Јарлу эмчини, јалакай эпшини эске алынып …

23.07.2019

Кижи бу jер-телекейдиҥ ӱстинде эки јӱрӱм jӱрет: бойыныҥ орто телекейде јӱретен јӱрӱмин, онойдо ок албаты-jонныҥ сагыжында, качан ол бу ак- jарыктаҥ ырап јӱре берзе. Бу jылдыҥ jайында меге сӱрекей кару ла jуук кижи – эjем Арбанакова Любовь Савельевна — ак-jарыктаҥ ырап, оору-jоболго jеҥдиртип, бистеҥ ада-ӧбӧкӧлӧриниҥ алтайына сала берди. Бис канча jаш jажаарыс, ол бистиҥ сагыжыста кожо ло болор…

Ол 1938 jылда кочкор айда Улаган аймакта Балыкчы јуртта чыккан. Барнаулда эмчилер белетеер институтты 1961 jылда божодып, тӧрӧл Улаган аймагыныҥ тӧс эмчлигинде 1961- 1971 jылдарда баш врач болуп иштеген. Бойыныҥ ӱредӱзи аайынча хирургия, педиатрия бӧлӱктерди база башкарган. 1971-1984 jылдарда хирург, балдардыҥ республикан эмчилигиниҥ баш хирург эмчизи болуп иштеген. 1984 jылдаҥ бери хирург болуп, калганчы ла jылдарга jетире ижин улалткан. Бойыныҥ ижинде бийик категориялу хирург, «Знак Почёта» орденле (1966), «За трудовую доблесть» медальла (1970) кайралдаткан, «Заслуженный врач РСФСР» (1973) деп кӱндӱлӱ ат адаткан, Алтай Республиканыҥ врачтарыныҥ ассоциациязыныҥ СССР-дыҥ нерелӱ врачы А. М. Гоманныҥ эземине ӧткӱрилген конкурстыҥ «Хирургияда једимдери учун» деп номинацияда јеҥӱчили болгон (2012). Любовь Савельевнаныҥ фотојуругы кӧп катап Горно-Алтайсктыҥ, республиканыҥ нерелӱ ле тоомјылу улузыныҥ Кӱндӱлӱ доскозында тургузылган.

Любовь Савельевна бу ла јӱрген бойыла мак та сӱӱбес, мактанарын да билбес кижи болгон. Кажы ла кижиниҥ «уурларын» ла керектерин чокумдап угар, ончо ло кижиге болужын jетирерге албаданар. Jамыркап та, чимеркеп те билбес: бала да бол, jаан да jашту кижи бол, олорло токуналу куучындажар, табылу, аjарулу угуп, айлына кычырып чайладар. Jакшы јӱрзеҥ – кожо сӱӱнер, комоой јӱрзеҥ – бир эбин табып, кыйалтазы јоктоҥ кижини jӧмӧп болужар.

Ол ижи аайынча да, бойыныҥ jилбӱлериле де кӧп jерлерле jол-jорыкта болгон. Олордо јӱрӱп, канча кирези јилбилӱ ле бойы ошкош тереҥ кӧгӱстӱ кӧп улусла најылажып, бастыра јӱрӱминде олорло колбуларын ӱспей јӱрген. Эҥ ле кайкамчылузу – бир де кижи керегинде jаман сӧс айтпайтаны. Ончо ло туштаган ла jолыккан улузы буурзак, jалакай ла jакшы ла деп куучындайтан болгон. Бир де кижиге бӱдӱмjизин jылыйтпаган, бир де кижиге мекелетпеген, кемнеҥ де кӱӱни јанып, кем де чӧкӧтпӧгӧн немедий, бу ак-jарыкта ачык ла буурзак санаалу јӱрген. Бойы да ончо ло улусты тоор ло сӱӱр, ончолорына ла бӱдер кижи болгон. Айылына бастыра республикадаҥ кӧрӱш-таныштары, тӧрӧӧндӧри, олордыҥ бала-баркалары кирер, конор, узакка да јадар болгон. Хрущевтыҥ ӧйинде тудулган јаан эмес кыптарлу квартиразыныҥ эжиги улай ла ачык турар, улустыҥ кирип-чыкканын айылдаштары база чаптыксынып та туратан болбой деп эмди сананадым.

Балыкчыга келзе, ончо ло улуска кӱлӱмзиренип, туштаган кижиниҥ эне-адазын эске алынып, айлына кирип куучындажар. Ол калганчы јылдарда келгенде, алдында кирип, куучындажып јӱрген улузы, тӧрӧӧндӧри ак- јарыкта јок учун, олордыҥ балдарына, биске киретен. Айылдап келзе ле: «Мен кӧӧрчӧк лӧ jиирим, оноҥ курут, калтыр …» – деп каткырар. Jайгыда чертпеде (агаш айылда) jууркан jабынып уйуктаарга коркышту сӱӱр. Эҥирде уйуктаар алдында Любовь Савельевнаныҥ буттары јанына отурып, кандый кӧп куучындар укпадым деер. Кӧпти билер, билгири jайым, сагыжы ару ла элбек эjемниҥ куучындарын база укпазымды сананып ийзем, кӧзимниҥ изӱ jаштары айланып келет…

Калганчы ӧйлӧрдӧ ол айдар болгон: «Тӱжензем, Балыкчы-Ӱсти ле Балдан кырлардыҥ ӱстиле учуп-учуп, кайып тургам. Узун ак платье кийип алтырым, Балыкчы јуртым алдымда кӧрӱнип турды»…

Кемге де ол энезин солыган, ӧскӱс арткан jеениниҥ балазын ӱредип, jаан јӱрӱмниҥ jолына чыгарарга база ла кичинек арткан болгон, jе… Меге де Любовь Савельевна сӱрекей jуук болгон. Бу ла ак-jарыктыҥ ӱстинде бӱдеримде, менде андый экинчи энемдий эjем бар болгонына сӱӱнип јӱретен болгом, а эмди эjем ӧрӧкӧнди солыыр кижи чыкпас. Бойыныҥ ачык-jарык кылыгыла ол кӧп улусты бойына тарткан, јӱрӱмин эмешке де болзо јарыткан, јеҥилткен дезем, jастыра болбос.

Любовь Савельевна Леонид Васильевичле экӱ эптӱ-јӧптӱ, бой-бойына кару ла тоомjылу эш-нӧкӧрлӧр болгон. Бой-бойлорын тоожор, Леонид Васильевич иштеҥ арыган-чылаган ӱй кижизиниҥ тонын, ӧдӱгин тӱргендеп барып уштуп илер, тӱниле дежурстводоҥ арыган келзе, изӱ курсакту, jалакай сӧстӧрлӧ уткыыр. Олор экӱ эки уулчак чыдадып ӧскӱрген. Баркалары база экӱ: кызычак ла уулчак. Јаан уулыныҥ (ол jеткердеҥ божогон) ӱйине, келдине не аайлу кару. Келдиниҥ экинчи јуртыныҥ уулчактары «бабушка» деп, Савельевнага карузып јӱрер болгон.

Бастыра јӱрӱминде тыштаныш jогынаҥ, бойын бир де кичеебей иштеген эjем ӧрӧкӧн учында оору-jоболло тартыжып, 82 jажына јетпей божоды.

Ат-нерелӱ эjебистиҥ ады-jолын ундыбай эзедип, алкы бойын, jалакай ла кару кеберин, иштеген ижин jеендери улалтып, јӱрген тоомjылу јӱрӱмин тооп ло сананып, эске алынып кереестеп јӱрерис…

Балтырган ӧскӧн ак jалаҥда

Баскан истереер арт калган.

Бала тужыгар ӧткӧн Балыкчыда

Бороргон айлыгар тур калган.

Ончо јӱрӱмде jакшыга jӱткиген

Омок-седеҥ јӱрӱмеер ӱзӱлди.

Оору-jоболду улусты кичееген

Оморкогон эjебис бистеҥ ыраады.

Ӱстисте тууларды эбире кайкалап,

Ӱргӱлjик jерине амыр токтогоор.

Ундытпай чактарга адыгар адап,

Ӱспекчин кӱйдӱрзеес, санаага киререер…

М. Токоекова

Фтојурукта: Любовь Савельевна уулы Сергейле кожо

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина