Алтайдын Чолмоны

Коронавирус — Алтай Республикада

19.05.2020

Јаҥы коронавирусный инфекцияла колбулу айалга бистиҥ республиканыҥ эл-јонын, текши телекейде чилеп ок, кезем ајаруда тудат. Бу сурак аайынча специалисттер бойыныҥ сӧзин, шӱӱлтезин јарт, чокым айдып та салган болзо, эл-јон ортодо айры-тейри куучындар токтобой јат. Алтай Республиканыҥ баш инфекционисти, СПИД аайынча профилактикалык иштиҥ ле оныла тартыжарыныҥ республикан тӧс јериниҥ  баш врачы Валентина МУНАТОВА пандемияла колбулу курч сурактар аайынча медициналык профилактиканыҥ республикан тӧс јеринде ӧткӧн брифингте јартамал этти.

Талада COVID-19 аайынча эпидемиологиялык айалга бӱгӱн кандый?

—Алтай Республикада кӱӱк айдыҥ 18-чи кӱнинде 81 кижи оорыганы лабораторный эп-аргала чокымдалган. Олордыҥ ончозы ӧскӧ талалардаҥ келген улустаҥ југушкан деп айдар керек. Тургуза ӧйдӧ оорыган улус Горно-Алтайскта, Турачак, Кош-Агаш, Шабалин, Кӧксуу-Оозы, Оҥдой, Кан-Оозы аймактарда бар. COVID-19-ту оору улустыҥ тоозынаҥ ӱчӱзи — балдар. Ӱч баланыҥ бирӱзи јазылып калган. Ары јанынаҥ ырыс болуп, бисте COVID-19-ту пациенттердиҥ ончозы јеҥил бӱдӱмле, чокым билдирип турар аайы јогынаҥ (бессимптомный) оорып јат. Јӱк ле бирдиҥ ӱчинчизинде айалгазыныҥ ууры орто кеминде, је бу айалгада эмдеш кем јок ӧдӧт, ончолорыныҥ айалгазы јакшы јаны јаар болгоны кӧргӱзилет.

Медицинский маскаларды кыйалтазы јогынаҥ кийер керек пе?

—Масканы кийери-кийбези јанынаҥ бӱгӱн блааш-тартышту кӧп куучын-эрмек ӧдӧт. Кийер керек. Бӱгӱнги айалгада масканы оорыган да, су-кадык та улус кийер учурлу. Слер југушкан кижиле колбуда болгон болзогор, маскалу болгоныгар слерди вирустаҥ чеберлеп алар. Онойдо ок оорыган кижи маскалу јӱрзе, шак масканыҥ шылтузында ол вирусты эбиреде таштап, таркадып болбос. Масканы кийип, слер бойордыҥ јуук улузыгарды југуш оорудаҥ чеберлеп, корып аларыгар.

Кӧп улус јуулган јерлерде, темдектезе, магазиндерде эмезе автобустарда маска слердиҥ кыйалтазы јогынаҥ тузаланатан болушчыгар болуп јат. Темдектезе, оорыган кижи чӱчкӱрзе эмезе јӧткӱрзе, вирус јайылар аргалу. Бӱгӱнги кӱнде билимчилердиҥ айтканыла, вирус узак ӧйгӧ, темдектезе, эжиктиҥ тутказында эмезе супермаркеттерде ле ӧскӧ дӧ јерлерде немелерде бачым ӧлбӧс аргалу. Качан слер кандый бир немени тудала, оноҥ јӱзерди тутсар, оору југужардаҥ маат јок. Оныҥ учун база катап айдадым — масканы кыйалтазы јогынаҥ кийигер!

Масканы чын тузаланарын, јунарын, арчыырын, качан оны катап тузаланарга јараар болзо, самынла јунуп, изӱ утюгла быжырарын ундыбагар. Масканы 2-3 ле катап кийеле, солыыр керек.

Масочный ээжи кийдирилгенине ајару эдип, буспагар! Социальный дистанцияны, бой-бойынаҥ ыраада туратанын база ундыбагар!

Колды улай ла јунары база бир буспас ээжи бе?

—Ӱзеери инфекцияла оорыбаска, таҥынаҥ гигиенаныҥ, ару-чек болорыныныҥ ээжилерин кыйалта јогынаҥ бӱдӱрер керек. Бӱгӱнги кӱнде колды кыйалтазы јогынаҥ јунатаны каруулу керек. Айылдаҥ чыгала, ойто келген кийнинде, эҥ ле озо кийген кийимди уштуп, колды тургуза ла јунар керек, Керек дезе бир ле минутка сӱрее-чӧп тӧ тӧгӧргӧ чыккан болзогор, слер эжиктиҥ тутказын, домофонныҥ кнопказын тутканар — колды самындап јунарын ундыбагар. Эмезе садудагы антисептиктерле (кожный) тузаланарга јараар. Антибактериальный чыкту салфеткалар колды база јакшы арчып-арутап јат.

COVID-19-таҥ кандый препараттар бар?

—Биске кӧп лӧ сабада јаҥы коронавирусный инфекциядаҥ чеберленерге јарамыкту эп-аргаларды, онойдо ок эмденерге керектӱ эм-тусты кайдаҥ садып алар арга бар деген сурактарды бергилеп јат. Терапевтикалык јанынаҥ тузалу, болушту деп айткадый препараттар бӱгӱнги кӱнде јок. Је ондый да болзо, телекей кеминде бу инфекцияла оору улусты эмдеери јанынаҥ јуулган ченемел бар. Бис ол ченемелди база тузаланадыс. Је јаҥыс ла врачтыҥ бойыныҥ айтканыла эмденер керек!

Тургуза ӧйдӧ COVID-19-ла оорыган улусты эмдеерге медициналык иш-практикада айдылган препараттарда бойыныҥ коштой, база бир јаны бар. Оныҥ учун бу препараттарла кижиге бойыныҥ алдына эмденерге јарабас. Ондый эмдеништиҥ бажында бойыныҥ су-кадыгыныҥ айалгазын уурладып, оорудаҥ эмес, бойыныҥ башбилинип эмденгенинеҥ каршу болордоҥ айабас.

Вирус улусты талдап табарат па?

—Чочыдулу айалгага бӱгӱн јаан јашту улус кирет. Олордыҥ кезиги јӱрӱминде јазылбас бир канча оорулу (хронический) јӱрген улус. Бу улустыҥ иммунитеди једимдӱ иштеп турган деп айдар арга јок ло олор коронавирусла оорый бергенде, су-кадыкла колбулу айалганы уурладып та ийер аргазы бар.

Бистиҥ ороон керегинде айдар болзо, билимчилердиҥ темдектегениле, Россияда оорып турган ла олордыҥ тоозында јаан, уур-кӱч оорып тургандар, јаштарыла алар болзо, башка-башка. Мен бойымныҥ баштанумныҥ бажында Алтай Республикада коронавирусный инфекцияла балдар оорыган, оору јеҥил бӱдӱмле ӧдӱп јатканы керегинде айткан эдим. Је ороондо балдар ортодо уур-кӱч оору болуп турган учуралдар ајаруга алылган. Бисте бу бӧлӱкке јиит эр де, эпши де улус кирген деп айдар керек. Бу вирус та кемди де тыҥ эмес табарган деп айдар арга јок. Бис ончобыс југушкадый чочыдулу айалгага киредис, оныҥ учун ајарыҥкай, кестеҥкей болор керек. Кажы ла кижи профилактикалык ээжилерди буспас учурлу.

Коронавируска тестти кайда ӧдӧр арга бар? Тӧлӧп ӧдӧргӧ јараар ба?

—Алтай Республикада ӱч лаборатория иштеп јат. Тестти коронавирусный инфекцияга шак олор ӧткӱрет.  Лабораторияныҥ јетирӱлерине эҥ ле озо чочыдулу айалгага кирип турган улустыҥ материалдары келет. Бис озо ло баштап тестти каруулу јерде иштеп јаткан ла оору улусла колбуда медишчилерге ӧткӱредис. Онойдо ок оору улусла колбуда болгон ло ижи аайынча чочыдулу айалгага кирип тургандарга база тест ӧткӱредис.

Бӱгӱнги кӱнде тестти ончо улуска табыштырарга шылтак јок. Бу инфекцияла оорыган кижиле слерде колбу болбогон болзо, онойдо ок эбире јӱрген улузардыҥ ортозында југушкан кижи јок болзо, тестирование ӧткӱретен шылтак јок. Онойдо ок слер ӧскӧ тала јаар чыкпаган, бийик температура јок, су-кадыгар јакшы болзо, тестти ӧтпӧскӧ дӧ јараар. Је качан ӧрӧ тоологон шылтактардыҥ бирӱзи болзо, тестти табыштырар керек. Је шиҥжӱни бир ле катап ӧткӧн кийнинеҥ диагноз керегинде чокым јетирӱ берер арга јок деп чокымдап айдадым. Оорула эрте југушкан ӧйдӧ ончо улуста колбу болгон кийнинде, тест тургуза ла положительный болбой јат. Ончозы јуулган вирустыҥ јӱгинеҥ камаанду. Јаҥжыкканыла, ол бодоштыра болгон колбуныҥ кийнинеҥ кайда да 10-чы эмезе 14-чи кӱнинде положительный болуп јат.

Бистиҥ республикада коронавирусный инфекцияга акча тӧлӧп тест ӧткӱрилбей јат. Граждандар тестти акча тӧлӧбӧзинеҥ государственный ончо медучреждениелерде ӧдӧр аргалу.

Мынаҥ арыгы белге-прогноз кандый?

—Коронавирусный инфекция аайынча белге башка-башка. Је бу пандемия качан токтооры јанынаҥ айдарга кӱчке келижет. Билимчилер тургуза ӧйдӧ ороондо айалга јаан изӱ айдыҥ тал-ортозы кирезинде токынаар деп шӱӱлтелерин бодоштыра айдыжат. Айтканы аайынча болор деп иженерис.

Јерлештериме бек су-кадык кӱӱнзейдим! Санааркабагар, чочыбагар, су-кадыгарга ајарыҥкай ла каруулу болугар, специалисттердиҥ јакылталарын, ээжилерди буспагар, бӱдӱргер! Айалга јакшы јаны јаар бурылар, токынаар!

Алтай Республикада коронавирусла оорып турган улуска болуш эдип турган медишчилерге ӱзеери акча тӧлӧӧриниҥ сурактары аайынча «изӱ линия» иштеп баштаганы керегинде тергеениҥ Минсу-кадыгы јетирет.

Јартамал-консультацияларды тегин кӱндерде 9 сааттаҥ ала 18 саатка јетире (38822)4-77-54 номерлӱ телефон ажыра алар арга бар.

Мындый ӱзеери акча-тӧлӧмир су-кадыкты корыыры аайынча тергеелик министерствоныҥ Алтай Республиканыҥ јеринде коронавирусный инфекция таркабазын јеткилдеери јанынаҥ иштеп турган медучреждениелериниҥ кезик медишчилерине аҥылу айалгада иштеп турганы учун тӧлӧӧр деп јӧптӧлгӧн.