Алтайдын Чолмоны

Алкы бойлоры – кеберкек, ижи – јонго тузалу

06.03.2020

Кар кайылып, ар-бӱткен тынданып, баштапкы чечектер кӧрӱнип келген јараш јастыҥ бажында Эпшилердиҥ јаркынду байрамы темдектелет. Ӱй улус бойлоры да чечектердий. Олор, эр улуска кӧрӧ, сӱрекей сескир, јалакай, јымжак јӱректӱ, чичкечек, ээлгир сынду эдип јайалган. Је андый да болзо, олордыҥ ортозында кату иштер бӱдӱрип, эр улусла  теҥ-тай иштеп, турумкай ла ӧктӧм болгондоры кӧп. Јууктап келген байрамга учурлай тергеебисте андый келиндерле јолугып куучындашканысты јарлайдыс.

Анжелика Канунникова, 31 јашту.

Ӧскӧн јери Турачак. Анжелика чой, штанга кӧдӱрер спортчы, спорттыҥ узы. Јиит келин ГАГУ-ныҥ физкультурный факультедин божоткон. Студент ӧйлӧринде ле ол пауэрлифтингле университеди учун маргаандарда туружып баштаган. Ол тушта оныҥ тазыктыраачызы Владислав Ельдепов, тергееде јарлу чой кӧдӱреечи болгон. Бойыныҥ салымын да Анжелика спортзалда тапкан эди. Јиит бӧкӧ келин Россия кеминде кӧп маргаандарда туружат, онойып 2012 јылда ол ороон кеминде маргаандардыҥ призеры болуп чыккан. Гран ары јанындӧӧн телекейлик маргаандарга туружарга кычырту болгон, је акча-манат јанынаҥ айалгалардаҥ улам ол тушта барарга келишпеген.

Тургуза ӧйдӧ Анжелика балазын кичееп амыралтада болгон кийнинеҥ эди-канын јаҥы-јаҥы  ла тыҥыда тазыктырып баштаган деп айдарга јараар. Је андый да болзо, ол бу ла јуукта, тулаан айдыҥ баштапкы кӱнинде, пауэрспорт аайынча ӧткӧн маргаандарда турушты.

—Бу спортко мени Барнаулда ӱренип турарымда  јеен кыс экелген. Ол бойы троеборьеде тазыктырынып турган болгон ло мени кожо ээчидип, залга апарган. Меге темир спорт ол ло тарый јарай берген, оноҥ ло бери тазыктырынып баштагам. Оноҥ бери он јылдаҥ ажа берди: темир спортто он јылдаҥ ажыра, профессионал кеминде — он јыл. 

Республикада темир спортло јилбиркеп, тазыктырынып турган кыстар бар ла, је тургуза ӧйдӧ тергее учун јӱк мен тартыжадым. Бу калганчы маргаандарда  Алтай крайдаҥ келген эпшилер турушкан, олор сӱрекей кӱчтӱ, оныҥ учун ончозы медальдарлу јанган.

Спорттыҥ бу бӱдӱмдеринде ончо неме ээчий кеминде, араайынаҥ эдилер учурлу. Ол тушта ӱй кижиниҥ де су-кадыгына каршу болбос. Јастыра этсе, учуктар тартылардаҥ, ӱзӱлердеҥ, арка-бел бырчыырдаҥ маат јок. Чындап, меге бала табарында бу спортло тазыктырынганым карын да јарамыкту болгон деп билдирди. Анчада ла баланы кучактанып јӱреринде. Кызым ада-энези чылап, темир спортло јилбиркезе, токтотпозым. Балдарды бу спортко 16 јаштудаҥ ала экелзе артык. 

Тургуза ӧйдӧ становый кӧдӱриште 120 кг бескени кӧдӱредим. Јажы, оборы менеҥ јаан эпшилер 170 де кг бескени ала согот. Јадала тӧжинеҥ кӧдӱреринде 60 кире килограммды кӧдӱредим.

Балтырлары чыт ла эдип калган кӱчтӱ келин ол ок ӧйдӧ тырмактар јарандырарыныҥ узы болуп иштейт. Бу иш чой кӧдӱриштеҥ чек ле башка.

Анжелика јаантайын уулдардыҥ, спортчы эр улустыҥ тоомјызында јӱргенин айтты. Качан бирде кемге-кемге колыныҥ кӱчин ченеер учурал, карын, болбогон. Оныҥ шӱӱлтезиле, эр улуска јаҥыс ла кӱчтӱ эмес, је анайда ок эжине болушчы, јӧмӧӧчи болор керек.

Кандый бир байрамдарда, ол тоодо 8 Мартка,  А. Канунниковага кӧп сабада спорт магазиндердиҥ товарларын сыйлайдылар. Оныҥ сӱӱген чечектери кып-кызыл розалар. Эш-нӧкӧри Анжеликага сӱӱген чечектерди  тегин де кӱндерде сыйлайт.

Елена ТУБАШЕВА, 42 јашту.

Чамал аймактыҥ Ӱзнези јуртында чыккан. Елена Викторовна јаштаҥ ала омок кыс болгон. Спортло јилбиркеген, волейбол, баскетбол ойногон. Ого ӱзеери 90-чы јылдардыҥ таскадузын ӧткӧн јииттер ӧктӧм лӧ бойын кемге де базындырбас болгон деп, ол каткырып куучындады.

—Кыстардыҥ дейтен, токыналу отурып иштейтен профессиялар меге келишпезин билгем. Оныҥ учун кӧп сабада уулдар ӱренип турган кӧктӧӧр лӧ ӱлекер јазаар јазалдардыҥ механигине ӱренгем. Кыстар бир јерде отурып, кӧктӧнип отурза, мен эр улусла кожо ленточный ла настольный курч бычактарла теҥ-тай  иштегем. Бу иште ајарулу ла соок сагышту, кату болор керек.

Бӱткен бӱдӱмим андый учун эпшилердиҥ кӧп саба сурактарыла јилбиркебейдим, кӧп тоолу байрамдарды да сӱӱп, тооп тургам деп база айдып болбозым. Эҥ јаан байрам меге — ол кызымныҥ чыккан кӱни. Экинчизи — ол Тискинчиниҥ кӱни. Адам, тӧрӧӧн эр улузым ончозы јаан кӧлӱктерде иштеген тискинчилер, бойым да кӧлӱкке  эрте отургам.

Јаҥыс болчок балам ончо ло кыстардый, бијелеерин, 8 Марттыҥ байрамын сӱӱйт. Ого болуп, мен де бу байрамды уткыырым, кызыма сый аларым.

Е. Тубашеваныҥ тургуза ӧйдӧги де ижинде ийде-кӱчтӱ, ајарулу болор керек. Ол каруулчык болуп иштейт.

Каруулчык кижи текши тӧзӧлмӧдӧ иштеп тургандардыҥ тыш-амырын јеткилдейт ле ар-јӧӧжӧзин каруулдайт. Ол кандый бир чочыдулу айалгага јаантайын белен болор учурлу. Керек дезе, кандый бир шокчылга эмезе каршучылга согулта берер, чочыдулу айалгада тегин ишчилерди башкарып, тап-эрик корыыр органдарла колбуда иштеер, јаантайын ајарыҥкай болор учурлу.

Сырга АКПАШЕВА, иркит сӧӧктӱ 34 јашту.

Сӧӧк-тайагы чичкечек, ачык кӱлӱмјилӱ кеберкек келин Оҥдой аймактыҥ Шашыкман јуртында чыккан, каланыҥ 7-чи таҥмалу школында, медколледжте ле Барнаулдагы юридический институтта ӱренген. Сырга Алексеевнадый профессиялу эпшилер тергеебисте тоолу ла болчок. Ол — инспектор-кинолог.

Ол Алтай Республиканыҥ ийде-кӱчтӱ  структураларында он тӧрт јыл иштейт, кинолог болуп — бежинчи јыл. Сӱӱген ижи керегинде ол биске мынайып куучындады:

—Ийттерди мен јаштаҥ ала сӱӱйтем, је бу ишке келип, олорды оноҥ тыҥ тооп ло баалап баштадым. Алтай Республиканыҥ МВД-зыныҥ Кинологический служба аайынча тӧс јериндеги ижим јилбилӱ, тергеениҥ тыш-амырын корыырында учурлу. Мында качан да токыналу отурбайдыс: јаантайын кыймыгу, анда-мында барып, каршулу керектер илелееринде, каршучылдар, каршулу препараттар, не-немелер табарында туружадыс, ийттерди ӱредедис, бойыс тазыктырынадыс, анайда ок ийттерисле кожо база тазыктырынып јадыс.

Кажы ла кинолог ийдин кӱчӱк тужынаҥ ала бойы ӧскӱрип белетейт. Ийтти оогошто ло алып, бойына ӱредип таскатса артык. Кинологторго тындуларыла иштеерине специалисттер болужат. Оноҥ ары кижи ле ийт сегис јылдыҥ туркунына (тындуныҥ темдектелип калган иштеер ӧйи) эштежип иштейдилер. Санаама эҥ јакшы арткан ла оморкоткон учурал — ол Новосибирск калада канча кире структуралар ӧмӧ-јӧмӧ иштеген операцияда мениҥ ийдим каршулу эдимдердиҥ јаан партиязын тапканы, оныҥ ла кийнинде операция кӧндӱгип барган.

Сегис јыл иштеп, амыралтага аткарылган ийттерди кинологтор бойлорына алып алат.

ЦКС-та јаҥыс ла кӱчӱктер эмес, је онойдо ок аҥылу таскадып, белетеп салган јаан ийттерди база аладыс, кийнинде олордыҥ кӱчӱктерин ижиске ӱредедис.

Тургуза ӧйдӧ бисте тогус кинолог. Ӱй улустаҥ мен ле јуукта стажер кыс алганыс. Эпшилерге бу иште кӱч болот. Јымжак јӱректӱ, килеҥкей деп айткадый  кыстар  чыдажып болбой, јӱре берет. Темдектезе, уур-кӱч айалгалу јакарулар бӱдӱрер тушта  бис кезикте ийттеристи јылыйтадыс. Ээзи болгон стажер кыстар ол тушта санааркап, кородоп, чыдажып болбой, јӱре берген учуралдар болгон. Бу иште јаантайын кыймыгу деп айткан эдим, онойдо ок ыраада ла узакка барарга келижет. Эпши кижи — ол онойдо ок айыл-очогыныҥ ээзи, јуртын тудар-кӧрӧр керек. Онызы база ӱй улуска кӱч некелте болот. Бистий иштӱлердиҥ кожо јаткан эш-нӧкӧрлӧринеҥ кӧп неме камаанду ине.

Мен бу јанынаҥ дезе, кату, турумкай кижи. Иштеер профессиямды амадап, эртеледе талдагам, оныҥ учун иштиҥ айалгаларына белен болгом. ЦКС-та мен јаҥыс ла кинологиялык ууламјылу эмес, је онойдо ок служебно-јуучыл белетениш база ӧткӱредим. Кажы ла кинолог ийдиле кожо кажы ла кӱн кросс јӱгӱрер, тазыктырынар, јажына келиштире нормативтер бӱдӱрер учурлу.

«Органдарда канча јыл иштеп келеле, служебный «лестницала» ӧрӧ не чыкпай туруҥ?» деген сӧстӧрди кӧп уктым. Чолмондорды кӧптӧдӧр аргалар болгон, је бу ижимде мен бойымды тапкам, эм тургуза мен керектӱ јерде. Чолмондор бир эмеш сакыза да алдырбас болбой.

Чӧлӧӧ ӧйдӧ дӧ јилбиркегеним кыймыгула, спортло колбулу: волейбол, фитнес.

Јалтанбастардыҥ ижинде иштеп турган јиит келинге јууктап јаткан байрамга эҥ артык сый — ол чечектер эмтир. Онойдо ок ол кандый бир концертке эмезе ойын-бијелӱ јерге амадап барып келер кӱӱндӱ.

Солун иштӱ јерлежиске мындый ла омок, ӧктӧм, ачык-јарык болзын, чолмондоры кӧптӧзин деп кӱӱнзейдис.