Кӧкӧрӱниҥ ус колду кӧкчизи

11.08.2020

2020 јылда Алтай Республикада албатыныҥ јадын-јӱрӱмин јарандырар ӱлекер аайынча јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ ажыра 250 муҥ салковойдыҥ болужын кӧп тоолу улус алдылар. Ол тоодо бистиҥ Кош-Агаш аймакта Кӧкӧрӱ јурттаҥ јерлежис Сурая ЧИЧИНОВА.

Куран айдыҥ јараш, айас кӱнинде бис Сурая Николаевнаныҥ айлына айылдап јӱрдис. Адазы Николай Кӱнгеевич: «Сурая айылда, киреер!» – деп айтты. Јаҥы јолын ачып јаткан јиит аргачы иштенип јатты. Бистиҥ келгенисти кӧрбӧй дӧ, ол јараш чегедек чӱмдеп јаткан эмтир. Кӧктӧнӧр машинканыҥ кӱӱ-кожоҥы кӧкчиге јуук. Сураяныҥ сагыжында јаҥы кеп-кийимдердиҥ сӱрлери, капшуун колдоры бӧсти эптӱ јылдырып турды. Јиит кӧкчи мениҥ јерлежим де болзо, мен оны бир де кӧрбӧгӧм. Улустаҥ ла угып туратам — Сурая кӧктӧгӧн деп, јараш-сӱрлӱ алтай кеп-кийимдер, платьелер, костюмдар кийип јӱргенде.

Ол бистиҥ келгенисти кӧрӱп ийеле, јараш кара кӧстӧрин кӧдӱрип ийерде оҥдодыс – бу кижи јаҥыс ла бойыныҥ ижине чындык, каруулу эмес, је анайда ок оныла коштой јалакай, јобош кижи деп. Кӧрӧр болзо, ол кӧктӧӧрин оогош тужынаҥ бери сӱӱр болгон эмтир. Оныҥ энези Лидия Ивановна колхозто бухгалтер болуп ак-чек иштеген, адазы – тракторист. Оогош кызычак баштап наадайларга кийим кӧктӧп туратан, оноҥ бойына не-немени шидеп баштаган.

Сурая Чичинованыҥ туулган-ӧскӧн, биле тӧзӧп јуртаган, ижи-тожын кӧндӱктирген јери Кош-Агаш аймактыҥ Кӧкӧрӱ јурты. Ол билезинде ӱчинчи бала. Аказы Аржан, эјези Анжела. Энези Лидия Ивановна јиит ле тужында ак-јарыктаҥ ыраап јӱре берген. Балдарды адазы ла ӧӧй энези Ольга Семеновна колго-будка тургускан.

«Мен јӱзӱн-јӱӱр бӧстӧрдӧҥ бойыма јараш кийим кӧктӧӧрин сӱӱр болгом. Ончо улустаҥ эмеш аҥылу болорго. Оныҥ учун школды божодоло, кайдаар ӱренип барар деп сурак турбаган. Кӧкчи болоры – ол мениҥ Кудай берген јайалтам. Меге бу јӱрӱмде коркышту јакшы келишкен, мен бойымныҥ сӱӱген керегимди бӱдӱрип јадым, оныҥ учун меге јеҥил. Онойдо ок мен бӧрӱктер кӧктӧйдим. Кажы ла кӧктӧгӧн кийимге мен бойымныҥ кӱчимди салып, кееркедип иштенедим, нениҥ учун дезе бу кийимди улус кийип, албаты ортозына барза, эптӱ, јараш кӧрӱнзин. Оноҥ ол кижиниҥ кӱӱн-санаазы јарык, сӱӱнчилӱ, бойын эҥ ле ырысту кижи деп бодозын деп албаданадым – деп, Сурайа айтты.–Мениҥ кӧрӱмимле, кандый бир неме келишпей калза, колды бош салбай, улай ла кӧктӧнип, албаданар керек. Кезикте мен журналдаҥ јараш кийимди кӧрӧлӧ, ого тӱҥейлеп кӧктӧзӧм келишпей калат, оны туура таштап ийеле, бир эмеш ӧй ӧткӧн кийнинеҥ, ойто ло колыма алып, бойымныҥ амадуум бӱтпегенче, амырымды јылыйтып, учы-тӱбинде тӱҥей ле оны эдип саладым. Кӧктӧнӧр кыбыма мен бийик кӱӱн-санаалу киредим. Сагыжым токыналу болзо киредим. Албатыда чын айдылган — кӧп шыралазаҥ, бир немези болор ло деп».

Кӧкчиниҥ иштенип турганын кӧрзӧгӧр оҥдороор – ол бойыныҥ ижин билер кӧкчи. Сураяныҥ колында ийне ле учук бойлоры ла кӧктӧнип тургандый, колыныҥ эптӱзин. Бӧстӧр јайылып, кезилип, куулгазынду немедий барып јаткандый. Бу кижи арып-чылаарын билбес деп санаага алдырарыҥ. «Мен бу иштеҥ јаан ийде-кӱч аладым. Мен ончозын ченеп кӧрӧр кӱӱним бар, јаҥы чыккан бӧстӧрлӧ јараш кептер кӧктӧӧр кӱӱним бар, ол меге јилбилӱ. Је кезикте јараш бӧсти ӱреп салбайын деп, коркышту чебер, сананып иштенедим» – деп, Сурая айдат.

Сурая Николаевнаныҥ эш-нӧкӧри Юра јанында. Кызычактары Айлана ла Аиза, јаан балазы школдо јакшы ӱренип, энезин сӱӱндирет. Энезиниҥ сӱӱген ижи билезине кирелте экелет. Сураяныҥ айтканыла, кӧктӧнип, ол бойыныҥ билезиниҥ улузын кийиндирет. Кызычактарына јараш кеп-кийимди бойы ла кӧктӧп берет.

–Кӧктӧнип билер кижи бойыныҥ билезин јараш кийиндирер аргалу. Оныла коштой, ондый кийим-тудумды садуда кӧрбӧзиҥ – деп, Сурая куучындады. Кӧкӧрӱ јуртта Чага байрам ӧдӧрдӧ, Сурая бойыныҥ јерлештерине алтай кеп-кийимдер кӧктӧп берген эди. Бу ӧйдӧ Сурая тӱни-тӱжи иштенген. Онойдо ок Эл-Ойын байрам аймакта, тергееде болзо, ол база кийимдер, бӧрӱктер чӱмдеп кӧктӧп турат.

Сурая – јайалталу кӧкчи. Бу јонјӱрӱмдик ӱлекер ажыра болуш алганы ого јаан арга болды. Ол јаан алтам эдерге белен. Кожо иштеер улус табылар, бу јуртта кӧкчи улус бар. Кӧкӧрӱде јурт јеезениҥ јааны Вадим Николаевич Уванчиков кӧктӧнӧр кып берген. Сурая бу кыпта цех ачарга амадайт. Кӧктӧнӧр цехке тургузар агаш-таш, шкафтар, столдор, манекендер јакып ийген. Эмди бу коронавирус деген оору-јобол ӧдӧ берзе, мында иш башталар. Јӧмӧлтӧ эдип, болуш акчага Сурая јаан паровой утюг, кӧктӧнӧр машинкалар база алган. Эмдиги ӧйдиҥ машинкаларыла иштеери јеҥил эмес. Олор бир минутка 8000 шидӱ салат, бир секундка 130-135 шидӱ. Је ондый да болзо, бу машинкаларла кӧктӧнӧргӧ коркышту эптӱ. Бир ле машинка кӧп эп-арга берет, бӧстиҥ јуралганынаҥ артыкташ учын бойы кезип, учын чыҥдый шидеп, кӱрмеп турат. Бу јаҥы машинказын Сурая колына эптештирип алды. Кандый ла ишке кижиниҥ кӱӱни болзо, оны ончо јӱрегиҥле сӱӱзеҥ, сӱӱген ижиҥ кижини кӧдӱрет ле кожо отурган улузыҥныҥ кӱлӱмјизи кӱчтердеҥ јалтанбай барарына болужат. Кӧктӧнӧри јеҥил иш эмес.

Сурая арып-чылап та турза, бу иш ого јарап турганы билдирлӱ ле сезиттӱ. Ого ончо јанынаҥ тӧрӧӧн-туугандары болужып, јозок болорго албаданат.

Э. САНИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина