Јайыларга јайалган јайалта

26.07.2019

Ыраак Јазулу јурт. Людмила Васильевна ла Роберт Лукич Тазрановтордыҥ сегис балазыныҥ кабайы шак мында јайкалган, јӱрӱмге баштапкы алтамы эдилген. Тайга-ташка курчаткан аалга јерде турган јурт болзын, мал-аш оныҥ учун бу билениҥ балдарыныҥ эҥ баштапкы нӧкӧрлӧри де, ижи де болгон. Анчада ла Алешаныҥ. Ол оогошто ло оок мал одорлодып, элбек јалаҥдарла баштак бойы јӱгӱрип-јӱгӱрип, тебеелеп јада берген койлорыныҥ јанына јыҥырада кожоҥдоп јӱретен. Койлор оныҥ кожоҥын лапту угуп, јаныксабай да тургандый билдиретен. Айла койлор одорлоткондо, јаҥарлаар «јаҥды» кичинек уулчак турлузына коштой јаткан сӱрекей јараш ӱндӱ кожоҥчы айылдажынаҥ, Роза Алексеевна Мадрашевадаҥ, кӧрӱжип алган. Јайгыда экӱ кожо койлогондо, Роза Алексеевна айдууга барган кожоҥчы кижи керегинде куучындайтанын Алексей эмдигенче эске алып јӱрет. Кебинде, ол кижи Алтайын санап кожоҥдоордо, карыкчалла толо јаҥар јаҥыс ла ыраак Јазулуныҥ кырларында јаҥыланган. Оноҥ ло бери бу алтайда туулып чыдаган улустыҥ кӧп сабазы кӱӱге јайалталу болгонын јаан јаштулар темдектеген. Уулчак кӧстӧрине ле солун кӧрӱнген не-немени тургуза ла кожоҥыныҥ сӧстӧрине салып ийген турар. Јаан улус јытас сӧӧктӱ уулчактыҥ курдын кылык-јаҥын кӧрӱп, «Весёлый» деп чоло ат та адагылаган. Бу ат Алешага анайып ла «јапшынып» калган. Ол школдоп то турарда, јерлештери ого «Весёлый» ла деп баштангылайтан.

Је удабай бир кожоҥныҥ кӱӱзи де, сӧстӧри де кажы ла катап кожоҥдогон сайын солынар аргазы јок болгонын ол оҥдоп баштаган. Јаан класстарга једерде, ӱлгер бичиирине оны јайалталу поэт Буучай Бурмалов таскаткан. Алексей ол тужын бойы эске алып, мынайда куучындайт:

— Ӱлгерди кычырарга јеҥил, салылган санаа-шӱӱлтези, учуры тереҥ болор керек деп, Буучай Кириллович айдатан. Школдо ӱренип турарымда, деремнеге баштапкы коммерсант-садучылар келип баштаган. Олордыҥ бойлорын, ижин соныркап кӧргӧн айас, баштапкы ӱлгеримди бичиген эдим. Оныҥ кийнинде ӧскӧ дӧ темалар табылып келген. 9-чы классты тӧрӧл јуртымныҥ школында божодоло, оноҥ ары Улаганныҥ школына ӱренип келгем. Мында јайаандык јолым оноҥ эрчимдӱ боло берген деп айдарга јараар. Кайда ла кӧрӱлер, кӱӱлик эҥирлер ӧткӧндӧ, клазыс јазымы јоктоҥ туружатан.

Школдыҥ кийнинде Алеша черӱге барарга шыйдынган, је оны шылтактап, келер јылдыҥ јазына артыргызып салгандар. Анайып, ол Улаганныҥ культура бӧлӱгине ишке кирген. Кандый ла кижиниҥ јайаандык јолында јалакай јӱректӱ улус туштап, јайыларга јайалган јайалтага јол ачарга јӧмӧгӧни јаан учурлу. Байзыҥныҥ ол туштагы директоры М. С. Сартакова оны «Амаду» ӧмӧликтиҥ кожоҥчызына јӧптӧгӧн. Је кыска ла ӧйдиҥ туркунына ченемелдӱ башкараачы Мария Санабаевна јиит уулдыҥ кӱӱлик јайалтазын ајарала, Алешаны шак бу ууламјыла ӱредӱге кирзин деп сӱме айткан. Ол јыл Алексей Абакандагы кӱӱлик училищениҥ бијелеер бӧлӱгине ӱренип барган. Је бијени јӱреги тыҥ ла јууктатпаста, ойто культураныҥ ла санаттыҥ Барнаул каладагы институдына, кожоҥдоорыныҥ бӧлӱгине ӱренип кирген. Мында ӱренген јылдар јиит кожоҥчыны кӧп јайалталу улусла таныштырып салды. Студенттер биригип, «Тенгри» деп ӧмӧлик те тӧзӧгӧн. Ӧмӧликтиҥ туружаачыларыныҥ тоозында эмди јарлу кожоҥчы Ирина Кензина база болгон. Кӧп јерлерле јорыктаган «Тенгри» гран-кыйу ажыра ороондордо ӧткӱрилген телекейлик фестивальдарда да мӧрлӱ туружып туратан.

Ӱредӱзин божоткон кийнинде Алексей Улаганныҥ культура бӧлӱгине ишке кирген. Оноҥ Барнаул калада студент јылдарында танышкан оргончы сӧӧктӱ Алина Семендеева-ла биле тӧзӧгӧн. Алина Оҥдой аймактыҥ Хабаровка јуртынаҥ. Эмди олор эки кызычак чыдадат.

Тургуза ӧйдӧ Алексей Робертович Чибилӱниҥ школында кӱӱниҥ урокторыныҥ ӱредӱчизи. Бойыныҥ кожоҥго јилбӱзин јаштаҥ ала јакшы билип, устыҥ бийик кемине једип калган ӱредӱчи балдарды алтай ойноткыларла ойноорына база ӱредет.

Алексей Робертович бойыныҥ кожоҥдорын албаты-јонго кандый да јеҥил ле кажы ла кижиниҥ јӱрегине јуук боло берер эп-аргала јетирет деп, оныҥ фанаттары айдышканын канча ла катап уктым. Таайыныҥ сӧстӧрине кӱӱ салып чӱмдеген «Ак кайыҥдарды» да алзаар. Кайда ла той болзо, кемниҥ ле кӧлӱгине отурып, јол-јорыкка јӱрзеҥ, кичинек болчомдор тургуза ла ӧткӧнип ийетен. «Аттар, аттар, слер кайда…» деп кожоҥды укпаган кижи де јок болбой. Кожоҥдоорына ӱзеери кокыр куучындар куучындап билери Алексейдиҥ база бир јайалтазы. Онызын оныҥ концерттерине јӱрген ле «Сыр каткыда» шоуны кӧргӧн улус јакшы билер.

Марина АКЧИНА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым