Ӧзӱмниҥ чике јолында

01.09.2020

Мынызы аймакты Михаил Маргачев башкарып баштаганыныҥ шылтузында болуп турган дезем, байла, бир де јастыра болбос. Бу муниципал тӧзӧлмӧдӧ алтын казып алар, адару тудар, сӱттеҥир уйлар ӧскӱрер, эм ӧлӧҥдӧр јуур ууламјылар аайынча иштер ӧдӧт. Је тӧс бӱдӱм ол агаш јарары ла оныҥ переработказы болуп јат. Онызы тегиндӱ эмес, не дезе, Чой аймак ийне бӱрлӱ агажыла бай. Оныҥ да учун ол садуга агаш материалдарды берет. Бу ууламјыда эрчимдӱ иштеп турган аргачылардыҥ алдына ол кескен агаштаҥ арткан таштанчыларды кайдӧӧн эдер деген сурак тура берген. Анайып, аймактыҥ администрациязы тоолу јыл кайра агаштыҥ таштанчыларыла одырар котельныйлар тургузар керек деген шӱӱлтеге келген.

Муниципал тӧзӧлмӧниҥ јааны Михаил Маргачевтыҥ айтканыла, мынаҥ озо тергеениҥ башчызы болгон Александр Бердников котельныйлардыҥ кезигин агаштыҥ таштанчыларыла одырарына кӧчӱрер суракты шиҥдеп кӧрзин деген јакылта берген эмтир. Анайып, бу ууламјыда иштейтен аргачы табылган ла ол Паспаул јуртта андый котельныйды тударга јӧпсинген.

Котельный тудулган кийнинеҥ, оны ченеп кӧрӧр иштер башталган ла оныҥ чындаптаҥ да тузалу болгоны јарталган. Агаштыҥ таштанчыларыла одырар котельныйдыҥ шылтузында муниципалитеттиҥ бюджедине кымакайлаш-экономия болот. Темдектезе, Паспаул јуртта балдардыҥ «Тополек» садигинде мынаҥ озо электрический котел турган. Эмди дезе бу садикти одырарына керектӱ материалды (тап, горбыль, чыкту одын ла оноҥ до ӧскӧзи) акча тӧлӧбӧзинеҥ јербойыныҥ аргачыларынаҥ аладылар. Мынызы јербойыныҥ аргачыларына да јакшы. Эмди олордыҥ алдында пилорамаларында јуулган таштанчыларды кайдӧӧн эдер деген сурак турбай јат. Садикке дезе бу экономный ла экологический одыру. Оныҥ кӱлин неделеде бир катап арчыйдылар, эки кӧнӧктӧҥ кӧп болбой јат. Ол до удобрениеге тузаланылар. Котельныйдыҥ ишчилери де бого сӱӱнет.

«Чой аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ јааныныҥ баштапкы ордынчызы Игорь Русскихтиҥ темдектегениле, мындый котелго алдынаҥ кей ӱрдӱретен јазалдар, трубазына вытяжка керек јок. Анда кандый да шлактар болбой јат. Бастыра таштанчылар кӱйӱп калат. Трубадаҥ чыгып турган ыш та ас, калада турган газла иштеер котельныйларда ошкош. Кыптарда температураны база јакшы тудат, КПД да јакшы.

Балдардыҥ «Тополек» садиги Чой аймакта мындый котельныйга кӧчӱрилген баштапкы объект болгон. Алдында јӱк ле бир объекттиҥ электрокотелыныҥ чыгымдарына 800 муҥ салковойдоҥ кӧп акча баратан. Эмди дезе чыгымдар 300 муҥ салковойды да ашпайт. Мы-найып кымакайлап алган јарым миллион салковойды аймактыҥ ӧзӱминиҥ ӧскӧ ууламјыларына берер арга боло берген.

Агаштыҥ таштанчыларыла одырар котельныйдыҥ јакшызын ӧрӧ адалган садиктиҥ заведующийи Лариса Гаргац мынайда темдектеген: «Јаантайын бир ле температура. Садикте сӱреен јылу боло берген. Бис коллегаларысла кожо бойыстыҥ статистикалык шиҥжӱбисти ӧткӱреристе, садикке јӱрӱп турган балдар ас оорып баштаганын темдектегенис».

Чой аймакта агашла иштеп турган предприятиелердиҥ тоозы кӧп. Агашпромышленный комплексте бӱгӱн 30 предприятие (таҥынаҥ 27 аргачы ла 3 юрлицо) иштейт. Оныҥ да учун агаштыҥ таштанчылары кӧп болот. Паспаул јуртта балдардыҥ «Тополек» садигин агаштыҥ таштанчыларыла одырарына кӧчӱретени баштапкы пилотный ӱлекер-проект болгон. Баштапкы ла јыл иштейле, кандый тузалу болгонын иле кӧргӱскен. Эмди байа аргачылар пилорамаларында јуулган таштанчыларды бойлоры ла котельныйга экелип берет. «Чой аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ администрациязына бюджетный бӧлӱктиҥ объекттерин одырарына барып турган чыгымдарды 30 процентке астадар арга тӧзӧлгӧн. Анайда ок јаҥы иштеер јерлер тӧзӧлгӧн. Эмди агаш јыккан аркаларды арутаарына керектӱ ӱзеери иштеер јерлер тӧзӧлӧт.

Мынаҥ озо јылдарда ол ло суйук газ, кӧмӱр садып аларына чыгымдалган акчалар эмди јербойыныҥ арга-чыларында артат.

Котелдорго ӱзеери јазалдар керек јок. КПД бийик болгоныныҥ шылтузында кандый да шлактар артпай јат. Газла, кӧмӱрле одырынар котельныйларга кӧрӧ, айландыра турган ар-бӱткенге јетирилип турган каршуныҥ кеми де ас.

Мынайып, мындый котельныйлар иштеп баштаганы бир уунда бир канча суракты чечет: агаш јыккан арка-ларды арутаары аайынча иштер тӧзӧлгӧн, бюджетный бӧлӱктиҥ объекттерине экономный ла экологический одыру алынат.

Бӱгӱнги кӱнде бу аймакта агаштыҥ таштанчыларыла Чой, Паспаул, Каракӧпши ле Ыныргы јурттарда бюджетный учреждениелер одырынат. Мынаҥ ары Чой аймактыҥ арткан јурттарында социальный учреждениелердиҥ котельныйларын мындый одыруга кӧчӱрери темдектелет.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина