-чылаарын билбес карганактар тал-тӱштиҥ кийнинде ӧткӧн концертте база эрчимдӱ турушкандар.

«Бис — россияндар» деген фестивальдыҥ туружаачылары ла айылчылары ол кӱн спорттыҥ национальный бӱдӱмдериле база танышкандар. Алтай, орус, бурят, татар, якут калыктардыҥ ойындары аайынча мастер-класстар «Јай» деп кафениҥ јанында телкем площадкада ӧткӧн. Алтай Республикада јаткан башка-башка укту калыктардыҥ бирлигин ле најылыгын керелеген сӱрлӱ ле јаркынду фестиваль ол кӱн эҥирде «Мен сӱӱйдим сени, Россия!» деген јаан ойын-концертле тӱгенген.

П. КАБАР