Тӧргиниҥ јууны ӧткӧн

27.11.2020

Кӱчӱрген айдыҥ 24-чи кӱнинде республикан парламенттиҥ спикери Владимир Тюлентинниҥ башкарганыла Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ ээчиде јууны ӧткӧн. Јуунда беш сурак кӧрӱлген.

Сурактарды шӱӱжеринде тергеениҥ депутаттары, республикан ведомстволордыҥ ла службалардыҥ окылу ишчилери турушкандар. Тӧргиниҥ јууныныҥ ижинде Алтай Республиканыҥ башкарузынаҥ баштапкы вице-премьери Эжер Ялбаков база турушкан.

Јашӧскӱримниҥ ле ӱредӱниҥ сурактарына ајару

Тӧргиниҥ турчылары баштапкы суракла «Алтай Республикада јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ ӧзӱми» деп подпрограмманыҥ ла «Ӱредӱниҥ ӧзӱми» деген государственный программаныҥ бистиҥ тергееде бӱдӱп турган айалгаларыла танышкандар. Бу сурактарла јетирӱни ӱредӱниҥ ле билимниҥ министри Ольга Саврасова эткен.

Јуунныҥ туружаачылары анайда ок «Алтай Республикада јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ ӧзӱми» деп подпрограмма ла «Ӱредӱниҥ ӧзӱми» деген государственный программа аайынча Эл Курултайдыҥ туризмниҥ ӧзӱми, аргачылык, спорт ло јашӧскӱримниҥ политиказы аайынча комитединиҥ јааны Сергей Тимошенскийдиҥ јетирӱзин уккандар.

Депутаттар бу суракты шӱӱжип, јашӧскӱримниҥ политиказы Алтай Республикада јасактарга тӧзӧлгӧлӧнип ӧткӱрилип турганын темдектегендер. Тӧс иштер «Алтай Республикада јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ ӧзӱми» деп подпрограмма ла «Ӱредӱниҥ ӧзӱм» деген государственный программа аайынча ӧткӱрилип јат.

Ӧрӧги адалган подпрограмма аайынча бистиҥ тергееде јашӧскӱримниҥ кыймыгузын тыҥыдары ла ӧскӱрери, јииттерди тӧрӧлчи кӱӱнге таскадары ла волонтерлордыҥ ижин эрчимделтери, су-кадык јӱрӱмди таркадары ла јашӧскӱрим ортодо јеткерлӱ учуралдар болбозыныҥ культуразын элбедери, јайаан иштерди, профориентацияны тыҥыдары, јашӧскӱримди иш јанынаҥ ӧзӧр кӱӱн-тапка ууландырары јанынаҥ; јииттердиҥ тергеениҥ јӱрӱминде туружып турган учурын бийиктедери, обществоныҥ керек-јарактарында туружатанына, обществодо бойлорыныҥ јерин табатанына јӧмӧжӧри, тап-эриктерди тереҥ билерине баштайтаны, јонјӱрӱмдик, экономикалык ла тӧзӧмӧл айалгаларда аайланатанына таскадары јанынаҥ тапту јаан иштер ӧдӱп јат.

Подпрограмманы јӱрӱмде тузаланып, оны једимдӱ бӱдӱрери дезе акча-манаттаҥ кӧнӱ камаанду. Ого республикан ла федерал бюджеттердеҥ 104 325,0 муҥ салковой чыгарылган. Јылдар сайын кӧрзӧ, 2019 јылда 21 238,3 муҥ салковой чыгымдалган, 2020 јылда — 18 846,4 муҥ, келер 2021 јылга дезе 17 295,2 муҥ салковой салылган.

Парламентарийлер республикада јашӧскӱримниҥ туразын тудар шӱӱлтени јараткан

Јашӧскӱримниҥ ле ӱредӱниҥ керектериле колбулу сурактарды шӱӱжеринде депутаттар Сергей Тимошенский, Алена Казанцева, Артур Кохоев, Дмитрий Сафронов ло Наталья Екеева турушкандар.

Парламентарийлер республикада јашӧскӱримниҥ туразын тудар шӱӱлтени јарадып, оныҥ ижи кандый болор учурлу јанынаҥ бойлорыныҥ кӱӱн-санааларын айткандар.

Тӧргиниҥ турчылары анайда ок Алтай Республиканыҥ јашӧскӱримниҥ государственный политикадагы јасагын федерал Јасакка келиштире ӧйинде јазап алары јанынаҥ шӱӱлте эткендер. «Алтай Республикада јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ ӧзӱми» деп подпрограмманы ла «Ӱредӱниҥ ӧзӱми» деген государственный программаны јӱрӱмде једимдӱ бӱдӱрерге Алтай Республиканыҥ башкарузына тергеелик бюджетке акчаны ӧйинде ле толо кеминде салары керегинде баштану база эдилген.

Депутаттар Горно-Алтайскта јашӧскӱрим-ниҥ комплексный туразын тударга оныҥ ӱлекериниҥ документтерин тургузары ла оны акчала јеткилдеери јанынаҥ ишти баштаар керек деп јӧпсингендер. Олор анайда ок јашӧскӱримниҥ государственный политиказыла колбулу керек-јарактарды једимдӱ бӱдӱрерге, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ле каладагы округтыҥ бу ууламјыла иштеп турган бӧлӱктериле јуук колбуда иштеерин оноҥ тыҥ эрчимделтер керек деп темдектегендер.

Аҥдаш, кӧлдӧр јаар јол ло…

Тӧргиниҥ јуунында анайда ок «Алтай Республиканыҥ јеринде, ол тоодо муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ аҥдашты тӧзӧп ӧткӱрери, аҥдаарыныҥ арга-байлыктарын тузаланары ла орныктырары, ар-бӱткенниҥ «Караколдыҥ кӧлдӧри» деген объектин айландыра јӱрӱп турган јерлик аҥ-куштардыҥ јолдорын корулап аларына» учурлалган сурак кӧрӱлген. Депутаттар бу јанынаҥ аҥ-кушты корыыры ла орныктырары аайынча республикан комитеттиҥ јааны Андрий Кудановтыҥ ла Эл Курултайдыҥ экология, јердиҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитединиҥ јааны Владислав Рябченконыҥ јетирӱлерин уккандар.

Бу суракты шӱӱжер ӧйдӧ вице-спикер Герман Чепкин Кош-Агаш аймакта тарбагандарга аҥдаарга јарабас деген токтоду база канча ӧйгӧ улалар деп сураган. Андрий Куданов вице-спикердиҥ берген сурагына каруу берип, бубонный деп адалган југуш оору бу аймакта јылдаҥ јылга кӧптӧп турганы керегинде айткан. Оны дезе Эре-Чуйда шак ла тарбагандар таркадып јат. Југуш оорула оорып турган бу тындулар бӱгӱнги кӱнде Ӱкекте база табылган. Мынаҥ озо андый учуралдар бу јерде болбогон. Комитеттиҥ јааны тарбаганга аҥдаары мынаҥ ары там катуланар деп ајарган.

Тӧргиниҥ турчызы Сергей Тимошенский Караколдыҥ кӧлдӧри јаар тудулып турган јолдо јӱрӱп турган эликтерди корыырга ведомство тургуза ӧйдӧ кандый иштер ӧткӱрип турганыла јилбиркеген. Андрий Куданов ӱлӱрген айда эликтердиҥ јӱрген јолында аҥчылардыҥ тоозы билдирлӱ кӧптӧгӧнин темдектеген. Оныла колбой бу јерде кӧлӱктердиҥ јӱрӱжин шиҥжӱде тударга Росгвардияныҥ ла республиканыҥ ичбойындагы керектериниҥ министерствозыныҥ ишчилери кычырылган. Тургуза ӧйдӧ бу јолдо шиҥжӱ билдирлӱ тыҥыдылган. Ого ведомствоныҥ эки кӧлӱги чыгарылган ла олор анда тӱндӱ-тӱштӱ иштеп јат.

Спикер Владимир Тюлентин комитеттиҥ јаанына эликтердиҥ амырын буспаска Караколдыҥ кӧлдӧриниҥ јанында коруулдыҥ аҥылу зоналары болор бо деген суракла баштанган. Бу суракка комитеттиҥ јааны Андрий Куданов бис бу тындулардыҥ јӱрӱп турган јерлерин билим шиҥжӱлер ажыра јартап, олорды корулайтан иштерди шак ого тӧзӧлгӧлӧнип ӧткӱрип јадырыс деп айткан.

104 325 муҥ салковой подпрограммага чыгарылган

Спикер анайда ок бир кезек јерлик тындуларга ӧткӱрип турган аҥдаштыҥ ӧйи Алтай Республикада, ӧскӧ тергеелерге кӧрӧ, та нениҥ де учун кыска болуп калганы ла ол јанынаҥ аҥчылардаҥ комудалдар болуп турганы керегинде айдып, бу суракка база катап бурулып, оны чокымдап кӧрӧр керек деп ајарган.

Тӧргиниҥ база бир турчызы Виктор Ромашкин дезе оныҥ башкарып турган комитеди јерлик тындуларга аҥдашты тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрерин бийиктедерге ле ведомствоныҥ ла аҥчылардыҥ ортозында болуп турган оҥдошпосторды јоголторына керектӱ документтерди белетеп јазаарына болужар кӱӱндӱ болгоны керегинде айткан.

Ӧрӧги адалган суракты кӧрӧри Эл Курултайдыҥ экология ла ар-бӱткенниҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитедине аҥдашты тӧзӧп ӧткӱрери, аҥдаарыныҥ ресурстарын тузаланары ла орныктырары, ар-бӱткенниҥ «Караколдыҥ кӧлдӧри» деген объектин айландыра јӱрӱп турган аҥ-куштардыҥ јолдорын корулап аларына учурлалган јетирӱлерди Эл Курултайдыҥ шиҥжӱ ӧткӱрер чыдуларына келиштире јылдыҥ сайын угуп турар кӱӱнземел айдылганыла тӱгенген.

Тӧргиниҥ јуунында Алтай Республиканыҥ башкарузына, Урлу-Аспак јурттыҥ ла Караколдыҥ кӧлдӧри ортодо кӧлӱктер јӱрер јол тудулып јатканыла колбой, аҥдашты ӧткӱреринде ле аҥылу корулу јерлер деп адалатан зоналарды тӧзӧӧр ӧйдӧ мында јуртаган ла аҥ-кушла азыранып јаткан ас тоолу тургун калыктардыҥ, јербойыныҥ арткан да эл-јоныныҥ јилбӱлерин кыйалтазы јогынаҥ ајаруга алар, Алтай Республиканыҥ башка-башка југуш ооруларга алдырткан аҥ-кужын шиҥжӱлеер ле ол ооруларды болдыртпазына ууландырылган иштерди мынаҥ да ары эрчимдӱ ӧткӱрери јанынаҥ кӱӱнземел айдылган.

Аҥ-кушты корулаары, тузаланары ла орныктырары аайынча комитетке аҥдаштыҥ ресурстарын тузаланарын шиҥжӱде тудуп турган ишчилердиҥ ижин лапту шиҥдеп, аҥдашка керектӱ лимит-кемјӱни тургузар иштерди, аҥдаштыҥ ресурстары аайынча ӧткӱрилип турган керек-јарактарды толо бӱдӱрери аайынча кӱӱнземелдер база айдылган.

Комитеттиҥ јааны А. Куданов тарбаганга аҥдаары мынаҥ ары там катуланар деп ајарган

Тӧргиниҥ бу јуунында вице-спикер Герман Чепкин Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ XIV сессиязын 2020 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 11-чи кӱнинде ӧткӱрери керегинде јӧптиҥ ӱлекерин јарлаган. Бу јӧп текши ӱнле јарадылган.

Јуунда анайда ок Эл Курултайдыҥ государственный јамыларда иштеп турган улузыныҥ отпусктарыныҥ ӧйи чокымдалган ла иште аҥыланган беш кижини Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаары керегинде јӧптӧр јарадылган.

П. АДАРОВ

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым