Алтайдын Чолмоны

Кӱр-кӧгӱсти кӱйбӱреткен Кокышев

22.10.2019

Јаандарыстыҥ айтканыла, салым сакытпас, конок кондырбас деген бирӱзи, бистиҥ сӱӱген поэдис Л. В. Кокышев канчын јиит тужында, тӧртӧн эки јаштуда, ортобыстаҥ ыраап калган.

1970 јылда меге, 26 јаштуда, байла, ырызым тарткан, «Алтайдыҥ Чолмоны» газетте иштеерге келишкен. Ол тужында газетте албаты ортодо ады јарлу журналисттер, сӧстиҥ устары — редактордыҥ ордынчызы И. В. Шодоев, И. Т. Тошпоков, А. И. Мундусов, И. Я. Чулчушев, Л. В. Кокышев ле ӧскӧлӧри де иштеген. Менле кожо јаҥы ла Экинурдаҥ келген В. А. Тоенов иштеген. Ол бойы математиканыҥ ӱредӱчизи, је кийнинде ады-јолы јарлу, курч каламду журналист болгон.

Ол ӧйдӧ Лазарь Кокышевке јӱк ле 37 јаш болгон. Меге дезе ол јаан, карган кижи деп билдиретен. Планеркалар болзо, Лазарь Васильевич мениҥ јаныма отурарга сӱӱйтен. Редактордыҥ кату сӧстӧрин, ајаруларын, арбанганын, укааркаганын, байла, угарга јарабайтан. Оныҥ учун бир планеркада: «Юля, отурган ончо улустыҥ кулактарын ајарулу кӧрзӧҥ, ајыктазаҥ» — деп айткан. «Олордыҥ кезиги талбак, сӱрӱ, кумурык, коркыган немедий јапшынып калган немедий» — дезе, мен каткыга арай ла талбазым. Оноҥ база бир планеркада јаактарды ајар деп айдатан: «Кӧрзӧҥ дӧ, бу кижиниҥ бошпок јаактарын, тажыган кижи, чек ле тестеге тажыганына тӱҥей болор». База ла каткы, база ла редактордыҥ кату чырайы, соок кӧстӧри…

Эмезе, кайда, блокнодыҥды берзеҥ, јурук јурап берейин деер. База ла каткы, бисти планеркадаҥ арай ла чыгара сӱрбейтен. Ол јуруктарды чеберлеп албаганыма бойыма ачынып јӱредим.

Бир катап Лазарь Васильевичтиҥ кабинедине кирип келзем, кӧзнӧк јаар кӧрӧлӧ, ыйлап турган. Мен оноҥ:  «Лазарь  Васильевич, Слер чын ла ыйлап тураар ба?» — деп сурадым.

—Чын, чын — деп, ол бажыла кекиди.

—Бир шыркалу айу чылап, Барантаев мени айткылаган — деп каруузын јандырган.

Мен удура нени де айтпай, эжикти араайынаҥ јабала, јӱре бердим.

Алтай калык Лазарь Васильевич Кокышевти јалбышту сӱӱген. Ол чын ла эл-калыктыҥ поэди, оныҥ јӱрегинеҥ, ӧзӧгинеҥ чыккан јаркынду уулы болгон.

Бир катап Игнат Яковлевич Чулчушев меге јурамал бичи деп јакылта берген. Јурамалды канайда бичиири керегинде кычырып, Шура эјем керегинде бичиирге јазанып алдым. Эјем бозу азыраачы болуп иштеп турган.

Јурамал бичилген, оны качылыкка табыштырар керек. Кабинетте Игнат Яковлевич те, Иван Топинакович Тошпоков то јок. Кемге кӧргӱзер? Је не болзо, ол болзын, Лазарь Васильевичке барып кӧргӱзер деп бек шӱӱдим. Јаҥыс ла ол мени шоодып каткырар болор деп јалтанып турдым.

Лазарь Васильевич бичигенимди кычырып, кезик јерлерди тӱзедип, кем јок деп мактады. Мениҥ сӱӱнип турганым коркышту. Качылык кычырып, јурамалды газетке саларда, кандый тыҥ сӱӱнген эдим.

Бир катап кабинетте јаҥыскан отурзам, Лазарь Васильевич оозында папиросту кирип келди. «Бистиҥ кабинетте таҥкылаарга јарабас» — дедим. Кабинетте таҥкылаарын Иван Топинакович јаратпайтан. Лазарь Васильевич мен јаар соок кӧрӱп: «Совсем отошпочихалась» — деп айтты. Оноҥ папиросын ӧчӱрип, куучындашты. Јӱрӱминде алтай келин албаганына ачуурканып: «Чӱмдегениҥди озо ло баштап јуук кижиге кычырзаҥ артык эмей» – деп айтты.

…Табылган ла ӱӱрени ырызым дейле,

«Талдазам кайдат» деп кийнинде айтпагар…

Бу јолдыктар, байла, бого келижип турган болор бо…

База бир катап эртен тура ишке келзем, удура јолыкты. Јӱзин пудралап алган, оозын айландыра кара карандашла будуп алган. Бу мындый коркышту не јарандаар дезем, айтты: «Кӧрдиҥ бе, машбюродо јараш кыс иштеп келген. Ого јараш кӧрӱнерге јарандым». Ол кыс Гӱзель Елемова болгон.

База бир кӱн Лазарь Васильевич, бажын салактадып алган, коридорло ары-бери базып турды. «Неге мынайда тыҥ санааркап, ӧрӧ-тӧмӧн базып турар?» — деп сурадым. «Партияныҥ обкомына, Чаптыновко кирип куучындажар деп сананып турум. Јаҥыс ла ол оогош тужында мен оны тудала, оозына јаан сускудагы сууны урган эдим. Ончозын ич деп албадаганымды эске алып, ол менле куучындашпас болор деп санааркап турум» — деп каруузын берген. Је оноҥ ол Чаптыновко барып кирген та јок, онызын билбезим…

Улу бичиичиниҥ, поэттиҥ јӱрӱминеҥ мындый бичилбеген, кайда да айдылбаган солун учуралдарды айдып јадым. Јарлу кижи болзо, бис оны јаҥыс ла чике, тӱс јолду, улусла бийиркек ӱнле куучындажар болор деп сананып јадыс. Је Лазарь Васильевич јӱреги јымжак, јалакай, улуска карузып, јапсып јӱрер кижи болгон.  Алтайлап айтса, кижидий ле кижи. Оныҥ учун оны албаты баалап, сӱӱп јат. Бичимелдерин, чӱмдемелдерин эмдиге јетире сӱӱп, оморкоп, јилбиркеп кычырып јат.

Мен ле оныҥ чӱмдемелдерин, ӱлгерлерин кычыргамда, ол мениҥ јанымда, «Је кандый?» деп сурап тургандый.

«Поэт ас јӱрӱм јӱрген, је улу ла јаан иш эдип салган. Керектиҥ учуры кижиниҥ јажаган јажында эмес, эткен ижинде» — деп, оныҥ нӧкӧри, јарлу бичиичи Аржан Адаров айткан. Айдарда, Лазарь Кокышевтиҥ калыгына артыргызып салганы алтынга бодолду.

Ю. САКАШЕВА,

ӱредӱликтиҥ ветераны