Алтайдын Чолмоны

Тӧс калада алтай ортолыктаҥ эзен

30.12.2019

Јаҥар айдыҥ 18-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Москвадагы јаантайынгы элчилиги  бойыныҥ туразына киргенинеҥ ала тогус јыл болды. Ороонныҥ тӧс калазына Россияныҥ президенти Владимир Путинниҥ јаан пресс-конференциязына ишмекчи јол-јорыкла барып, ондо тӧрӧл тергеебистиҥ кичинек ортолыгына барып келер деп шӱӱдис.

Республикабыстыҥ Москва каладагы јаантайынгы элчилиги (мынаҥ ары — постпредство) АР-дыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ административный ижиниҥ башкартузыныҥ бӧлӱги болот. Постпредствоныҥ јааны Ирина Петровна Лозовая. Оныҥ ӧмӧлигинде тӧрт јиит специалист — Анна Язарова (Улаган), Анастасия Федорова (Кӧксуу-Оозы), Солтон Кыдыев (Горно-Алтайск), Сайлу Клешев (Кан-Оозы) иштейдилер. Ӧмӧликте онойдо ок государстволык ишчи Торкош Метреева (Кош-Агаш), ээлемдик ишчи ле тискинчи иштейт.

Канча кире јерлештеристи уткып-ӱйдешкен чилеп, постпредствоныҥ јондык колбулар аайынча специализи Солтон Кыдыев биске јол баштап, постпредствоныҥ туразына экелди. Ол тура — Земляной Вал оромдо 68/18 таҥмалу тураныҥ (метро Таганская, кольцевая) јӱзӱн-јӱкпӱр ӧҥдӧрлӱ алтай кулјаларла кееркедилген кубакай кызыл 8-чи тудумында.

Ары кирип барзаҥ, чындап та јеҥил тынып, бойыҥды тӧрӧл јериҥе келгеҥ деп сезедиҥ: Алтайга учурлалган јуруктар, бистиҥ албатыныҥ эдимдери, кезер таштар, алтай албатыныҥ кеп-кийимдери ле тудумдары, тегерик столдыҥ ортозында тажуур,  .

Постпредствоныҥ улузы бисти сӱттӱ чайыла уткыды. Оныҥ иш-тожыныҥ тӧс ууламјыларыла, тӱӱкизиле, једимдериле Ирина Петровна ӱлешти.

—Постпредство таҥынаҥ тӧзӧлмӧ болуп 1992 јылда иштеп баштаган. Баштапкы чыдулу кижи Александр Поликарпович Манзыров, ордынчызы Игорь Эжерович Яимов болгон. Ӱчинчи специалист болуп мен иштеп баштагам. Баштап тарый оогош кыптарда кысталып иштеп туратаныс. 27 јылдыҥ туркунына тергеениҥ бастыра башчыларыла иштегенис. Тогус јыл кайра бу тураны он јылга арендага алып, чыныкташ-јарандырышту јаан иштер ӧткӱрип, јазаганыс. Јуукта, 2016 јылда, Москваныҥ мэры С. Собянин бу тураны биске сыйлап ийер деп јӧптӧгӧн.

Бӱгӱнги кӱнде бу турада специалисттер иштеер кыптар, јуундар ӧткӱрер јаан кып, айылдап келген улус тыштанар кып бар. Мында специалисттер тергеениҥ јилбилӱлери аайынча федерал башкаруныҥ институттарыла колбу тудуп, башка-башка самаралардыҥ, окылу чаазындардыҥ, јетирӱлердиҥ ӧдӱштирӱзин јеткилдейт. Онойдо ок тергеениҥ ады, имиджи аайынча јаан иштер ӧткӱрилет. Ирина Лозоваяныҥ айтканыла, республикабыс танылу, федерал кеминде ончозына јилбилӱ болуп калган. Јилбӱ анчада ла культурага јаан. Ол јанынаҥ постпредстводо иштеп турган јиит специалисттер ченемели, билгирлери бийик, керек дезе јайаандык јайалталары да ачылып, кӧп-кӧп керек-јарактарда туружып, Алтайдыҥ адын јарлап, кӧдӱрет. Мынаҥ ары бу тӧс калада иштеп, башка-башка структураларла колбу, куучын-эрмек ӧткӱрер ченемелин ӧскӱрип алган јииттер тӧрӧл тергеезинде де, федерал кеминде де тузалу, керектӱ ишчилер болорында алаҥзу јок деп, Ирина Первовна айткан. Ишмекчи јолын постпредстводо баштаган кӧп јииттер эмди республикада каруулу иштерде иштейт.

«Победа» авиакомпанияныҥ албаты-јонго бистиҥ тергее јаар  јарамыкту јаантайынгы авиарейстери постпредствоныҥ ижиниҥ јӧмӧлтӧзи аайынча быјыл ачылган. Јуук ӧйдӧ албатылар ортодо авиарейстер ачары јанынаҥ белетештӱ иштер ӧткӱрилет.

Элчиликтиҥ ишчилери бойыныҥ таҥынаҥ сурактарыла да келген јерлештерине болужын јетирет: эмчиликтерге келген, ӱредӱ, тегин де сурактар јанынаҥ аайланбай турган јерлештериске (Москва јаан калан ине) постпредствоныҥ эжиги јаантайын ачык.

Москвада Туулу Алтайдаҥ келген студенттер, иштеп келген јаанду-јаштулар јаантайын бек колбуда, албатылык байрамдарын ӧткӱрип, бой-бойына болужып јӱрет. Јуукта Москвадагы јерлештеристиҥ «Горный Алтай» деген јерлежӱзиниҥ јаҥы тӧзӧлмӧзи тӧзӧлгӧн, келер јылга јилбилӱ ле јарамыкту кӧп керек-јарактар ӧткӱрери темдектелген.

Алтай јаан јерлежӱниҥ тоозында студенттердиҥ јерлежӱзи бар. Кӧп саба учуралдарда олор ӧмӧ-јӧмӧ иштейдилер. Шакпыртту Москва калада бистиҥ  тергеебистеҥ келген јииттердиҥ кӧрӱми элбеп, олор баштапкы алтамдарын јерлежӱ кеминде баштап, кезиктери оноҥ арыгы јолын бу ла керектердеҥ баштап, алынып барат. Јииттердиҥ јадын-јӱрӱми керегинде Алтай Республиканыҥ Москвадагы јерлежӱзиниҥ эрчимдӱ турчылары куучындайт.

Судур Сугунушев нефтьтиҥ ле газтыҥ И. М. Губкинниҥ адыла адалган Российский государстволык университедин божодып, эмди аспирантурада ӱренет, ол ок ӧйдӧ Балтийский талайдыҥ тӱбиле газ божодор тудум иштерде профессиязы аайынча проектировщик болуп иштейт:

—Москвада алтай јерлежӱде мен спорт ууламјылу иштерде туружадым. Калганчы ӧйдӧ ӧткӱрген маргаандарыс — ол јерлежӱниҥ турчылары ла нӧкӧрлӧри ортодо футболло маргаандар. Бу маргаандарды 2015 јылдаҥ ала јылдыҥ ла јаҥар айда Футболдыҥ телекейлик кӱнине учурлай ӧткӱредис. Спорт ончобысты бириктирет. Кӧрӧӧчилер, футболчылар, јаан јашту лус, јииттер — текши тооло јӱс кире кижи болдыс. Оны ӧткӱрерге бис «Пари Сен-Жермен» клубтыҥ туткан јаҥы манежинде јуулдыс. Јети кижидеҥ турган алты команда болгон.

Тӧрт сааттыҥ туркунына ӧткӧн кызу тартыжуда јеҥӱни И. Калкин башкарган «Ак-Таш» деген команда ала сокты. Маргаандардыҥ эҥ артык туружаачыларыныҥ тоозында А. Курматов, И. Титов, С. Сугунушев, И. Калкин, Ш. Байдалаков, А. Куйкин ла Т. Кискин болдылар.

Маргаандардыҥ јабылтазында физический культураны ла спортты элбеде јарлап турганы учун турнирдиҥ тӧзӧӧчилери Эмилия Дмитриевага, Александр Тискинекке ле Судур Сугунушевке Москва каланыҥ башкартузыныҥ Быйанду самаралары табыштырылды. Чынынча айтса, Москвадагы јерлежӱге спортчылар јетпей јат. Оныҥ учун база бир бӧлӱк студенттер келзе ле, «спортчы болзо кайдат» деп иженедис.

Јерлежӱниҥ, Алтайдыҥ јииттериниҥ эрчимдӱ јӱрӱми, ӱлекерлери, јол-јорыктары керегинде газедистиҥ таныжы Александр Тискинек кыскарта куучындады:

—Алтай Республикага ороон до, телекей де ичинде јилбӱ јаан болот. Алтай јайалталу балдарыла, јииттериле, башка тергеелерге кӧрӧ, чик јок бай да деп билдирет. Башка-башка тилдер билер јииттер кӧп. Онызы бистиҥ ыраада барган, бийик кемине чыккан ӱлекерлериске анчада ла јарамыкту.

Јерлежӱге шылтай јуулыжып, башка-башка санаа-шӱӱлтелерге келип, бой-бойысты јӧмӧжип, кӧӧрӧдип, кӱнӱҥ ле сайын ичкери алтайдыс. Национальный ууламјылу јилбилӱ ӱлекерлер баштап, окылу јӧмӧлтӧ јогынаҥ да болзо, ороон кемине чыгып баштап салганыс.

Баштапкы ондый јаан једим — ол Сочи калада Олимпиада тужында бойыстыҥ ла кӱчисле Алтай Республикага учурлалган таныштыру площадка белетеп апарганыс. Площадкабыс интерактивный болгоныла аҥыланган. Кӧп мастер-класстар ӧткӱргенис, улус биске келип, камчы согуп, комусла ойноп, ончо немени тудуп кӧрӧр аргалу болгон. Ол тушта бистиҥ ижис бийик баалалган ла ороонныҥ президенти  колдорыстаҥ тудуп,  мактаган эди.

Тергеебисти элбеде јарлап, ороондор ортодо до јорыктап турадыс. «Алтай Фест» деген фестиваль ӧткӱредис. Эмди бис оны Москва калада ӧткӱрерис јаҥжыгу болуп калды. Алтай Республика ла Алтайский крайдыҥ башказын эмди ончо улус билер болуп калды ошкош.

Јаҥар айдыҥ 17-чи кӱнинде Москваныҥ башкарузыныҥ туразында тергеелик јерлежӱлердиҥ јыл туркунына эдилген ижи аайынча јуун ӧткӱрилди. Јуунда Тергеелик јерлежӱлердиҥ координационный соведине Алтай Республикадаҥ чыккандардыҥ тӧс каладагы «Туулу Алтай» јерлежӱзи кийдирилди.

Јерлештериске јаҥы једимдер, јакшы ӱрензин, иштезин, Алтайыныҥ адын бийик кӧдӱрзин деп кӱӱнзейдис.

Э. КУДАЧИНА