Jÿрекке чарактап салганы — корболоп öскöн jайалта болор

05.10.2020

Кан-Оозы jуртта балдардыҥ jайаандык сургалында «Алтын Кÿÿ» деп кÿÿлик ансамбль иштеп баштаганынаҥ ала туй ла он jылдаҥ ажа берди.

Jайалталу биле Радмила ла Эмиль Теркишевтер башкарып турган ансамбль бу кире öйдиҥ туркунына канча балдардыҥ jайалтазын ачып, ÿренчиктери сÿрлÿ-jараш ойыныла кöрööчилерин jаантайын сÿÿндиредилер, кöп тоолу кöрÿлерде туружып, jеҥÿчилдердиҥ тоозында jаҥыс катап эмес адалган. Бу эки ÿредÿчиле эрмек-куучын öткÿрер амадула бир кÿн балдардыҥ jайаандык сургалына келдим.

Ӱредÿниҥ сыраҥай ла кидим öйи болды. Кÿÿлик ÿредÿ öткÿрер кыптаҥ топшуур, шоор, комус ойноткылар ÿнденип, алтай jаҥар чöйилип турды. Кожоҥдор кожоҥдолгон соҥында, балдар кажыктарла ойын баштадылар. Радмила Сергеевна ÿренчиктерине ойынныҥ ээжизин jартап, кажыктарды канай чын чачарын кöргÿзип турды. Балдар сыр ойында. Алтай албатыныҥ оос-чÿмделгезин, jаҥдаган чÿм-jаҥын, озодо балдардыҥ ойногон ойынын эмдиги jаш болчомдорго ÿредип турганын сÿрекей jарадып кöрдим.

Jе эҥ jакшызынып аjарганым – ÿредÿ су-алтай тилле öдÿп турганы. Ӱредÿчилердиҥ темдектегениле, калганчы öйдö тöрöл тилиле эрмектешпей турган кöп балдар келер болды. Бу чочыдулу айалга. «Ӱредÿ öйинде балдарла алтай тилле эрмектежип, алтай кожоҥдор ÿренедис. Мынайып бир кезек балдар тöрöл тилиле куучындап баштаза, кандый сÿÿнчи! Тилис бистиҥ байлыгыс деп, улай ла балдарга айдадыс. Тилин билбезе — уйат. Анайда ок кöп балдардыҥ тили jарт эмес болуп турганын темдектеер керек. Оныҥ да учун алтай модор сöстöргö ÿренип, модорлоп то турадыс. Кожоҥдозо сöстöрди jарт, чокым айдып кожоҥдооры учурлу ине» — деп, Радмила Сергеевна куучындаган.

Кÿÿлик сургалга сÿреен кöп балдар кÿÿнзеп келет. Кан-Оозы jурттыҥ балдарынаҥ öскö, Радмила Сергеевна ла Эмиль Сергеевич Jабаган jуртта кÿÿлик кружок öткÿрип, jайалталу балдар таап, быjыл Кырлык jуртта кружок öткÿрип баштадылар. Кÿÿге кÿÿндÿ балдар кöп, кайлап та турган балдар бар. Темдектезе, Jабаган jурттаҥ Василий ле Андрей Ильмековторды темдектеер керек. Бу jуукта кайчылардыҥ Горно-Алтайск калада öткöн Курултайында Василий «Сказительское искусство» деп номинацияда баштапкы степеньдÿ лауреат болуп чыкты. Улайын ла öткÿрилип турган Курултайда Василийдиҥ бу ÿчинчи jеҥÿзи болор. Темирей Тысов ÿчинчи степеньдÿ лауреат болды. Анайда ок Темирей Шалбаа Марков кайчыныҥ чыкканынаҥ ала 130 jылдыгына учурлалган учурлу сый алган. Бу Курултайда Радмила Сергеевнага эрчимдÿ ижи учун Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ А. Г. Калкинниҥ адыла адалган сыйын бергендер.

Кажы ла беш jылдыҥ бажында ансамбль албатылык адын корулап jат. Мынайып, öткöн jылда «Алтын Кÿÿ» такыптаҥ албатылык адын корулап алды. Ансамбль кöп тоолу кöрÿлерде туружып, jаантайын jеҥÿчилдердиҥ тоозында jÿрет. Бу jуук öйдö болгонын аҥылап айткадый кöрÿ – быjыл jайгыда Томск калада öткöн Бастырароссиялык фестиваль. Мында бистиҥ республикадаҥ тöрт ансамбль башка-башка номинацияларда турушкан: Кан-Оозы аймактаҥ биjениҥ «Эрjине» ансамбли (башкараачызы А. Б. Молчоева) ле «Алтын Кÿÿ», Оҥдой аймактаҥ — «Эҥир Jылдыс» ла Горно-Алтайсктыҥ кÿÿлик колледжиниҥ «Шуну» ансамбли. Бу кöрÿде бистиҥ эки ансамбль jеҥÿчилдердиҥ тоозында болгон. «Фольклордыҥ ӧмӧликтери» деп номинацияда «Алтын Кÿÿ» экинчи jер алган.

Ӱредÿчилердиҥ ижиниҥ турултазы – ÿреткен балдарыныҥ jедимдери деп тегиндÿ айдылбаган. Кÿÿлик сургалга jÿрген балдар школды божодып, бир канчазы кÿÿ jанынаҥ ÿредÿге киргендер. Темдектезе, Кристина Торбогошева Абакандагы кÿÿлик колледжке ÿредÿге кирген, Радмиланыҥ ла Эмильдиҥ уулы Ойгор база ада-энезиниҥ jолын jолдоп, Бийсктеги кÿÿлик колледжке ÿредÿге кирди. Эжер Оспанов Горно-Алтайсктагы кÿÿлик колледжти ÿренип божотты. Сургалда ÿренип турган öйинде бу балдар ончозы jайалталу jашöскÿрим деп, Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ сый-премиязын алгандар. Сый алган балдардыҥ тоозында анайда ок Тамерлан Киндиков, Сергей Конушев ле Арутай Адабасов. Кöп балдар школдыҥ кийнинеҥ кÿÿлик ÿредÿге кирбеген де болзо, jаантайын ойын-концерттерде, jайаандык кöрÿлерде туружып, сÿрлÿ ойыныла аҥыланып jÿредилер.

Эмиль Сергеевичтиҥ ле Радмила Сергеевнаныҥ темдектегениле, ончо jедимдер — балдардыҥ jайаандык сургалыныҥ бÿткÿл öмöлигиниҥ öмö-jöмö ижиниҥ турултазы болор. Jаантайын бой-бойына болужып, jöмöжип jÿрген, кожо иштеген ÿредÿчилерге, сургалдыҥ башкараачызы Анжелика Борисовна Молчоевага олор jаан быйанын айдадылар. «Бисте кажы ла ÿредÿчи jайалталу, ончозы ижине бастыра бойын беринип иштеген улус» — деп, олор куучындайт. Чындап та, jаҥыс jÿреги öктöм, jарашка, jайаандыкка jÿткиген улус jаш болчомдорло иштеп, олордыҥ кöксине кеендиктиҥ чарагын чарактап, ÿрендеп салар. Бу ÿреннеҥ jаҥы jайалталар корболонып öзöр аргалу.

Эки jайалталу кÿÿчиниҥ кеендикке келген jолын кöрзöбис, олор экӱлези Абакандагы кÿÿлик колледжти ÿренип божоткондор, кийнинде Радмила Горно-Алтайсктагы эл университетти божоткон, Эмиль ÿредÿзин Абаканныҥ культура институдында улалткан. Бойы канча ÿлгерлердиҥ авторы, ÿлгерлерине кÿÿ чÿмдеп, кожоҥдогон кожоҥдоры албатыныҥ сÿÿген кожоҥдоры болуп калат. Экÿ айыл-jурт тöзöп, jети jыл «Алтай Кай» ансамбльдыҥ туружаачылары болгондор. Канча ороондорло jорыктап, алтай кÿÿле, кайла телекейди кайкаткандар. Бу jайаандык ченемел ÿредÿчилердиҥ бÿгÿнги ижине jаан jöмöлтö болгонын айтпаза да jарт.

А. ТАЙТОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина