Алтайдын Чолмоны

Јӱрек-тамырдыҥ ооруларыла тартыжары

03.11.2020

Јӱрек-тамырдыҥ оорулары јылында 18 миллион кижиниҥ јӱрӱмин токтодып, телекей ичинде эл-јон ортодо короштордыҥ тӧс шылтактарыныҥ бирӱзи болуп јат.

Алтай Республикада мынаҥ да озо чылап, кӧп саба ӧлӱмдер канныҥ системазыныҥ ооруларына (2019 јылда божогон улустыҥ 40,7 проценти) келижет: 100 муҥ кижиге 412,3 кижинеҥ келижип турган.

2020 јылдыҥ 8 айыныҥ туркунына канныҥ системазыныҥ ооруларынаҥ 581 кижи божогон (100 муҥ кижиге 395,4 кижинеҥ келишкен). 2019 јылдыҥ кӧргӱзӱзине кӧрӧ, улус ортодо короштыҥ кеми 7,5 процентке астаган (100 муҥ кижиге 424,9 кижи), ол тушта 620 кижи божогон эди. Инфаркт миокардадаҥ улам 29 кижи божогон (100 муҥ кижиге 19,1 кижи). Мынызы, 2019 јылдыҥ кӧргӱзӱзине кӧрӧ, 8,0 процентке ас (100 муҥ кижиге 20,6 кижи).

Республиканыҥ баш кардиологы Г. К. Санабасованыҥ айтканыла, калганчы ӱч јылдыҥ туркунына Алтай Республиканыҥ јеринде канныҥ системазыныҥ ооруларынаҥ улам ӧлӱмдер аайынча эпидемиологический айалгада јакшы јанындӧӧн кыймыгу бар. Тергееде јӱрек-тамырдыҥ ооруларын болдыртпазы аайынча керек-јарактардыҥ бастыразы «Су-кадыкты корыыры» нацӱлекердиҥ «Јӱрек-тамырдыҥ ооруларыла тартыжу» деп адалган тергеелик ӱлекери аайынча ӧдӧт. Олор канныҥ системазыныҥ ооруларынаҥ улам корошторды  астадар, тергееде де, Новосибирск, Томск, Красноярск, Москва калалардыҥ федерал клиникаларында да бийиктехнологичный болуш јетирер, анайда ок чочыдуныҥ таҥкылаш, аракыдаш, бийик артериальный давление, анаар ажаныш, кеми јабыс физический эрчим деген шылтак-айалгалары јанынаҥ профилактический иш ӧткӱрер амадула эдилет.

Јӱректиҥ телекейлик кӱни – су-кадыкты корыыр бӧлӱкте ӧткӱрилип турган јаан иш. Оныҥ тӧс амадузы – јӱрек-тамырдыҥ оорулары, олор кандый шылтактардаҥ улам табылып турганы ла олорды болдыртпазы керегинде билгирлерди улус билзин деп айалгалар тӧзӧӧри. Россияныҥ калаларында ӱредӱлик ле медицинский акциялар ӧткӧн. Ол акцияларда эл-јонго јӱрек-тамырдыҥ оорулары кӧптӧп турганыныҥ  чочыдузын канайда јабызадары керегинде айдылган. Профилактиканы текши де, таҥынаҥ да кеминде эдерге јараар ла ол керектӱ.

Сыгын айдыҥ 29-чы кӱнинде Јӱректиҥ кӱнин темдектеп турган ороондордо јӱрек-тамырдыҥ оорулары кандый јеткерлӱ болгоны, олорды канайда болдыртпас аргалар бары керегинде айдылат. Лекциялар ла мастер-класстар, кӧрӱлер ле форумдар, спортивный керек-јарактар ӧткӱрилет. Олорды ВОЗ ло ЮНЕСКО, анайда ок су-кадыкты корыырыныҥ јербойындагы организациялары тӧзӧп ӧткӱрет. Бастыра телекей ичиле кардиологтордыҥ конференцияларын ӧткӱредилер. Ол конференцияларда башка-башка ороондордоҥ келген специалисттер ченемелдериле, једимдериле ӱлежет.

Россия Федерацияныҥ бастыра субъекттеринде РФ-тыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ, бу министерствоныҥ «Кардиологияныҥ национальный медицинский шиҥжӱ ӧткӱрер тӧс јери» деп ФГБУ-зыныҥ јӧмӧлтӧзиле 2020 јылдыҥ сыгын айыныҥ 28-30 кӱндеринде «Јӱректерди чеберлеп» деп адалган бастырароссиялык акция ӧткӧн. Оныҥ амадузы – јӱрек-тамырдыҥ ооруларынаҥ улам улус ортодо корошторды астадары, эл-јонныҥ су-кадык јӱрӱмин узадары.

Медицинский профилактиканыҥ тӧс јери, врач-кардиологтор волонтерлордыҥ «Волонтерлор-медиктер» деп јондык кыймыгузыныҥ тергеелик бӧлӱгиле кожо, оныҥ башкараачызы Эркелей Бековага баштадып, эл-јонго онлайн-форматла керек-јарактар ӧткӱрет. Ол акцияныҥ тӧзӧӧчилери тергееде ӧткӧн лӧ ӧдӧри темдектелген керек-јарактар, јӱрек-тамырдыҥ ооруларыныҥ профилактиказы керегинде јетирӱлерди (видео-материалдар, репортажтар, статьялар ла оноҥ до ӧскӧзи) белетеп, телекӧрӱлтеге, радиого, газеттерге, социальный сетьтерге салары:

1. «Квест» – школдыҥ ӱренчиктери ле студенттер ортодо јӱрек-тамырдыҥ оорулары аайынча тӧс оҥдомолдорды јартаарына, инсультты ла инфаркты билип ийерине ӱредерине, анайда ок мындый ооруларды болдыртпазында су-кадык јӱрӱмниҥ учуры керегинде ӱредерине ууламјылалган. Бу керек-јарак myguiz.ru сайт ажыра ӧдӧт;
2. «Су-кадык јӱрек аайынча челлендж» бастыра эл-јонго учурлалат. Оныҥ формады эл-јонныҥ ајарузын јилбиркедерге, Инстаграмда флешмоб ӧткӱрерин темдектейт. Оныҥ туружаачылары јӱрек су-кадык болзын деп нени этсе јакшы болоры керегинде видео согот ло акцияныҥ «бу јӱректи су-кадык болор эттире чеберлеп аларга болужат» деген сӧстӧрлӱ хештегтерин тургузат. Темдектезе, фаст-футтаҥ мойногоны, спортло тазыктырынары ла о. ӧ;
3. Кардиологияныҥ национальный медицинский шиҥжӱ ӧткӱрер тӧс јери јӱрек ле тамырлар керегинде белетеген тузалу јетирӱлер, тематический роликтер салынган Лендинговый бӱкке колбоноры;
4. Су-кадыктыҥ тӧс јериниҥ врач-кардиологыныҥ тӱп-шӱӱлтелери кӧргӱзилген видеолекция.

Тӱп-шӱӱлтелер (рекомендациялар):

Јӱрек-тамырдыҥ оорулары табылар чочыдуныҥ кемин јабызадары аайынча бастыра улуска јарамыкту  бир канча тӱп-шӱӱлтелер бар. Олордо айдылган эп-аргалар  јаҥыс ла јӱрекке эмес, је анайда ок кижиниҥ бастыра эди-канына јакшы камаанын јетирет.

1. Ажанышка ајару эдигер

Курсагарда тӱрген углеводтордыҥ, тустыҥ, кулурдыҥ, тату ла каарган курсактардыҥ кемин астадарга албаданар керек. Фаст-фуд ла оноҥ до ӧскӧ су-кадык эмес курсак буурга ла тамырларга салтарын јетирет. Кижиге јаш кожулганыла колбой, оноҥ улам јӱректиҥ оорулары табылар деген чочыду тыҥыйт. Менюга талайдыҥ ла сууныҥ балыгын, кузуктар, алама-шикир ле маала ажын кожор. Јаантайын ла бир тӱҥей курсак јибеске албаданар керек. Јип турган курсагардыҥ кемин шиҥжӱде тудыгар – ӧйинеҥ кӧп јигени су-кадыкка бир де јакшы экелбес.

2. Јаантайын спортло тазыктырынар

Јӱректиҥ ле тамырлардыҥ ооруларын болдыртпаска, кижиге физический  јӱк-тазыктыру болзын деп кичеенер керек. Јӱрек  кажы ла балтыр чылап – тазыктырулар некейт. Кӱнӱҥ сайын зарядка эдип баштагар ла эт-канга тазыктыруныҥ кемин  араайынаҥ кӧптӧдӧр. Учурлу болгоны – андый јӱк-тазыктыруныҥ кеми ӧйинеҥ ӧткӱре кӧп болбозына ајару эдер керек. Ӧйинеҥ ӧткӱре тыҥ албаданыш туза экелбес, карын да кижиниҥ су-кадыгына каршу јетирердеҥ айабас. Оныҥ да учун тазыктыруларды тыҥ эмес кемиле, је јаантайын эдигер. Кӱнӱҥ сайынгы тазыктырулар јӱрекке јӱк берип турган артык бескени де таштаарга болужар.

3. Јакшы уйуктагар

Кижиге уйку јетпей турганы су-кадыкка салтарын јетирер аргалу, оноҥ улам гипертония эмезе јӱректиҥ приступ-оорузы болордоҥ айабас. Су-кадык уйку 6-8 саат улалат, ойгоныш јогынаҥ. Уйкуныҥ чыҥдыйын оҥдолторго, тал-тӱштиҥ кийнинеҥ кофе ичеринеҥ мойногор, уйуктаарга бир ле ӧйдӧ јадарга, анайда ок бир ле ӧйдӧ ойгонорго кичеенер, спортло тазыктырынар, уйуктаардаҥ озо телевизор кӧрӧринеҥ ле соцсетьтердиҥ бӱктерин ачарынаҥ мойногор.

4. Јаман кылык-јаҥнаҥ мойногор

Аракыдаш, таҥкылаш јӱрек-тамырдыҥ оорулары табылар чочыдуны јаандадат, анайда ок кижиниҥ эди-канына текши салтарын јетирет. Оныҥ учун олордоҥ мойноп ийер керек.

5. Стрессле башкарынарга ӱренигер

Стресстер – бистиҥ јӱрӱмистиҥ айрып болбос бӧлӱги. Мыныҥ ӱстине, дозированный деген, «јеҥил» стресс кижиниҥ эди-канына керектӱ. Је хронический стресстер ле кыска ӧйдиҥ туркунына боло берип турган јаан нервный стресстер јӱректиҥ ишемический оорузы эмезе јӱректиҥ пристубы табылар чочыдуны јаандадат. Кӱнӱҥ сайынгы јӱрӱмде стресстеҥ качары келишпес, је оныла башкарынарга ӱренип аларга јараар. Бу учуралда медитация, тынарыныҥ упражнениелери, йоганыҥ ла релаксацияныҥ ӧскӧ дӧ арга-техникалары болушка келет.

Су-кадыктыҥ профилактиказыныҥ тӧс јери