Кемди де, нени де ундыбаска

04.02.2020

Быјылгы јыл Эземниҥ ле Мактыҥ јылы деп јарлалган. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда Јеҥӱ алганыныҥ 75 јылдыгына учурлалган керектер республикада башталып калды.

«Блокаданыҥ калажы» деген акция Кӧксуу-Оозы аймактыҥ школдорында ӧткӧнин јуукта иш аайынча јол-јорык ӧйинде кӧргӧнис. Јуу ӧйинде фашисттердиҥ курчузына кирген Ленинградта бир кижиге кӱнине 125 грамм калаш берилетен. Аймактыҥ школдорыныҥ бастыра ашканаларында арыштыҥ кулурынаҥ мындый «паек» белетелип, аш-курсакла кожо салылган. Ленинградты корыгандардыҥ нерезине учурлаган кӧп керек-јарактар бу кӱндерде аймакта ӧткӧн.

–Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгын темдектеери аайынча тӧзӧмӧл комитет бисте ӧткӧн јылдыҥ ӱлӱрген айында тӧзӧлгӧн. Эдетен иштердиҥ планы тургузылган ла ол аайынча иштеп јадыбыс – деп, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Тамара Шадрина куучындаган. –Јиит ӱйени тӧрӧлчи кӱӱнге таскадар иш аймакта јаантайын бийик кеминде турган. Онойдо, јиит патриоттордыҥ следы бисте 25 јылдаҥ ажыра ӧдӱп јат. Погранбашкартула јуук колбулу иштейдис.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда нерези учун Кӧксуу-Оозы аймактыҥ беш кижизи Советский Союзтыҥ Геройыныҥ адын адаткан, олор — Феогент Филиппович Ермолаев, Николай Анисимович Нагибин, Пимен Николаевич Наговицын, Тимофей Иванович Паршуткин ле Василий Иванович Харитошкин. Аймактыҥ эки школы геройлордыҥ адын аданат ла быјыл база ӱч школ герой-јерлештеристиҥ адыла адалар.

Тургуза ӧйдӧ Кӧксуу-Оозы аймакта Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан бир де кижи јок, калганчы јуучыл былтыр корогон. Јууныҥ солдаттарыныҥ тул арткан 18 ӱйи, тылда иштеген 36 кижи бар. Олорго, анайда ок «јууныҥ балдары» деген ле јаан јашту ӧскӧ дӧ улуска јадын-јӱрӱминде болуш јетирер иш ӱзӱктелбей, јаантайын ӧдӱп јат деп, Тамара Шадрина айткан.

Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгына учурлалып, аймак та, јурт ла школ до кеминде ӧдӧтӧн керек-јарактар кӧп. Олордыҥ кезигин ле адайлы. Онойдо, Улу Јеҥӱниҥ байрамына уткый автојорык ӧдӧр, ол Карагай јурттаҥ башталар ла бу јорыкта аймактыҥ ончо јурт јеезелери туружар. Улу Јеҥӱниҥ 70 јылдыгына уткый «Алтайдыҥ эпшилери» деген тергеелик јондык биригӱ аймакта «Синий платочек» деп адалган керек-јарак ӧткӱрген. Улус оны јарадып кӧргӧн лӧ быјыл бу биригӱниҥ јааны Светлана Полетаевала мындый акцияны катап ӧткӱрери јанынаҥ куучын-эрмек ӧдӧт. Кӱӱк айдыҥ 9-чы кӱнинде аймактыҥ тӧс јуртында Мӧҥкӱлик от кӱйдӱрери, оогош болчомдордыҥ парадын ӧткӱрери ле јаҥжыккан ла јаҥы кӧп ӧскӧ дӧ керектер болор.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачыларына учурлалган кереестерди јазаар «Обелиск» деген иштер аймакта база башталып калган. Тургуза ӧйдӧ аймактыҥ јурттарында 30 кире кереес бар, олордыҥ 22-зин јазаар ла јаҥыртар некелте туруп јат.

Талдудагы јурт јеезеге кирген Сугаш, Талду, Сузар јурттардаҥ јууга 75 кижи атанган, јанып келгени 19 ла кижи. Сугаш јуртта Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачыларына учурлалган кереести јербойыныҥ улузы бойыныҥ арга-кӱчиле эткен, оноҥ бери 10 јылдаҥ ажа берген деп, јурт јеезениҥ ишчизи Маргарита Тукпашева куучындаган. Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгына бу кереес јаҥыртылып, оны эбире јер јазалар деп, јурттыҥ улузы иженет. Бу ишке канча акча керек болгоны чоттолгон, је берилери кандый – јарты јок.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачыларына учурлалган Амур јурттагы кереесте бир де јуучылдыҥ ады-јолы бичилбеген. Бу јурт јеезеге Амур, Абай, Јӱстыт ла Красноярка јурттар кирип јат, база Улужай деген јурт, је эмди ондо улус јатпай турган. .Јурт јеезениҥ јааны Владимир Долгихтиҥ куучындаганыла, мынаҥ озо кереесте јууда турушкан улустыҥ ады-јолы бичилген болгон. Је бичилбей артып калган јуучылдардыҥ тӧрӧӧндӧри јанынаҥ ачыныштар башталган.

–Амурдаҥ ла Абайдаҥ јууга барган улустыҥ тооломын чокымдаар иш ӧдӱп јат. Јартайтан сурактар кӧп туштайт. Темдектезе, кандый да кижи Кан-Оозы аймактаҥ јууга барып, јанып келеле, Кӧксуу-Оозына јаантайын јадарга кӧчкӧн. Је Кӧксуу-Оозындагы военкомат мындый кижи јууга барганын керелеген бичик бербей јат. Аайы-бажына чыгатан ӧскӧ дӧ сурактар туштайт. Јууныҥ туружаачыларыныҥ ады-јолын чокымдаар ишти бу јаскыда бӱдӱрип чыгарыс, јаҥыртылган кереестерде јуучылдардыҥ ады-јолы бичилер деп иженедис – деп, Владимир Долгих куучындаган.

Јурт јеезелер Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандардыҥ кереестерин јазаарга канча кире акча керек болгонын чоттоп, аймактыҥ башкартузына табыштырган. Бӱдӱретен иштердиҥ текши баазы 11 млн салковойго једип јат. Анайда ок аймак кереестерди јазаарга эл-јонноҥ акча јуурын јарлаган.

–Республика кажы ла аймакка кереестерди јаҥыртып јазарга 800 муҥ салковойдоҥ чыгарган. Бу акча јетпези јарт, анчада ла бистий јаан аймактарга. Оныҥ учун эл-јонноҥ акча јууры башталган. Эмдиги улус канду јууда тынын кысканбай тартышкан ла јеҥген јерлештерин тооп, олорго быйанын айдып, агару керекке ӱлӱзин кошконы чын деп сананып јадыс. Улу јууда јеҥӱни алып чыккан јуучылдарды эзедери, ады-јолын кереестеери бистиҥ ончобыстыҥ молјулу керегис. Јеҥӱге једерге кажы ла биле ӱлӱзин кошкон – деп, Тамара Шадрина куучындаган.

Тергеебистиҥ аймактары текши эл-јоныныҥ да, јурттарыныҥ да тоозыла тӱҥей эмес. Темдектезе, Чой аймакта 10 јурт, Кӧксуу-Оозында — 42. Кереестерди јазаарга чыгарган акча дезе ол до, бу да аймакка тӱҥей деп, Тамара Сергеевна айдат. Эмезе ол ло Чой аймакта јуучылдарга учурлалган кереести кӧчӱрерге 6 млн салковой чыгарылат, Кӧксуу-Оозы јуртта дезе граждан ла Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга, афганчыларга учурлалган ла тӧрӧлчи ӧскӧ дӧ кӧдӱриҥилер ӧткӧн тӧс мемориалды јазаарга база 6 млн салковой керек.

Алтай Республика «Јеҥӱниҥ оромы» деген федерал ӱлекерде туружып јат. 8 муниципал тӧзӧлмӧдӧ текши узуны 11 км оромдор «Јеткер јок ло чыҥдый кӧлӱк јолдор» деген эл ӱлекердеҥ ле республикан бюджеттеҥ чыгарылган акчала јазалар. Кӧксуу-Оозы аймакта адында «Јеҥӱ» деген сӧстӱ оромдор јок, је Ада-Тӧрӧл учун Улу јуудагы јеҥӱге учурлалган Мактыҥ оромдоры, СССР-дыҥ Геройлоры болгон јуучылдардыҥ адыла адалган оромдор бар. Олорды јазаарга республика кандый бир арганы табар керек деп улустыҥ айтканын бу јорыкта укканыс.

Јеҥӱниҥ 75 јылдыгына учурлалган керектер республикада јыл туркунына улалар. Је тӧс кӧдӱриҥилер кӱӱк айдыҥ 9-чы кӱнинде ӧдӧр. Бу ӧйгӧ јетире темдектелген иштер бӱдӱп калар учурлу деп, республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин былтыр јаҥар айда Јеҥӱниҥ 75 јылдыгын темдектеери аайынча тӧзӧмӧл комитеттиҥ јуунында јакыган.

Кӧксуу-Оозы аймакла јол-јорык, ӧскӧ дӧ муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ улузыныҥ айтканыла, эҥ јаан ла кӱч сурактар Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачыларына учурлалган кереестерин јаҥырта јазаарыла, олор јок јерлерде тударыла колбулу. Бу јаҥыс јылга эдип болбос керек болгоны јарт. Тергеелик программа белетеп, бу ишти келер јылдарда улалтып апарарын шӱӱп не кӧрбӧс?

Светлана КЫДЫЕВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина