Алтайдын Чолмоны

Экономика, промышленность ло јурт ээлем тоолор ажыра

30.12.2019

Быјыл «Хевел» компания бистиҥ тергееде кӱнниҥ чогынаҥ иштеер база эки станцияны тудуп, тузаланарына табыштырган: Ийиндеги СЭС-тиҥ ийде-кӱчиниҥ кеми 15 МВт, Кӧксуу-Оозы аймактагы СЭС — 40 МВт. Мынаҥ озо Кош-Агашта, Кан-Оозында, Маймада, Оҥдойдо андый станциялар тудулган эди. Келер јылда Чамалдагы СЭС јетире тудулар.

***

Быјыл Чуйдыҥ јолыныҥ 83 километр ӱзӱги јазалган, анайда ок ӧскӧ дӧ јолдордо јазашту иштер ӧткӱрилген.

***

«Экология» деп национальный ӱлекердиҥ «Агаштарды чеберлеп алары» деген тергеелик программазы аайынча бистиҥ тергее аҥылу 41 техника алган.

***

Горно-Алтайсктаҥ ыраак эмес турган Куташ ла Карасук јурттар МТС-тыҥ сетиле колболды. МТС быјыл бистиҥ тергееде 22 јуртты мобильный колбула јеткилдеген.

***

«Россияныҥ цифровой экономиказы» деген нацӱлекер аайынча 3 јылдыҥ туркунына бастыра ФАП-тары, школдоры, ӧрт ӧчӱреечи постторы ла ӧскӧ дӧ объекттери Интернетке колболотон 14 субъекттиҥ тоозына Алтай Республика база кирген.

***

«Јаткан јер ле калада јадар айалга» деген эл ӱлекер аайынча Горно-Алтайскта Майма сууныҥ јазалган јарадыныҥ ачылтазы ӧткӧн («Баатыр» спортзалдаҥ ала «Мебельный» микрорайондо кӧлӱктер јӱрер кӱрге јетире).

***

Кош-Агаш аймакта Тошоҥты јуртта пограничниктердиҥ 53 билези јадатан кӧп квартираларлу тура тудулган.

***

Майма аймактыҥ эмчилигиниҥ беш јылдыҥ туркунына тудулган јаҥы тура-корпузы јетире тудулды.

***

Коммунальный ээлемниҥ башкартузыныҥ ла «Горно-Алтайск кала» МО-ныҥ 2035 јылга јетире јондык-экономикалык ӧзӱм аайынча стратегиязыныҥ јетирӱзиле, Горно-Алтайск калада јаткан кажы ла 1 муҥ кижиге 518-теҥ кӧп кӧлӱк келижет.

***

Горно-Алтайскта 2017 јылдаҥ ала иштеп баштаган «Калада јарамыкту айалга тӧзӧӧри» деген программа быјыл республиканыҥ бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧринде иштеп баштаган.

***

Кӧксуу-Оозы аймакта Кујурлу ла Тӱҥӱр јурттар ортодо кӱр тудатан иштер учына јеткен. Бу кӱрди тудатан иштер 2014 јылда башталган, је 2018 јылда ол токтодылган. Быјыл јаскыда федерал бюджеттеҥ 410 млн салковой чыгарыларда, подрядный организация ижин оноҥ ары улалткан.

***

Јербойындагы аграрный бӧлӱкте 500 јуртээлемдик предприятие, 1,5 муҥнаҥ кӧп КФХ-лар, 55 муҥнаҥ кӧп таҥынаҥ ээлемдер иштейт. Јурт ээлемниҥ продукциязыныҥ кеми кажы ла јыл кӧптӧйт.

***

«Јурт ээлемниҥ ӧзӱми ле јуртээлемдик продукцияныҥ, сырьеныҥ ла аш-курсактыҥ рынокторын аайлаштыра башкарары» деген госпрограмма аайынча быјыл Алтай Республикага 900 млн салковойдоҥ кӧп акча-манат чыгарылган.

***

Бисте аҥылу брендтер чыгарылып, ичкери апарары јол алынып турганын «Туулу Алтайдыҥ мӧди» деген брендти керелеген бичикти «Республикан пчелоцентр» алганы керелейт.

***

Быјыл куран айда республика база бир патенттиҥ ээзи болуп калды — «Туулу Алтайдыҥ аҥы». Бу кере-бичик керелеген тап-эрикле Кӧксуу-Оозы аймакта Карагай јурттыҥ аҥ ӧскӱреечилериниҥ «Курдюм» фирмазы (јааны А. Попов) тузаланар.

***

Быјыл бистиҥ тергеенеҥ экспортко аҥныҥ 40 тоннадаҥ кӧп  мӱӱзи аткарылган.

***

Республикада укту мал ӧскӱрер иш јети ууламјыла ӧдӧт: эттеҥир уй-мал, аҥдар, јылкы мал, койлор, эчкилер, тӧӧлӧр лӧ сарлыктар ӧскӱрери. Бу ууламјыны јӧмӧӧрине 64 млн салковой чыгарылган.

***

Алтай Республика цифровой телекӧрӱлтеге ӧйлӱ-ӧйинде, тутак-соҥдош јогынаҥ кӧчкӧн. Цифровой берилтелер јетпес јерлерде республиканыҥ эл-јоныныҥ 2,9 проценти јадат. Бу јерлерде улус берилтелердиҥ  спутниковый системазын тузаланар аргалу.

***

Горно-Алтайсктыҥ аэропортыныҥ јеткилдежин јылына тузаланган улустыҥ тоозы јылдыҥ учында 100 муҥнаҥ ашты. Мынаҥ озо эҥ бийик кӧргӱзӱ 2015 јылда болгон — авиајеткилдешти 67,2 муҥ кижи тузаланган. Бу аэропортты 2011 јылда јаҥырта јазаган кийнинде мынаҥ учкан ла бого учуп келген  улус ортодо 400000-чы пассажир деп, каладагы  перинатальный тӧс јердиҥ медсестразы Оксана Тырышканова сыгын айдыҥ 12-чи кӱнинде адалган.

***

«Победа» авиакомпанияныҥ самолетторы Москва-Горно-Алтайск маршрутла учарын кыш ӧйинде оноҥ ары улалткан.

***

Республиканыҥ туризм бӧлӱгине 380 конор тура, 400-теҥ ажыра јурт тура иштейт. Республикабыска келип турган туристтердиҥ тоозы јылдаҥ јылга кӧптӧйт. Калганчы ӱч јылдыҥ туркунына бу тоо 2 миллионноҥ ашкан.

***

Алтай Республика ла оныҥ албатызы алдында јаан једимдери, республиканыҥ производственный  аргаларыныҥ ӧзӱминде ле оныҥ кемин кӧптӧдӧринде јаан камааны, эрчимдӱ јондык ижи учун «Таҥ Чолмон» орденле иштиҥ ветераны, РФ-тыҥ јурт ээлеминиҥ нерелӱ изчизи Бинолдо Карулов кайралдатты.

***

Бистиҥ тергее эл-јонныҥ 2020 јылда ӧдӧтӧн бастырароссиялык тооалыжына эрчимдӱ белетенет.

***

Горно-Алтайскта Чаптыновтыҥ оромы, 34/1 адресте турган тогус кат тураныҥ ачылтазы ӧткӧн. Бу объект узак ӧйдиҥ туркунына тудулбай туруп калган болгон. Шылтагы — тураны тудуп јаткан организация банкроттолгон ло анда квартиралар аларга ӱлӱ-акчазын салган 55 кижи-дольщик тӧгӱндеткен. Тураны јетире тударына акча ресбюджеттеҥ чыгарылган.