Алтайдын Чолмоны

Кайда кооперация, ондо ичкери ӧзӱм бар…

27.08.2019

Куран айдыҥ 20-21 кӱндеринде Горно-Алтайскта кичӱ ле орто аргачылыктыҥ федерал корпорациязыныҥ (АО «Корпорация «МСП») стратегический сессиязы ӧткӧн.

Бу корпорация кичӱ ле орто аргачылыктыҥ бӧлӱгинде ӧзӱмниҥ тӧс институттарыныҥ бирӱзи болуп јат.

Кичӱ ле орто аргачылыктыҥ корпорациязыныҥ баш эксперттери стратегический сессияныҥ туружаачыларына кичӱ ле орто бизнести јӧмӧӧр бӧлӱктеги калганчы солундар керегинде айдып, российский рынокто ижиниҥ ченемелиле ӱлешкен.

Сессия ӧйинде Алтай Республиканыҥ инвестициялык ӱлекер-проекттериниҥ ле «Бизнес-навигатор МСП» деген порталдыҥ аргаларыныҥ презентациязы база ӧткӧн. «Бизнес-навигатор МСП» – акча тӧлӧбӧзинеҥ тузаланар портал. Ол кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттерине маркетинговый ла јетирӱлик јӧмӧлтӧ јетирер амадула белетелген. Бу портал јаҥы иштеп баштап јаткан аргачыга бизнес-план тургузарында болуш јетирер аргалу эмтир. Тургуза ӧйдӧ бу портал эл-јоныныҥ тоозы 100 муҥ кижиге једип турган 177 калада иштейт. 2016 јылдаҥ ала 2019 јылга јетире бу ресурста јаҥыс ла Алтай Республикадаҥ 694 аргачы регистрация эттирткен.

МСП-ныҥ бизнес-навигаторыныҥ порталы РФ-тыҥ президенти Владимир Путинниҥ јарлыгыла тӧзӧлгӧн «Россия – аргалардыҥ орооны» деп адалган платформаныҥ бӧлӱги болуп јат. Ол јарамыкту јондык баштаҥкайларды јӱрӱмге кийдирер ле граждандарга бойыныҥ билгирлерин бийиктедер аргалар берет.

Стратегический сессияныҥ ижинде Алтай Республиканыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин ле «Корпорация «МСП» АО-ныҥ генеральный директоры Александр Браверман, анайда ок республиканыҥ государственный ла муниципал јаҥыныҥ органдарыныҥ, кичӱ ле орто аргачылыктыҥ чыгартулу улузы турушкан.

Стратегический сессия ӧйинде ӧткӧн тегерик столдордо бизнеске јилбилӱ болгодый сурактар кӧрӱлген. Ол тоодо кичӱ бизнеске лизинговый јӧмӧлтӧ, 223-чи таҥмалу федерал јасак аайынча госзакупкаларда туружары, јуртээлемдик  кооперацияныҥ ӧзӱми ле оноҥ до ӧскӧзи.

Андый тегерик столдордыҥ бирӱзи Горно-Алтайск каланыҥ администрация-зыныҥ актовый залында ӧткӧн. Анда АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Игорь Коршунов, республи-каныҥ јурт ээлем аайынча министри Владислав Таханов, «Корпорация «МСП» АО-ныҥ, јаҥныҥ бӱдӱреечи ле јербойында бойы башкарынар органдардыҥ, јурт ээлемниҥ кооперативтериниҥ, крестьян-фермер ээлемдердиҥ, банктардыҥ чыгартулу улузы турушкан.

И. Коршунов кире сӧзинде «Корпорация «МСП» АО тергеебиске мындый ајару эдип турганы учун быйанын айткан. Ол бу ӧмӧ-јӧмӧ иш мынаҥ да ары улаларына иженгенин темдектеп, анчада ла кичӱ бизнести јӧмӧӧрине јаан ајару эдилер учурлу деген. Не дезе, тергеениҥ экономиказы кичӱ бизнеске тайанат.

«Корпорация «МСП» акционер ӧмӧликтиҥ јуртээлем кооперацияныҥ ӧзӱми аайынча дирекциязыныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Татьяна Лазутина бу кооперация јуртээлем кооперативтерге ле фермерлерге кандый бӱдӱм јӧмӧлтӧлӧр эдип турганы керегинде айткан.

Алтай Республикада јуртээлемдик  кооперативтерди јӧмӧӧриниҥ эп-аргалары керегинде тергеениҥ јурт ээлем аайынча министри Владислав Таханов куучындаган. Ол бойыныҥ докладында агропромышленный комплекстиҥ ӧзӱми тергеениҥ экономиказыныҥ тӧс бӧлӱктериниҥ бирӱзи болгонын темдектеген. Республиканыҥ эл-јоныныҥ 70 процентинеҥ кӧбизи јурт јерлерде јатканы керегинде ол база айткан. Бӱгӱнги кӱнде республикада 56 муҥ ЛПХ, 1700-теҥ кӧп КФХ ла јурт ээлемниҥ 113 предприятиези бар. Министрдиҥ айтканыла болзо, он јылдыҥ туркунына ЛПХ-ларда производствоныҥ кеми астап турганы темдектелет,  КФХ-ларда ла јурт ээлемниҥ предприятиелеринде дезе кӧптӧйт. Оныҥ учун јурт ээлемниҥ кооперацияларын тӧзӧӧр деген шӱӱлте эдилет. Андый шӱӱлте ороон кеминде јӧптӧлгӧнин ле јурт ээлемниҥ кооперативтерин тӧзӧӧр иш башталып калганын темдектеер керек. Мындый баштаҥкайды јӱрӱмде эҥ озо бӱдӱрип баштаган тергеелердиҥ турулталарынаҥ кӧрзӧ, бу иш-керек чындаптаҥ да јарамыкту болгоны јарталган.

Бир канча кичӱ јурт ээлемдер биригип, ӧмӧ-јӧмӧ иштеп баштаза, јакшы турулталарга келер, јакшы тӱжӱм алар, мал-ажыныҥ тоозын кӧптӧдӧр, улус иштеер ӱзеери јерлер тӧзӧӧр, кирелтелерин кӧптӧдӧр аргалу. Не дезе, бӱгӱн кемде де керектӱ техника јок, кемизиниҥ де јери једишпейт. Бириккен соҥында, уур-кӱчтерди ӧмӧ-јӧмӧ јеҥерге де јеҥил эмей.

Владислав Таханов бойыныҥ куучынында кооперация керек болгонын ӧй кӧргӱзет, кайда кооперация бар, анда ичкери ӧзӱм бар деген.

Докладчиктердиҥ айтканыла болзо, тергеебисте 2018 јылдаҥ ала Алтай Республиканыҥ «Јурт ээлемниҥ ӧзӱми ле јуртээлемдик продукцияныҥ, сырьезыныҥ ла аш-курсагыныҥ рыногын аайлу-башту эдери (2018-2020 јылдарга)» деген государственный программазыныҥ «Јуртээлемдик потребительский кооперацияныҥ ӧзӱми» деп адалган подпрограммазы иштейт. Јурт ээлемниҥ кооперациязын јӧмӧӧр деп Горно-Алтайсктыҥ селекционно-јетирӱлик тӧс јери темдектелген.

Алтай Республиканыҥ башкарузы РФ-тыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыла, анайда ок «Корпорация «МСП» АО-ло кожо јуртээлемдик потребительский кооперативтердиҥ экспортный ууламјылу агропромышленный паркын тӧзӧӧри аайынча «јолдыҥ картазын» иштедет. Мыныла колбой «Заря» СПоК тӧзӧлгӧн. Бу ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрер амадула кооперативтиҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин ӧскӱрерине грантовый јӧмӧлтӧ эдилген. Анайда ок јер берилген, проектно-сметный документациязын јазаарында болуш јетирилген. Эмди анайда ок кредитно-гарантийный јӧмӧлтӧ эдери темдектелет.

Тегерик столдыҥ ижи ӧдӱп турганча, АР-дыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин ле «Корпорация «МСП» АО-ныҥ генеральный директоры Александр Браверман келип, бу керек-јарактыҥ туружаачыларына бойлорыныҥ кӱӱнземелдерин айткан. Браверманныҥ темдектегениле болзо, 2016-2019 јылдарда МСП-ныҥ Алтай Республикада регистрация эткен субъекттериле јаан заказчиктер ортодо тургузылган јӧптӧжӱлердиҥ кеми 11,15 миллиард салковойго јеткен.

Удурумга башчы Олег Хорохордин республиканыҥ јурт ээлем ле туризм бӧлӱктеринде кичӱ ле орто аргачылыкты эрчимдӱ ӧзӱм алындырар иш темдектелгенин айткан.

Тегерик стол ӧйинде «Заря» СПоК-тыҥ чыгартулу кижизи Андрей Ялбаков бу ӱлекер-проекттиҥ презентациязын ӧткӱрген.

«Заря» СПоК-тыҥ ӱлекеринеҥ башка база ӱч презентация ӧткӱрилгенин темдектеер керек. Бирӱзинде  Шабалин аймактыҥ тӧс јуртында «Туулу Алтайдыҥ ӱрендери» билим-производственный биригӱ» деген СППК-ныҥ директоры Василий Наранов башкарып турган ээлем эдилген јӧмӧлтӧлӧрди канайда тузаланып турганы керегинде куучындаган. Оныҥ айтканыла болзо, Шабалин јуртта микроразмножениениҥ тӧс јери тӧзӧлӧр. Ол тӧзӧлгӧн соҥында, ӱрен картошко ӧскӱрериниҥ кемин бийиктедер. Анайда ок эм ӧлӧҥдӧрди, ол ло алтын тазылды ла женьшеньди промышленный эп-сӱмеле ӧскӱрер арга берер. Мындый тӧс јер тӧзӧлгӧн соҥында, јурт ээлемде мешке, эм ӧлӧҥдӧр ӧскӱрер ууламјылар болор. Эмдиги ӧйдиҥ технологияларына тайанып, садоводство ло лесоразведение јаҥы ӧзӱм алынар.

Турачак аймактагы «Алтын Бай» СППК-ныҥ башкараачызы Ольга Конореваныҥ айтканыла, бу ӧмӧлик эм ӧлӧҥдӧр аайынча иштейт. Бӱгӱн олордыҥ эдип алып турган продукциязы јаҥыс ла Россия ичинде эмес, је анайда ок ӧскӧ ороондордо до јарлу болуп јат. Олордыҥ продукциязыла эмди Израиль јилбиркеп баштаган эмтир.

Чой аймактаҥ Олег Ярусов башкарып турган «Народный» СППК-зы сӱттеҥир уйлар ӧскӱрип јат деген. Саап алган сӱттеҥ сарју, творог, йогурттар, каймак эдип турган бу ээлемниҥ продукциязы эл-јон ортодо јаан суруда эмтир.

Мындый ээлемдерге чындаптаҥ да болужар керек эмей.

Бу ла јуунда јуртээлемдик кооперативтерге кредитно-гарантийный јӧмӧлтӧлӧр керегинде «МСП Банк» акционер ӧмӧликтиҥ тергеелик директоры Виталий Маринов куучындаган. Кредиттер берер эп-аргалар керегинде анайда ок «Сбербанк» ПАО-ныҥ ла «Россельхозбанк» АО-ныҥ чыгартулу улузы база куучындаган. Банктар јурт ээлемдерге кандый бӱдӱмдӱ кредиттерди кандый ӧйгӧ, канча процентке берип турганы керегинде толо јетирӱлерди банктарда, олордыҥ окылу сайттарында алар арга бар.

Тегерик столдыҥ ижи АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ тергеениҥ јурт јеезелери ортодо ӧткӱрген конкурсыныҥ јеҥӱчилдерин кайралдаарыла тӱгенген. Министерствоныҥ кайралдарын алган јурт јеезелердиҥ башчылары кӧп болгонын темдектеер керек.

К. КУРТОВ