Алтайдын Чолмоны

Тоштыҥ ӧргӧӧзинде — фигурный јыҥылаш

18.09.2020

Кычыраачыларды газеттиҥ бӱгӱнги айылчызы Анастасия Юрьевна Ващилинала кӱӱнзеп таныштырып турум. Кеберкек бу келин кыдат, англичан ла немец тилдердиҥ ӱредӱчизи. Горно-Алтайсктагы госуниверситетте алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ кафедразында студенттерди кыдат тилге ӱредет. Тӧс ижиле коштой тошто фигурный јыҥылашла республикан федерацияныҥ ижин башкарат. Ӧскӧн-чыккан јери Майма јурт.

— Бу туштажудаҥ озо Слерди  фигурный јыҥылаштыҥ ӧскӧ јердеҥ кӧчӱп келген је ле деген кер-балыктарыныҥ бирӱзи деп бодогом. Кӱнчыгыштыҥ тилин билер солун кижи болтырыгар. Айдарда, кыдаттап, Ни хау дун чи! деп јакшылажып, озо ӱредӱчи ижигер керегинде сурап угарга турум.

— Ни хау дун чи!!! (каткырат). Горно-Алтайскта 6-чы таҥмалу лицейди ле госуниверситеттиҥ бакалавриадын божотком. Кыдат тилди эҥ јаан јилбӱлеримниҥ бирӱзи деп айдарга јараар. Университетте магистратурада ӱренип турала, 2017 јылда Китай јаар стажировкага барар ырыс келишкен. Меге ол тушта 23 јаш болгон. Кыдат тилди јетирезине јакшы билерим. Оныла эҥ бийик 6-чы кемдӱ экзамен де табыштырарга келишкен эди. Бакалавриатта дезе англичан ла немец тилдерди база ӱренгем.

Фигурный јыҥылашла баштап ла Китайда танышкам.  Анда ӱренген университеттиҥ јанында ӱсти јабылу каток иштеген. Мен деген кижи бойым ла тазыктыраачыны табып, фигурный јыҥылашка таскадынып баштагам. Спортто јолым јеҥил ачылып, ичкери кӧндӱккен деп айдар керек. Кыдат тазыктыраачы јаан удабай, башка-башка маргаандарга ийип баштаган. Балдарла иште деп база айдып туратан. Је коронавирусла колбой бу керек-јарактар бӱтпей калды.

Китайда бололо бисте тоштыҥ ӧргӧӧзи ачылып јат деп угуп туратам. Бу ӧйдӧ магистратурада ӱредӱ тӱгенип јаткан болгон. Јаҥар айда јанып келгем. Федерацияныҥ ижин башкар дешкен. Фигурный јыҥылашла јилбиркеген кижи јӧпсингем. Ишјал албай турган бу ижим меге сӱрекей јарап јат. Спорттыҥ бу бӱдӱминиҥ кеен-јаражын ӧскӧ улуска кӧргӱзер ле ачар амаду бар. Пандемия башталарда, мени Китай јаар ойто божотпогондор. Дипломды дистанционный эп-аргала корыырга келишкен.

— Јакшы-јакшы. Анастасия Юрьевна, је эмди кӧндӱре  фигурный јыҥылашка кӧчӧли. Федерация канча јылда тӧзӧлгӧн?

— Ол 2019 јылдыҥ куран айыныҥ 19-чы кӱнинде окылу темдектелген. Федерацияны тӧзӧп, тоштыҥ ӧргӧӧзин ачар ӧйди мойын чӧйилгенче сакыган эдис. Је эмди бис Маймада јаан ла јарык ӧргӧӧлӱ. Мында тазыктырынар бастыра аргалар бар. Балдар тошто ӱлӱрген айдаҥ  ала тулаан айга јетире  јыҥылагандар. Оноҥ биске, бастыра ла јерлерде чылап ок, коронавирус келген.

Тургуза ӧйдӧ госаккредитацияны ӧдӧри јанынаҥ иштеп турубыс. Бу керек-јарак база јазымы јогынаҥ бӱдер деп алаҥзыбайдыс. Фигурный јыҥылаш аайынча Россияныҥ федерациязыла јуук колбуда иштейдис. Оныҥ ижин спорттыҥ телекейинде элбеде јарлу кижи Олимпий ойындардыҥ чемпионы, телекейдиҥ ле Европаныҥ 6 катап чемпионы, СССР-дыҥ спортыныҥ нерелӱ узы Александр Горшков башкарат. Олор бистиҥ ийген бичик-билигисти кӧрӱп, бӱдӱрип турган ижисти шиҥдеп, јаан ајарулар этпеген. Јуук ӧйдӧ федерацияныҥ президиумы бистиҥ сурагысты кӧрӧр. Аттестацияны колго аларыс деп иженип турум.

— Фигурный јыҥылаш бистиҥ республикада спорттыҥ эҥ  «јиит» бӱдӱмдериниҥ бирӱзи болуп јат. Тазыктыраачылар јанынаҥ керек-јарактар кандый?

—Бисте бӱгӱнги кӱнде ченемелдӱ эки тазыктыраачы иштеп јат. Людмила Анатольевна Канчер эмди тургуза Бийсктеҥ келип иштейт. Ол балдарла текши тилди тӱрген тапкан, эмди олордоҥ чек айрылар кӱӱни јок. Балдар ого база темигип калгандар. Людмила Анатольевна јада тура бери кӧчӱп те келер кӱӱндӱ. Ого мында тыҥ јарап јат. Чындап, бис бӱгӱн оныҥ чыккан кӱнин темдектеерис. Учурал келижип турарда, балдардыҥ сӱӱген тазыктыраачызына бек су-кадык, спортто оноҥ бийик једимдерге јетсин деп кӱӱнзеп турубыс.

Экинчи тазыктыраачы Светлана Витальевна Дольникова, биске база акту бойыныҥ кӱӱниле иштеп келген. Ол Горно-Алтайскта педколледжте физкультураныҥ ӱредӱчизи болуп иштейт. Светлана Витальевна јиит тужында Новосибирскте фигурный јыҥылашка тазыктырынып, бу бӱдӱмле спорттыҥ узыныҥ кандидадыныҥ нормативин бӱдӱрген. Маймада тоштыҥ ӧргӧӧзи ачылган деп угала, бисти сурулап табала, эмди тазыктыраачы болуп једимдӱ иштейт. Кезикте балдарла мен бойым иштеп турум. Јиит спортчыларла иштегени учун бистиҥ кемибис те ишјал албай јат.

— Спортто кӧргӱзӱлер, једимдер ле турулталар јогынаҥ болбой јат. Маргаандарда јаантайын андый ине: та кем де јаркынду јеҥӱ алып, макка чыгат, та кем де ол ло јеҥӱни сооро тудуп, ычкынат. Андый эмес беди?

— Андый-андый. Је бистиҥ балдар башка улус. Олор сӱрекей албаданчаҥ улус. Тошто  јӱк ле  јарым јыл јыҥылаган да  болзо, је бу кыска ӧйгӧ олордыҥ кӧп сабазы маргаандарда јакшы једимдерге јеткендер.  Бис быјылгы јылдыҥ чаган айында баштапкы ла катап Алтай Республиканыҥ ачык первенствозын тӧзӧп ӧткӱргенис. Бу маргаандарда Бийсктиҥ, Барнаулдыҥ, Бердсктыҥ, Новосибирсктиҥ, Омсктыҥ ла Кемеровоныҥ јиит спортчылары турушкандар. Олордыҥ ортозынаҥ бистиҥ балдар бойлорыныҥ бӧлӱктеринде јеҥӱчил болуп чыккандар. Алты айдыҥ бажында мындый кӧргӱзӱлерге једери ол јаан једим.

Ол тушта оогош туружаачылар ортодо Лера Карамякина 1-кы јер аларда, Василиса Щербакова ла Настя Казанцева 2-чи ле 3-чи јерлерге чыккандар. Бу маргаандарда бистиҥ јаан јашту кызычактарыс база јакшы турушкандар. Мында Лиза Овечкина, Кира Евтехова ла Катя Трапеева 1-3 јерлер алгандар. Кочкор айда дезе Барнаулда болгон маргаандарда Лера Карамякина, Василиса Щербакова ла Лиза Овечкина јакшы турушкылап, мӧҥӱн ле кӱлер медальдар ойноп алгандар.

Быјыл куран айдыҥ 8-чи кӱнинде Физкультура сӱӱчилердиҥ бастырароссиялык кӱни темдектелерде, спорт ло физкультура аайынча республикан комитет бастыра спортчылар ортодо флешмоб ӧткӱрген. Анда Злата Иващенко једимдӱ туружып, «Упражнениени бӱдӱреринде чын техника кӧргӱскени учун» деген номинацияда аҥылу кайралла кайралдаткан.

— Фигурный јыҥылашка бастыразына шыдары Майманыҥ балдары тазыктырынып турган болбой?

— Биске каладаҥ балдар база јӱргӱлеп јат. Је кӧп лӧ сабазы эйе, Майма аймактаҥ. Платово, Подгорное ле Дубровка јурттардыҥ балдары база кӱӱнзеп јӱрет. Мынаҥ озо Манјӱректеҥ балдар  болгон. Је олорго тоштыҥ ӧргӧӧзине једерге арай ла ыраак. Мынаҥ ары пандемия эмеш кирелензе, јурттар сайын јорыктап, мастер-класстар ӧткӱрерге турубыс. Коронавирустаҥ озо фигурный јыҥылашла јилбиркеген балдардыҥ тоозы јӱске једип турган болзо, эмди 45-50 ле кижи артты.

Јаан улус бисте база тазыктырынып јадылар. Мындый јилбилӱ учурал болгоны санаама кирет. Бир биле биске озо баштап ӱч јашту кызычагын экелген. Бир канча ӧйдиҥ бажында бу кызычактыҥ 27 јашту энези јыҥылап баштаган. Оноҥ ары кӧрӱже-кӧрӱже «кӧӧш там ары кайнаган». Кызычакты ла энезин ээчиде тошко 56 јашту карган энези чыккан. Учы-учында баланыҥ адазы конькиге туруп, јыҥылап баштаган. Эмди бу спортчы биле јаантайын тошто.

Јаан улустыҥ  тоозы бисте эмди он кижиге јеткен. Олор акча тӧлӧп јыҥылап јадылар. Кезик улус абонемент алып јыҥылайт. Јаан улусты олордыҥ кӱӱнзегени аайынча башка-башка группаларга бӧлиирге келижет. Спорт ууламјылу бӧлӱктер бар. Олорго эмеш бийик некелтелер эдилет.  Спорт ууламјыны талдаган ада-энелерге, тошто ло тренажер тургузылган залда ӧй арткандарына кӧрӧ, чик јок кӧп берилет. Олордыҥ айлык абонементиниҥ баазы кайда да 3 муҥ 300 салковойго једип јат. Тегин ле јыҥылаарга кӱӱнзеп турган улус база бар. Мындый группага јӱрӱп тургандар, акчаны олорго кӧрӧ, ас тӧлӧп јадылар.

—Бисле коштой турган тергеелерде база кайда фигурный јыҥылаш бар?

— Спорттыҥ бу бӱдӱми Сибирьде Новосибирскте, Омскто ло Кемероводо јаан јол алынган. Бис Новосибирсктиҥ ченемели јаан ла байлык федерациязыла јуук колбу тудуп турубыс. Јарт эмес сурактардыҥ аайына чыгарга олор јаан болужын ла јӧмӧлтӧзин јетирет. Фигурный јыҥылаш бисле коштой турган Барнаулда ла Бийскте база бар. Олордоҥ бистиҥ федерация «Сибирьдиҥ тожы» деген клубла најылажат. Бу спортклубты  Алла Медникова башкарат. Олордыҥ спортчылары бисте тазыктырынарга ла маргаандарда бистиҥ республика учун туружарга кӱӱнзейт.

— Слер балдарга спорттыҥ бу бӱдӱминде олорды кемдердеҥ јозок алзын деп айдып јадыгар? Акту бойоордо тем алгадый тазыктыраачы ла спортчы бар ба?

— Мында фигурный јыҥылашла Россияныҥ јуунты командазын бӱткӱлинче адаарга јараар. Бистиҥ балдарга тем ле јозок алгадый «јылдыстар»  бистиҥ ороондо  ас эмес. Ол ло Алина Загитовадаҥ, Евгения Медведевадаҥ, Юлия Липницкаядаҥ, Александра Трусовадаҥ ла кӧп ӧскӧлӧринеҥ де бис канайып тем албайтаныс. Олордыҥ тоштогы тазыктырыныжынаҥ, фигурный јыҥылашка бастыра бойлорын берингенинеҥ бийик баа, байла, јок.

Акту бойым керегинде айткажын, мен фигурный јыҥылашта Этери Тутберидзениҥ ат-нерелӱ ижин бийик баалап јадырым. Бу тазыктыраачы,  айса болзо, кемге де јарабай турган. Ол чек ӧскӧ сурак. Је кажы ла јыл телекейди кайкадатан узы бийик спорттыҥ «јылдыстарын» таскадып белетейтени ол — сӱрекей кӱч ле шыраҥкай иш. Тутберидзе дезе бу ишти једимдӱ улалтып, апарып јат.

— Фигурный јыҥылаш баалу-чуулу спорт по? Бу јанынаҥ нени айдарыгар?

— Ол јаҥыс та бистиҥ ороондо эмес, је бастыра јер-телекейде спорттыҥ баалу дейтен бӱдӱми. Бу ла урулган искусственный тошты јакшы кеминде тударга сӱрекей кӱч. Оныҥ сооткыштарына ла аҥылу јазалдарына ал-камык акча керек. Је биске, ӧскӧ тергеелерге кӧрӧ, Маймада тоштыҥ ӧргӧӧзинде јарамыкту айалгалар тӧзӧлгӧн.  Тош учун тӧлӧп турган акчаныҥ кеми бисте јабыс. Новосибирскте дезе тошты бир саатка арендага алганы учун балдардыҥ ада-энелери 11 муҥ салковой  тӧлӧп јадылар. Мынча кире акча јандырылу болзын деп, арендага алган тошко арга јокто кӧп балдарды чыгарар керек. Мындый алтам тазыктыруныҥ чыҥдыйына салтарын јетирип јат. Балдарга тошто неделеде ас ла салза, ӱч катап тазыктырынар керек. Мынаҥ бир айда арендага чыгымдап турган акчаныҥ кемин чоттоп ийерге јараар.

Спортшколдор дезе тоштыҥ арендазынаҥ ӧскӧ бойлорына акча иштеп аларга ада-энелердеҥ ӱзеери база акча «сыга тартып» турган учуралдар база бар. Бисте андый эмес. Бис бу ишти кандый да ишјал јогынаҥ бойлорыстыҥ кӱӱнисле бӱдӱредис. Ада-энелердиҥ табыштырып турган акчазыныҥ бастыразы тоштыҥ ла залдыҥ арендазы учун барып јат. Ӧскӧ јерлерде дезе јӱк ле тош учун ай туркунына 80-100 муҥ салковой  чыгымдалып турган деп јакшы билерим.  Су-кадыкты тыҥыдар сурак база бар. А хореография, маргаандарда туружатан эптӱ ле јараш кеп-кийим кайда барды? Мыныҥ ончозы — акча.

Тоштоҥ ӧскӧ тазыктырынатан ла маргаандарда тузаланатан конектордыҥ сурагы база бар. Јӱк ле баштапкы ӧйдӧ тузаланатан профессиональный дейтен конектор садуда 10 муҥ салковойдоҥ ӧрӧ туруп јат. Јакшы кеп-кийимдер дезе 8-9 муҥнаҥ  јабыс эмес.

— Анастасия Юрьевна, туштажубыс тӱгенерге јетти. Куучын-эрмегисти кӧдӱриҥилӱ кӱӱн-санаалу тӱгезектер. Мынызы баалу, онызы кӱч деп турзабыс, эне-адалар бистеҥ чочыыр болбой. Спорттыҥ кӧп саба бӱдӱмдери эмди баалу болуп калган. Јӱрӱм-салымыс андый турганда, оныла јӧпсинбеске, байла, болбос. Адакыда, ижигерде кандый амадулар бар деп сурап угарга турум.

— Коронавирустыҥ тӱгенерин энчикпей сакып турубыс. Јылдыҥ учына јетире 5-6 маргаан ӧткӱрерге темдектеген болгоныс. Бойыска Москваныҥ ла Новосибирсктиҥ јарлу специалисттерин кычырарга сананганыс. Ончозын пандемия буудактады. Балдар былтыр маргаандарда «Јаҥы баштап тургандар» деген некелте-ээжилерди јеҥӱлӱ ӧткӧндр. Эмди олорго «Јиит фигурист» деген ажу-боочыны ажар керек. Балдарды 1-кы разрядтаҥ ала спорттыҥ устарына јетире ӧскӱрер амадулар база бар.

— Айтканаарла болзын. Јилбилӱ куучын-эрмек учун јаан быйан.

Арутай Адаров