Алтайдын Чолмоны

“Маргыжуларды сакыырга мойын чӧйилди…”

11.09.2020

Газеттиҥ бӱгӱнги айылчызы — спорт ло физкультура аайынча республикан комитеттиҥ председатели О. К. Гурин. Ол 1985 јылда куран айдыҥ 11-чи кӱнинде Оҥдой аймакта Ийин јуртта чыккан. 2002 јылда Горно-Алтайскта 3-чи таҥмалу школ-гимназияны, 2007 јылда дезе Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ тӱӱки аайынча факультедин ӱренип божоткон.

Ол самбо ло дзюдо кӱреш аайынча Россияныҥ спортыныҥ узы. Бастырароссиялык ла телекейлик маргаандардыҥ кӧп катап јеҥӱчили. Спортто јеткен бийик једимдери учун Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ла Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла кайралдаткан.

— Олег Константинович, бистиҥ газеттиҥ кычыраачыларына Слерди солун кижи деп бодойдым. Куучын-эрмекти оныҥ учун кыскарта кире сӧстӧҥ баштадым. Бу иште Слерди, байла, јаҥы кижи деп айдарга јараар. Андый эмес пе?

— Байла. Спорт ло физкультура аайынча комитеттиҥ јааны болуп, 2019 јылдыҥ јаҥар айыныҥ  ӱчинчи кӱнинеҥ ала иштеп јадырым. Бого келгеним бир де јыл болбоды.

— Слер бойыныҥ ӧйинде јакшынак спортчы болгоныгар. Самбо кӱреште маргаандарда јаантайын туружатаныгар. Оноҥ бир ле кӧрзӧбис — комитеттиҥ председателиниҥ јамызында. Сайыт-чиновниктиҥ ижи кандый эмтир, кӱч пе?

— Спорттыҥ ӧзӧгинде болгон кижи оны јакшы билерим. Кӱрежип турала, акыр, мыны ӧскӧртӧ,  башка эдип, јакшы јанына бурып ийген кижи деп сананып јӱретем. Эмди бу иште менде андый аргалар бар. Амадулар кӧп, пландар јаан. Олорды јӱрӱмде бӱдӱрер керек. Је кезикте сананганыҥла болбой јат. Коронавирусла колбой кӧп токтодулар бар.

Баштапкы эки айда кӱч болгон. Табынча темигип, эмди кӧндӱге бердим. Бу иш меге јарап јат. Республиканыҥ спорттын ӧскӱрерге бар-јок аргаларымды тузаланып, албаданып, иштеп ле турум.

— Бистиҥ тергееде ороон кеминде спорттыҥ кандый бӱдӱмдери ичкери јол алынган?

— Республикада башка-башка бӱдӱмдерле 37 федерация окылу темдектелген. Кӧрӱмјилӱ, турулталарлу ла ичкери јол алган деп грек-рим кӱрешти, дзюдоны, самбоны, рафтингти, кенек улустыҥ спорттын (кулагы укпастардыҥ дзюдозын) темдектеер керек. Бу бӱдӱмдерге федерал бюджеттеҥ акчала болуш јетирилет. Быјыл олорго тӧс јердеҥ јылдыҥ учына јетире 1 миллион 771 муҥ салковой акча келер учурлу.

Спорттыҥ аҥылу школдоры ачылганыла колбой, акробатика јаан јол алынып јат. Анайда ок художественный гимнастика ла батутта калыыры ичкери ӧскӧн. Былтыр Маймада тоштыҥ ӧргӧӧзи иштеп баштаган. Оныла колбой, шайбалу ла мячту хоккей, фигурный јыҥылаш тебӱлӱ ӧзӧт. Мен бойым тоштыҥ ӧргӧӧзинде улай ла болуп јадырым. Шайбалу хоккейге тазыктырынар улустыҥ тоозы кӧптӧп турганы иле кӧрӱнет.

Кышкы бӱдӱмдердеҥ биатлонды темдектеер керек. Быјыл Горно-Алтайсктыҥ спортчызы Иродов уулдар ортодо ӧткӧн телекейлик Олимпий ойындарда туружып, мӧҥӱн медаль ойноп алган. Бу бӱдӱмде бисте мындый једим качан да болбогон. Бис спорттыҥ кышкы бӱдӱмдерин јаҥыс та калада эмес, је республиканыҥ бастыразына шыдар аймактарында ӧскӱрерге турус.

— Је эмди тӧс куучын-эрмекке кӧчӧли. «Спорт — јӱрӱмниҥ некелтези» деген нацӱлекер керегинде куучындап берзегер.

— Бу программа «Демография» деген нацӱлекерге кирип јат. Ол аайынча бистиҥ республикада быјыл беш  јаан программа темдектелген. Эмди оны бӱдӱрерин јеткилдеп турус. Спорттыҥ технологический эдим-јазалдарын алып, олорды кондырары ла тузаланары јанынаҥ элбек кемдӱ иштер ӧдӧт. Ӱлекер аайынча быјыл ГТО-ныҥ площадкалары ӱч муниципал тӧзӧлмӧдӧ — Шабалин, Чамал ла Чой аймактарда тудулган. Бу площадкалар јербойында  тест ӧткӱретен тӧс јерлерди тӧзӧӧр аргалар ачат. Эмди бу аймактардыҥ спорт сӱӱчилери ГТО-ныҥ нормативтерин јербойында ла табыштырар аргалу. Аймактарда мындый площадкалар тудулганыла колбой, олордыҥ Горно-Алтайскка келижи эмди токтогон.

Биске ӱлекер аайынча анайда ок хоккейдиҥ эдим-јазалдары келип јат. Бӱгӱнги кӱнде шайбалу хоккейдиҥ 30х60 кемдӱ коробкалары алылган. Олор аймактар сайын ӱлелген. Республикага хоккейдиҥ тренажерлоры база келген. Кан-Оозы аймакта коробкалар эки јерде — Кан-Оозыныҥ бойында ла Экинурда тургузылган. Бу коробкалардыҥ иштеп баштаганыла колбой, шайбалу хоккейдиҥ секциялары эмди бистиҥ тергееде јаҥыс та тоштыҥ ӧргӧӧзинде эмес, је ачык та площадкаларда иштеер.

Спорттыҥ технологический эдим-јазалдары олимпий школдорго база алынат. Бу ууламјыда эдилип турган иштердеҥ темдек эдип, «Спартак» стадионды адаарга јараар. Келер ӧйдӧ оныҥ футбол ойноп турган јаан јалаҥында искусственный площадка јазалар. Ого керектӱ эдимдердиҥ бастыразын сыгын айдыҥ бежинчи кӱнине јетире алып алганыс. Је ай-кӱнниҥ айалгаларынаҥ улам быјыл бӱдӱретен иштерди келер јаска кӧчӱрип салдыбыс. Искусственный јалаҥды јайатаны — чӱмдӱ иш. Анда бойыныҥ ээжилери ле некелтелери бар. Оныҥ учун ай-кӱнниҥ айалгаларын ајаруга аларга келижип јат.

— Олег Константинович, физкультурага таскадынар ла су-кадыкты тыҥыдар комплекстер республикада (ФОК) база бар деп уккам. Ол јанынаҥ кандый иштер ӧдӱп јат?

— Бу ӱлекер бисте быјылгы јылда јок болгон. Оны Россия Федерацияныҥ спорт аайынча министерствозыла ӱзеери јӧптӧжӱ тургузып, јаратканыс. Физкультурага таскадынар ла су-кадыкты тыҥыдар андый комплекстердиҥ бирӱзин Кош-Агашта тургузарга белетенип турус. Оныҥ эдим-јазалдарын јетиретен организацияныҥ ады  сыгын айдыҥ 10-чы кӱнинде јарталып калган. Кош-Агашта оны тургузатан јер бар. Тургуза ӧйдӧ анда белетеништӱ иштер ӧдӱп јат. Эдим-јазалдар келзе ле кондырып баштаарыс.

Андый ФОК-ты 2021 јылда Горно-Алтайскта ла Кан-Оозы аймакта тургузар иштер ажындыра темдектелип калган. Республиканыҥ тӧс калазында болотон тудум иштердиҥ ӱлекери удабас ла белен болор. Ол «Спартак» стадионныҥ јанында МЧС-тыҥ бӧлӱги турган јерде кондырылар. Оныҥ јери јанынаҥ оҥдошпостор эмди јок. Удабас МЧС ӧскӧ јерге кӧчӧр. Јери дезе бӱткӱлинче спорттыҥ учреждениезине кӧчӧр. Физкультурага таскадынар ла су-кадыкты тыҥыдар бу јакшынак комплекстер толо кеминде иштеп баштаза, эл-јонго, анчада ла јашӧскӱримге јарамыкту аргалар ачылар. Оныҥ да учун бис бу ишке туура салбас ајару эдерис.

— Школдордыҥ ӱренчиктерин спортко ло физкультурага кӧптӧдӧ тартып алары јанынаҥ кандый иштер ӧдӱп јат?

— Бу јанынаҥ ӱредӱниҥ ле билимниҥ министерствозында бойлорыныҥ ӱлекерлери ле программалары бар. Бис дезе олорло јаантайын колбуда иштейдис. Балдардыҥ спорттын ӧскӱрер керекте эрчимдӱ туружадыс. Бу јанынаҥ «Единая Россия» партияда «Балдардыҥ спортты» деген јакшынак ӱлекер барын темдектеерге турум. Олордыҥ ӱлекери аайынча школдыҥ ӱренчиктери ортодо спорттыҥ башка-башка бӱдӱмдери аайынча маргаандар ас эмес ӧткӱрилет. Балдар маргаандарда туружып, спортко тазыктырынып,  су-кадыгын тыҥыдат.

Эҥ ле учурлузы ла кӧрӱмјилӱзи — бу ӱлекер аайынча ӱредӱликтиҥ учреждениелеринде спортклубтар тӧзӧлӧт, ол балдарды физкультурага ла спортко чук јууп, бириктирет. Спортклубтар дезе олорго маргаандар тӧзӧп, ӧткӱрип јат. Андый маргыжулар озо муниципал оноҥ тергеелик ле текшироссиялык кеминде ӧдӧт. Олор калганчы ӧйдӧ телекейлик те кеминде ӧткӱрилип башталган деп айдар керек.

Ӧрӧги адалган клубтардыҥ ӧткӱрип турган маргаандарыныҥ тоозына спорттыҥ  јаан эмес бӱдӱмдери кирет. Темдектезе, баскетболдо јӱк ле ӱч кижидеҥ турган командалар ойноп турганы солун ла јилбилӱ маргаандар бар. Балдар ол эмезе армакчы тартып маргыжат. Спорттыҥ эмдиги ӧйдиҥ деп адалаачы мындый бӱдӱмдери уулчактарга ла кызычактарга сӱрекей јарап јат. Школдор дезе спортклубтардыҥ программалары ажыра керектӱ эдим-јазалдар алат. Бис мындый клубтардыҥ ижин эрчимдӱ јӧмӧӧргӧ турус. Јаҥыс југушту оору тӱрген-тӱкей токтойтон болзо.

— Чындап, коронавирус керегинде айдарыгарда, оныла колбой, маргаандар да токтодылган дезеер, стадиондордо ло спортзалдарда ыҥ-шыҥ, чыйрактардыҥ ла шулмустардыҥ, эпчилдердиҥ ле кӱчтӱлердиҥ маргыжуларын сакыырга мойын чӧйилди…

— Элбек эл-јон ло кӧп спортчылар туружып турган маргаандар эйе,  удурумга токтодылган. Је Россияныҥ спорт аайынча министерствозыныҥ календаринде  темдектелген ле јӧптӧлгӧн маргаандар тоткодылбаган, олор ӧдӱп јат. Јаҥыс олорды тӧзӧп, ӧткӱрип турган ӧйдӧ Роспотребжиҥжӱниҥ некелтелерин — санитар ла эпидемилогиялык ээжилерди кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрер керек. Бис бу ээжилерле башкарынып, быјыл куран айда Оҥдой аймакта рафтингле Россияныҥ чемпионадын једимдӱ ӧткӱрдис.

Улаган ла Кош-Агаш аймактардыҥ ар-бӱткени кату кайыр-каскак јерлеринде кырлардыҥ ортозында јӱгӱрер бӱдӱмле — триатлонло ороон ичинде баштапкы маргаандарды база тӧзӧп ӧткӱрдис. Бу солун ла јилбилӱ маргаандар Москваныҥ, Санкт-Петербургтыҥ, Красноярсктыҥ ла ӧскӧ дӧ калалардыҥ эҥ тыҥ деген спортчыларыныҥ турушканыла куран айдыҥ 21-22 кӱндеринде ӧткӧн.

— Олег Константинович, Слер бу ла кӱндерде  республиканыҥ башчызы Олег Хорохординле кожо Себиниҥ боочызында, Оҥдой аймакта ла ӧскӧ дӧ јерлерде јол-јорыкта болдыгар. Байа амадулар кӧп, пландар јаан деп айтканыгар мынаҥ иле кӧрӱнет. Слерле мынаҥ ары база катап јолукпаганча, байла, болбос деп сананып турум. Куучындажатан ла угужатан керек-јарактар кӧп деп сезилет…

— Андый да болуп айабас (кӱлӱмзиренет). Колбулар тургузып, ӧмӧ-јӧмӧ ишке бис, спортчылар, јаантайын белен. Республиканыҥ башчызы дезе спорттыҥ, физкультураныҥ ла су-кадыктыҥ сурактарын јакшы оҥдоп јат деп айдар керек. Оныҥ башкартузыла иштеерге јилбилӱ деп темдектеер кӱӱним бар. Республиканыҥ спорттын ӧскӱреринде тузалу керектер ле иштер кыйалтазы јогынаҥ болорына акту бойым тыҥ иженип турум.

— Јилбилӱ куучын-эрмек учун јаан быйан. Келер туштажуларга јетире јакшы болзын.

Арутай Адаров