Алтайдын Чолмоны

Јолдор јазалар, мобильный колбу болор

09.07.2019

РФ-тыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Максим  Акимов ӧткӧн неделеде Алтай Республикада ишмекчи јол-јорыкла болды.

Республиканыҥ башкарузында М. Акимов ло тергеениҥ удурумга башчызы О. Хорохордин јолдордыҥ, авиационный транспорттыҥ, улус тартар транспорттыҥ башка-башка бӱдӱмдериниҥ сурактарына учурлалган јуун ӧткӱрген. Вице-премьердиҥ темдектегениле, аргалары јаан тергееге јолдордыҥ ла транспорттыҥ сурактары эҥ ле учурлу. Эдетен иштер кӧп, олорды бӱдӱрерге керектӱ ачка-манат «Јеткер јок  ло чыҥдый јолдор» деген нацӱлекердиҥ ле федерал јолдор јанынаҥ магистральный инфраструктураныҥ ӧзӱминиҥ планы аайынча чыгарылган ла чыгарылып турар.

«Республикада тергеелик ле муниципал јолдорды јазаарын ла орныктырарын ӱч катапка кӧптӧдӧрин пландайдыс. Чуйдыҥ јолын јазаары улалары ла бу ишке арбынду акча-манат чыгарылары темдектелет. Кӧлӱктер јӱрер тергеелик јолдордыҥ кезик бӧлӱги федерал ээлемге кӧчӱрилер. Бир канча ӧй кайра мындый аргалар јӱк амадулар болгон болзо, бӱгӱн ондый аргалар бар, олорды јарамыкту тузаланар керек» — деп, Россияныҥ вице-премьери јуунда айтты.

«Јеткер јок ло чыҥдый јолдор» деген национальный ӱлекер аайынча республика 11,5 млрд салковой акча алар, бу акчала узуны 400 километрдеҥ кӧп јолдор јазалар, сай-таштарлу 100 километрдеҥ узун  јолдорго асфальтобетон салылар.

2020 јылдаҥ ала Горно-Алтайск—Артыбаш деген јол јазалып башталар. Келер јылдаҥ ала оны «Алтай» Упрдор баланста тудуп баштаар, оныҥ кийнинде федерал јолды нормативтерге келиштире тӱргендеде јазаар. Тургуза ӧйдӧ текши узуны 140 км бу јолдыҥ јӱк 27% нормативтерге келижет. Бу кӧргӱзӱни 85 процентке јетиргизер керек.

Јолчылар онойдо ок Горно-Алтайсктыҥ тууразыла ӧдӱп, келер ӧйдӧ Алтын-Кӧлгӧ јетире болотон федерал трассаны Чуйдыҥ јолыла бириктире тударга белен. Специалисттер оныҥ ӱлекерин белетеп, тудум иштерди 2022-2024 јылдарга бӱдӱрип салар арга барын айдат. Узуны 42 км јол транзитный кӧлӱктерди каланыҥ тууразыла апарып, ончозына эптӱ ле јеткер болдыртпас айалгалар тӧзӧӧр аргалу.

Максим Акимовтыҥ айтканыла, бу ӱлекерге керектӱ акча-манат чыгарары керегинде айдарга эрте, је ондый да болзо, Горно-Алтайсктыҥ тууразыла ӧдӧр јолдыҥ керектӱ болгоны иле. Бу сурактыҥ аайына чыгар технический аргалар бедиреер керек.

Јуунда аҥылу ајару авиаколбуныҥ сурактарына эдилди. Бӱгӱнги кӱнде Горно-Алтайсктыҥ аэропорты ортомагистральный самолеттордыҥ учужын јеткилдеер аргалу. 2011-2018 јылдардыҥ туркунына самолеттор 342 муҥнаҥ ажыра улус тарткан, сегис јылдыҥ туркунына бу кӧргӱзӱниҥ бийиктегени 3800% болды. Тергееге јилбиркеп келип турган туристтер јылдыҥ ла кӧптӧйт.

90-чы јылдарда ичбойындагы авиаколбуны 80-100 муҥ кижи тузаланып туратан болгон. Тергее ичинде јурт јерлерле авиаколбуны орныктырарга, јурттардыҥ аэродромдорын јазаарга федерал кеминде јӧмӧлтӧ керек. Јуукта «Сибирьдеги јеҥил авиация» авикомпанияныҥ самоледы Горно-Алтайсктаҥ Кош-Агашка јетире ченелтелӱ учуш ӧткӱрген кийнинде, ол бу ууламјы аайынча јаантайынгы учуштар бӱдӱрерге белен болгонын угусты. Је оны бӱдӱрерге бюджеттеҥ јӧмӧлтӧ керек.

Башкарудагы јуунда Максим Акимов бу ӱлекер олорго јилбилӱ болгонын айтты. Тергеелик эки аэропортко текши кеминде 1,2 млрд салковой кире ачка керек болгоны айдылды. «Авиапаркты јаҥыртарында лизинговый тӧлӧмирлер јанынаҥ јеҥилтелер эдер аргабыс бар. Онойдо ок бис капиталовложение эдип, аэродромдорды јазаарында туружарга кӱӱнзейдис, аэропорттыҥ тураларын да јазаарында туружар аргалу. Бу кӧп јаҥы аргалар бергедий ууламјы. Нениҥ учун дезе ол јербойында јаткандарга јорыктап јӱрериниҥ јаҥы бӱдӱм транспорты, туристтерге амыраарга талдап алган јерине тӱрген једип алар арга.

Билеттердиҥ баазыныҥ сурагыныҥ аайына чыгарыс. Бу сурак аайынча биске ФАС јӧмӧжӧр. Мында конкуренция деген немедеҥ кӧби камаанду эмей» — деп, М. Акимов айтты. Ол онойдо ок О. Хорохординниҥ эрчимдӱ ижиниҥ шылтузында тергееге јаҥы авиаперевозчик келип јатканын темдектеди.

Горно-Алтайсктыҥ аэропортыныҥ учуштарыныҥ тооломын элбедери пландалат. Темдектезе, «СиЛа» авиакомпания Новокузнецк јаар рейстер ачарын пландайт. Санкт-Петербург, Иркутск, Омск калалар јаар рейстер ачарын улус сурап турганы айдылды. Олег Хорохордин РФ-тыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызына бу ууламјыларды авиаколбуны јӧмӧӧри аайынча программага кийдирери јанынаҥ баштанды.

Олег Хорохордин албатылар ортодогы терминал керегинде аэропорттыҥ ээлериле — «Сбербанкла», «Система» АФК-ла куучын ӧткӱргенин јетирди. Оныҥ айтканыла, олорго бу сурак јилбилӱ, тургуза ӧйдӧ канча кире улус ла кош тартылар аргалу деген шиҥжӱлер ӧткӱрилет. Оныҥ кийнинде ӱлекер белетелип башталар.

Јуунда онойдо ок тергеениҥ инфраструктуралык ӧзӱми, албаты-јонды колбула јеткилдеери, цифровизациязы кӧрӱлди. М. Акимов тергееде тӧрт эҥ јаан телекоммуникациялык операторлор, Ростелеком эрчимдӱ иштеп турганын темдектеди. Ороонныҥ президентиниҥ јакарганыла бастыра јонјӱрӱмдик объекттер ле ыраак турган јурт јерлер тӱрген иштеер Интернетле јеткилделер учурлу. Тергееде телекоммуникацияларла иштеп тургандар бойыныҥ куучынында јурт јерлерди мобильный колбула, јонјӱрӱмдик объекттерди Интернетле јеткилдеер иштер тутак јогынаҥ, ӧйлӱ-ӧйиле барып јатканы керегинде јетирди. Вице-премьер бу сурак аайынча республикада иштер ӧйинде бӱдеринде алаҥзыбай турганын айтты. Тӱрген иштеер Интернет бары ӱредӱликке де, эмчиликке де јарамыкту. Онойдо ок ӱч јылдыҥ туркунына кӧлӱктер јӱрӱжер бастыра јолдордо мобильный колбу болоры темдектелди. Бу сурак јолдордо јеткер болдыртпазында јаан учурлу.

М. Акимов ишмекчијол- јорыгында кӧрӱлген сурактарды, эдилген шӱӱлтелерди федерал башкаруда шӱӱп, эл-јонныҥ некелтелерин бӱдӱрерге иштеерин айтты.

Э. КУДАЧИНА