Ыжы jытанган тузалу курудыс

07.09.2020

Кычкыл амтамду курут кижиниҥ су-кадыгына сÿреен тузалу. Сÿттеҥ белетеген бу тамзык jаҥыс та алтай албатыда бар эмес, је анайда ок ол ончо тÿрк укту элдердиҥ озодоҥ бейин белетеген аш-курсагы болуп јат. Кажы ла албатыда курутты белетеери аҥыланып турганын база темдектеер керек. Öткÿре ачу, öткÿре кату болбозын — курутты улай ла белетеп турган jаандарыс бу тамзыктыҥ сыраҥай ла «алтын ортозын» тудар эп-аргазын билип турат.

Jаш ÿйедеҥ курут белетеп турган улус jурт jерлерде бар ба? Чынынча айткажын – jокко jуук. Байла, иш-тошло кожо бистиҥ jиит эпшилерге бош jок болуп турган. Jе ортобыста чыйрак, иштеҥкей келиндерди кöрÿп, кижи канайып сÿÿнбес. Калганчы öйдö јурт ээлемниҥ улай ла öткÿрилип турган jарымкаларында Кан-Оозы аймакта Экинур jурттыҥ jиит эпшизи Ольга Александровна Чендыеваныҥ куруды jаан суруда болуп турганын темдектеер керек. Оныҥ да учун Ольга Александровнала эртеледеҥ куучындажып, бир кÿн айылына jедип келдис.

Иштиҥ сыраҥай ла изÿ öйи эмтир. Jаҥы ла кайнаган чегенниҥ jыды тен кычкы-ыл jытанат. Айылдыҥ толыгында былтайган баштыктаҥ сарзу сызылып агат. Эмди öйи jетсе, белен аарчынаҥ айылдыҥ ээзи эпши куруттарды белетеп, ышка кургадар. Ольга Александровна балдарыла кожо чеген кайнаткан казандарын jунуп арутанат.

Курутты Ольга Александровна билезиле кожо белетеп турган эмтир. Jайы-кыжы. Айылдыҥ ээзи иркит сööктÿ Эзендей Николаевич, балдары Эремей, Асель, Эмилия – jаан болушчылар. Кÿнине он эки килограмм курутты белетеерге база керек ле. Кÿнÿҥ ле таҥ эртелей алты саатта туруп, турлуга барып, jирме уйды кажы ла кижи саап болбос эмей. А бу билениҥ кÿнÿҥ ле бÿдÿрип турган ижи болуп јат. Тогузон литр сÿтти ойто айылына экелип, кайнадып турганча, тал-тÿш jедип jат. Бир эмеш амыраган кийнинеҥ чеген кайнадыш башталат.

Курут белетеерине Ольга Александровна ада jанынаҥ карган энезинеҥ, Могулчина Агафья Булбаковнанаҥ, ÿренип алган эмтир. Jаштаҥ ла ала кичинек Оля карган энезиниҥ jанында, эткен ле ижинеҥ болужып, ишке тазыгып калбай. Карган энези бастыра jÿрÿмине Шабалин аймактыҥ Шыргайты jуртында jаткан, öрöкöнгӧ эмди jÿс jаш толды. Ольга Александровнаныҥ айтканыла, карган энези алтай аш-курсак белетеерин сÿÿр кижи: каймак, курут, сарjу, аарчылу сарjу, эjегей öрöкöнниҥ столында jаантайын турат.

Jайгы öйдö Чендыевтердиҥ билези курутты бойыныҥ ла ээлеминеҥ алган сÿттеҥ белетеп турган болзо, кышкыда Экинур jурттыҥ фермери Мерген Еченович Кокушевтеҥ ле Кырлык jурттаҥ Кÿлер Валерьевич Мерюшевтеҥ садып аладылар. Курут белетеер ишти бу биле мынаҥ ары элбедер амадулу эмтир. Бу jуукта коштойында турган куру тураны садып алдылар. Эмди jииттер курут ыштаар, кургадар jазал, электроотту котел алар амадулу, бу jаҥы алган турага суу öткÿрип, ишти jеҥилтедер санаалу. Кажы ла jаан керек амадунаҥ башталат. Айдарда, бу иштеҥкей биледе амадаганы бÿдер деп, бек иженедим.

Сÿÿген керегин куучындап, Ольга Александровна бойыныҥ jууктары – балдары, эжи, ада-энези, кожо чыккандары — керегинде jылу айдат. Ольга Александровна бойы Шыргайты jуртта Вера Васильевна ла Александр Николаевич Могулчиндердиҥ билезинде чыккан эмтир. Ада-эне-зи сÿреен иштеҥкей улус, балдарын jаштаҥ ала ишке тазыктырып салгандар. Jаан эjези Алена jууркандар кöктöйт, кичинек сыйны Сынару бисердеҥ эдимдер белетейт, эдимдери база jаан суруда. Карындажы Ижемчи jурт ээлемде. Эзендей Николаевич ле Ольга Александровна эмди бойыныҥ да балдарына ончо билерин кöргÿзип, ишке тазыктырып турган эмтир. «Аш кылгада, бала jашта». Ада-энезине болужып, эткенинеҥ эдижип, jÿгÿрижип турган балдарды кöрÿп, jаандарыстыҥ айткан бу сöзи санаамга кирди.

А. ТАЙТОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина