Алтайдын Чолмоны

Јединбеске јӱткизеҥ – једимдерге једериҥ

26.07.2019

Тергеебис алдынаҥ бери јайалталу кӱрешчилериле бай. Олор јаантайын бой-бойы ортодо ончозы карындаштар ошкош нак болгоныла аҥыланат. Спортчылардыҥ текши јӱрӱми де аҥылу аайыла ӧдӧт, кӧрӱми де тегин улустыйынаҥ башка, тереҥ болот деп сезилет.

«Јылдыстыктыҥ» спортко учурлалган бӧлӱгиниҥ бӱгӱнги айылчызы — адазыныҥ иженчилӱ уулы, сыйын-карындажыныҥ кару аказы, јиит кӱрешчи, спорттыҥ узы Дмитрий Куртугашев.

Куучындажып алган ӧйдӧ кыбыма тӧп бӱдӱмдӱ, баатыр оборлу уул јылу кӱлӱмзиренип, кирип келди. Экӱ таныжып, ого «сен» деп баштанарга јӧптӧжип алдыс.

— Дмитрий, эҥ ле озо кычыраачыларыска угы-тӧзиҥ, чыккан-ӧскӧн јериҥ керегинде куучындап берзеҥ?

— Кан-Оозы аймакта Кырлык јурттаҥ болорым, сӧӧгим тоҥжаан. Адам Константин Маратович деремнеде мал-аш азыраар ээлемдӱ, энем Алена Борисовна тоолу јыл кайра ак-јарыктаҥ јӱре берген. Биледе балдардыҥ јааны мен, сыйным Анастасия иштӱ-тошту, карындажым Аркадий ӱренет, база грек-рим кӱрешле тазыктырынат, спорттыҥ узына кандидат.

— Карындажыҥ сениҥ јолыҥла барып јаткан эмтир. Сен бойыҥ бу спортко канайып келгеҥ, амадагаҥ ба эмезе ада-энеҥ сӱмеледи бе?

— Школдо физкультураныҥ урокторын тыҥ ла сӱӱгем, кӱрежерге јӱткигем, тыҥ амадагам деп айдып болбозым. Мен ол тушта албатылардыҥ бијелериниҥ кружогына јӱрӱп, бијелеерин сӱӱгем, ол јанынаҥ менде јайалта болгон. Бије ӧйинде башка-башка трюктар (сальто калып, шпагатка отурып) турганымды кӱрештиҥ тазыктыраачылары кӧргӧн ошкош. Оноҥ бир кӱн мени нӧкӧрлӧрим ажыра тазыктыруга келзин деп кычырган. Баргам, таскадынгам, санан кӧргӧм — јарабаган. Је Александр Николаевич Ажанаров ло Курдак Валерьевич Мерушев, байла, менеҥ та не де болор деп шӱӱген болор. «Тазыктыруларда ойноорыҥ, маргаандарга туружарыҥ, јорыктаарыҥ» деп кӧкӱдип, спортко тартып алган. Онойып, мен 4-5-чи класстардаҥ ала грек-рим кӱрешле тазыктырынып баштадым.

Тазыктырыныш ӧйинде спорттыҥ кӧрӧӧм-куйбуртына алдыртып, јаҥы прием-марын ӱренип, ченеп кӧрӧргӧ јилбилӱ. Эмди кӱрешле јаҥыс ла ӱредӱм эмес, бастыра јӱрӱмимниҥ аайы колбулу болуп калды.

— Баштапкы маргаандарыҥ, маҥзаарыш, једимдер керегинде угарга јилбилӱ…

— Школ ӧйинде кӱрешле баштапкы учурлу једимим Кош-Агашта А. Кустубаевтиҥ турниринде болгон. Ондо мен 12 уулдыҥ ортозынаҥ 3-чи јерди ал сокком. Школдо линейкада тазыктыраачым медаль кийдиргени, ончо балдар колчабыжула уткыганы, нӧкӧрлӧрим кожо сӱӱнгени кӱӱн-санаамды тыҥ ла кӧдӱрген болгон (кӱлӱмзиренет).

Баштап тарый маҥзаарыш болуп ла туратан. Ченемел јаанаган сайын болбой, эмди маҥзаарбай, ӧкпӧӧрбӧй кебиске чыгадым, токыналу, нени канайда эдеримди бек сананып алып.

Јаан маргаандарда кӱрежерге чыгып јатсам, «Республика Алтай!» дезе, бастыра бойым јымырап, тӧрӧлимниҥ адын корыыр керек деп, ийде-кӱчим де кӧптӧй бергендий болот.

— Сен башка калада ӱренип, тазыктырынып јадыҥ. Кычыраачыларыска ӱредӱлик јолыҥ, кемде тазыктырынып турганыҥ керегинде куучындап берзеҥ?

— Кырлыкта тазыктыраачыбыс бисти, уулчактарды, стройго тургузып, спорт аайынча кайда, кандый ӱредӱ барын чотогон эди. Меге оноҥ до озо Новокузнецктиҥ тазыктыраачызы ары барып ӱренип, тазыктырынзын деп кычырту эткен болгон. Је онойып ла 8-чи класстыҥ кийнинде Олимпий резервтиҥ Новокузнецктеги училищезинде ӱренип, оноҥ ло ары байагы кычырган тазыктыраачыда, Арунат Альбертович Кучиновто, тазыктырындым. Ол ӧйлӧрдӧ Сибирьдиҥ Федерал округы аайынча маргаанга чыгып, кӱлер медаль ойноп алгам, тӧс кала Москвага баштапкы катап барып јӱрдим.

Эмди Кемероводогы государственный университетте физкультураныҥ ла спорттыҥ факультединде ӱренедим. Горно-Алтайскта тренерим Сергей Анатольевич Термишев.

— Ченемели јаанап калган спортчыда сӱӱген прием-марыҥ бар эмей, оны бӱдӱрерге келишсе, јеҥӱ анчада ла макалу колго кирет болбой. Спортто јолыҥда эҥ ле сӱӱнчилӱ ле эҥ ле ачымчылу учуралдар керегинде айдып берзеҥ?

— Ээх, ачымчылузы бу ла јуукта болгон… Кышкыда Россияга барып јӱргем. Ого белетенип турала, јаан эмес бертик алгам. Је јаан маргаанга барала, финалдыҥ ¼ бӧлӱгинде, 3-чи јер учун кӱрежеле, јеҥдиртип ийгем. «Ӱзе ле јакшы келижип бараткан болгон, јеҥип ле алатан кижи болгом» деп тыҥ ачындым.

Эҥ ырысту тужым спорттыҥ узыныҥ нормативин бӱдӱрип турарымда болгон. Барнаулда маргаанда кебиске чыгып, ончозын јеҥип аларымда, айландыра улус «спорттыҥ узы!» деп айдыжып турган. Је ол тушта ээжилер солынып турган учун тӧзӧӧчилер устыҥ адын бербеди. Оныҥ кийнинде Сибирьге чыгар алдында Арунат Альбертович мени коркышту тыҥ белетеген, оныҥ методиказы, айткан сӧстӧри, психология јанынаҥ болужы недеҥ де јаан болушту болуп јат. Маргаанга барган, кебиске токыналу чыккан, ончозын јеҥген, спорттыҥ узыныҥ адын алган. Сӱӱнчи јаан болгон.

Кӱрежеринде меге эҥ ле тыҥ «нырок» деген прием јарайт: тудужып ла турала, келиштирип, башты маргыжаачыныҥ колтыгы алдындӧӧн чӧҥдӱрип, кийнинеҥ тудала, «подбивка» эделе чачары. Ондый прием учун 4 балл кире берер аргалу. База бир јарап турган прием «вертушка», је ол «нырок» келишпеген кийнинде эдилип турган.

— Јаан калаларда болуп, кичинек тӧрӧлиҥди ундыбай туруҥ ба? Алтайыҥга јанып келеле, спорттоҥ башка нени эдип туруҥ?

— Јаан калада јадарга ӱренижип калдым, меге јарайт. Бир јыл Сочиде јуунтыларда болорго келишкен, Кабардино-Балкарияда ла ӧскӧ дӧ солун јерлерде. Спортчы кижиниҥ эрчимдӱ карьеразыныҥ ӧйи кыска, оныҥ учун јакшы једимдерге једерге турган кижи јаантайын кыймыктанып, тазыктырынып, ӧйдӧҥ артпай јӱрер керек. Новокузнецкте ӱренерге ӧй база да артты, оноҥ ондо ло тазыктырынар болорым. Је качан бирде Алтайыма јанарымда алаҥзу јок.

Јанып келзем, Кырлыкта школго барып келедим, тазыктыраачыларымга јолугадым, балдарла куучындажадым. Уулчактар кемзинип, кӧп неме сурабас та, је мен олорго тазыктыраачыны ла угуп, ичкери барар керек деп айдып турадым.

Ӱредӱ, јуунтылар ӧйинде 8 саат эртен турада турар керек. Амыралта ӧйинде узада да уйуктап ийерге јараар. Је ол до тушта туруп ла келеле, турникке селбектенип, эди-каным чӧйип, тазыктырынадым.

Бу кӱндерде Алтайыста јуунты тазыктыруларга јӱредим, куран айдыҥ 2-чи кӱнинде Новосибирск калада устардыҥ турнирине белетенип јадыс.

— Бу ла башка да келер маргаандарыҥда јеҥӱлер, јаан једимдер кӱӱнзейдим. Јилбилӱ куучын-эрмек учун быйан сеге, Дмитрий.

— Слерге быйан.

Э. Кудачина Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы