Алтайдын Чолмоны

Тамырдаҥ тамырланган тын

11.06.2020

Кичӱ изӱ айдыҥ 14-чи кӱнинде Донордыҥ кӱни темдектелет. Бу албатылар ортодо кеминде байрам австрийский врач-иммунолог Карл Ландштейнердиҥ (1868-1943 ј.ј.) чыккан кӱнине учурлалган. Нобелевский  сый-кайралды ол 1930 јылда физиологияда ла  медицинада ачылта эдип, кижиниҥ канын группаларга бӧлӱгени учун алган.

онордыҥ каны баалу

Муҥдар тоолу улус ӧй табып, бир јылда донор болуп, канын бойыныҥ кӱӱниле табыштырат. Гемофилияла оору улуска канныҥ препараттары бастыра јӱрӱмине керек.

Донор —  ол иш эмес, ол ус эмес, је ондый да болзо, бу улусла албаты оморкойт, нениҥ учун дезе, олор бойыныҥ канын, бойыныҥ кудай берген байлыгын ӧскӧ улуска сый эдип берет. Кижиниҥ каны садуда јок, оны бойы  јазап алар арга тургуза ӧйдӧ база јок. Кан табыштырган улуска бистиҥ ороондо јеҥилтелер кӧп. «Кӱндӱлӱ донор» деп нере аларга, канды 40  катап табыштырар керек. Мында база јаан јеҥилтелер бар. Донордыҥ каны онкологиялу, сынык-бычык алган, эди ӱзӱлген ле тамырлары јарылган, сӧӧк-тайагын  солыган ла јӱреги оору  улуска сӱреен керектӱ. Онойдо ок бала табар ӧйдӧ кан јылыйтса, ӱй улустыҥ ла балдардыҥ тынын донордыҥ каны аргадайт. Оноҥ до башка кӧп учуралдарда кан јаан болушту ла тузалу болуп јат.

Кан табыштырар станцияныҥ тӱӱкизинеҥ

Донордыҥ телекейлик кӱни баштапкы катап 2004 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 14 кӱнинде ӧткӱрилген. 2005 јылдаҥ бери, Су-кадыкты корыыры јанынаҥ  телекейлик ассамблеяныҥ резалюциязы аайынча, бу байрам јылдыҥ ла темдектелет.

Бистиҥ тергееде кан табыштырар пункт областьтыҥ эмчилигинде  1950 јылда ачылган. Јааны болуп В. Ф. Фурманов, медсестразы  Е. И. Гусельникова, санитарказы Н. Д. Ефремова (СССР-дыҥ нерелӱ доноры) иштегендер. Кан јаан суруда болгон учун, 1965 јылда  чаган айдыҥ 27-чи кӱнинде Горно-Алтайский облисполком эмчиликте кан табыштырар бӧлӱк ачкан. Оныҥ јааны болуп Е. В. Товстолуцкая, медсестразы В. Л. Вторушина иштегендер. 1973 јылда бу бӧлӱкке хирургияныҥ туразында јаан јер берилген, анайда ок врач-хирургтыҥ, врач-терапевттиҥ, врач-лаборанттыҥ штаттары ачылган. Улустаҥ канча кире кан алары јанынаҥ план тургузылган болгон.

1975 јылда улустыҥ канынаҥ австралийский антиген табып баштаган. КСПК-да канныҥ солумагын табып, отделениелер сайын ӱлеп баштаган. 1984 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ баштапкы кӱнинеҥ ала Горно-Алтайск калада Кан табыштырар станция таҥынаҥ эмчилик учреждение болуп ачылган. Баш врачына Е. В. Товстолуцкая кӧстӧлгӧн, медсестразы В. Г. Гузеева болгон,  кан белетеер бӧлӱктиҥ јааны болуп Р. А. Камбалина иштеген. 1989 јылдыҥ јаан изӱ айынаҥ ала 2009 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына станцияныҥ ижин  нерелӱ врач С. К. Керексибесова башкарган.

1995 јылда станция јаҥы јаан турага кӧчкӧн. Мында плазманыҥ ла канныҥ банктары ачылган. 2009 јылда оныҥ баш врачы болуп Алтай Республиканыҥ нерелӱ врачы А. И. Ешелкин иштеген. 2010-2018 јылдарда  јааны А. Э. Решетов болгон.

Эмдиги ӧйдӧ бу учреждениениҥ јааны болуп Е. Н. Дамер иштейт. Мында 30-таҥ ажыра кижи иштейт. Станция каланыҥ ла текши республика ичинде ЛПУ-ларды јаҥынаҥ тоҥырган ла эритроцитарный плазмаларла јеткилдейт. Јирме јылдыҥ туркунына мында 200-теҥ  ажыра улус иштеп баргандар. Ол тоодо Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачылары В. Л. Вотрушина, Е. П. Жукова.

Тургуза ӧйдӧ мында эҥ ле јаҥы технологияларды тузаланып, кан шиҥделет ле белен болот. Оору, сынык-бычык алган улусты эмдеер керекке јаан камаанын канын канча јылдарга улай  табыштырып турган  улус јетирет. Алтай Республикада 689 кижи «Россияныҥ кӱндӱлӱ доноры» деп  ат-нере  алгандар.

«Донор болуп артыгар»

Алтай Республикада мындый кычырулу  текшироссиялык акция јарлалган. Оны ОНФ-тыҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јиит туружаачылары  јӧмӧгӧн. Мындый кычырулу акция ӧдӧр тушта бир кӱнде  26 кижи кан табыштырган. Акцияны јӧмӧӧчилердиҥ тоозында #МыВместе акцияныҥ  туружаачылары  база  бар  болгонын темдектеер керек.

ОНФ-тыҥ тергеелик исполкомыныҥ јааны О. В. Матросованыҥ айтканыла болзо, неделе туркунына ӧдӧр марафонды ОНФ-тыҥ јиит јӧмӧӧчилери ле канныҥ службазы ӧткӱрет. Ол кичӱ изӱ айдыҥ 15-чи кӱнине јетире улалар. Мында 18 јажы толгон, су-кадык кижиге туружарга јараар. Кан табыштырган улуска каныныҥ группазы  ла резусы темдектелген значок, Арасейдиҥ маанызындый лента, кереес сый табыштырылар.    Кан табыштырар станцияда бу кӱндерде коронавирусты таркатпазыныҥ ончо эп-аргазын кӧрӱп иштеерине јаан ајару эдилет, эпидемиялык каршу јетирбестиҥ, социальный дистанцированиениҥ ончо некелтелерин  бӱдӱрет.

Тергеелик «ОНФ-тыҥ јашӧскӱриминиҥ» туружаачызы Сергей Покрышкин мынайда айдат: «Кан табыштырып келеримде, озо ло баштап мениҥ бескемди, оноҥ эдимниҥ јылузын, канымныҥ тебӱзин кемјидилер. Сабарымнаҥ кан алынып шиҥделген кийнинеҥ, јӱрӱмимде баштапкы катап кан табыштырдым. Мениҥ каным оору улуска тузалу болор деп бӱдӱп јадым».

Бу  кӱнде акцияда  Росгвардияныҥ ла Пенсионный фондтыҥ тергеелик башкартуларыныҥ ишчилери, онойдо ок бу акция керегинде СМИ-лер ажыра озолондыра уккан, эрӱ, јӱреги тирӱ улус база келип, канын бердилер. «Бу станцияга кан табыштырары  Росгвардияныҥ черӱчилдерине јакшынак јаҥжыгу болуп калган. Олор бойыныҥ јӱрӱмдик ченемелинеҥ билер — бир тамчы кан кижиниҥ тынын аргадап алар деп. Бу акция анчада ла коронавирусла колбулу оору-јоболду ӧйдӧ сӱреен керектӱ» — деп, Росгвардияныҥ јааныныҥ болушчызы Юлианна Коновалова јетирди.

«Мындый баштапкы акция  кандык айдыҥ 20-чи кӱнинде ӧткӧн.  Канын табыштырарга  кӱӱнзеген ончо улусты бу экинчи акцияда туружарына  кычырадыс. Кӱӱнзеген улус бойыла кожо таныш-кӧрӱштерин, тӧрӧӧн-туугандарын ла јуук улузын кан табыштырарына база экелген болзо, сӱрекей јакшы болор эди. Бу акциялар керегинде билерге турган улус тӱни-тӱжиле иштеер 8-800-333-33-30 телефонго соксын» — деп, ОНФ-тыҥ тергеелик исполкомыныҥ јашӧскӱримниҥ ӱлекерлери аайынча координаторы Екатерина Ершова айтты.

Эмилчи САНИНА белетеген