Алтайдын Чолмоны

Јасактарды бускандарла куучын кату

15.12.2020

Коррупцияла тартыжар керекке бӱткӱл ороон ичинде, ол тоодо бистиҥ тергееде јаантайын јаан ајару эдилет. Бу каруулу ишти бӱдӱрери јаҥ корулаар органдарга молјолгон. Газеттиҥ ишчилериниҥ берген сурактарына карууларды Алтай Республиканыҥ прокуроры, юстицияныҥ 2-чи классту государственный советниги Анатолий БОГДАНЧИКОВ јандырат. Бӱгӱн кычыраачыларды бу эрмек-куучынла таныштырып турубыс.

— Анатолий Борисович, республиканыҥ прокуратуразыныҥ бӱдӱрип турган ижиниҥ тӧс уууламјылары керегинде кыскарта куучындап берзегер?

—Коррупцияла тартыжары текши государствоныҥ кереги болуп јат ла оны бӱдӱрерин јеткилдеери јаҥ корулаар органдардыҥ  бастыра системазына салынган. Оныла колбой Алтай Республиканыҥ прокуратуразы коррупцияла тартыжарына, оны таҥ эртедеҥ илезине чыгарарына, јаҥ бузуштарды болдырпазын јеткилдеерине ууландырылган иштерди системный эп-аргаларга тӧзӧлгӧлӧнип ӧткӱрет.

Республиканыҥ прокуратуразы бюджеттиҥ акча-манадын тузаланып турган керектерде, ол тоодо национальный ӱлекерлерди бӱдӱрериле тудуш иштерде, муниципальный ла государственный керексиништерге керектӱ эдим-јӧӧжӧни садып алар ӧйдӧ коррупцияла колбулу болгон јаҥбузуштарды јаантайын аҥылу ајаруда тудат. Анайда ок государственный ла муниципальный службалардагы иш  ӧйинде коррупцияга удурлажар некелтелер канайда бӱдӱп турганына база кыйалтазы јок ајару эдилет. Каланыҥ ла аймактардыҥ прокуратуралары коррупцияла тартыжары јанынаҥ бӱдӱрип турган ижинде тӧс ајаруны казнага эдилген чыгымды кайра јандырарына, бурулу улуска уголовно-правовой ло административный кезедӱлер эдетен тап-эриктерди чын ла чике тузаланарына эдет.

—Јасактарды бусканыла колбулу темдектер бар ла болбой? 

—Ӧдӱп јаткан јылда республиканыҥ прокуратуразыныҥ органдары коррупцияла тартыжарыла колбулу керекте јасактарды бускан 1040 учурал темдектеген, оны јоголторы аайынча 295 представление эткен, коррупцияла колбулу болгон каршулу керектерге лапту экспертиза ӧткӱрип, бузулган нормативный акттарды кыракы шиҥдеп, эдилген чыгымдарды кайра јандырарга 18 угузу-иск аткарган. Бӱгӱнги кӱнде, государственный ла муниципальный служащийлердиҥ акту бойлорыныҥ кирелтелерин кӧргӱзер ӧйдӧ, чын ла толо эмес јетирӱлер берип турганы эҥ ле элбеде таркаган коррупционный бузуштардыҥ бирӱзи болуп јат. Мындый бузуштардыҥ тоозына банктагы счетторын, билениҥ турчыларыныҥ кирелтелерин, кыймыктабас јӧӧжӧ лӧ кӧлӱктер јанынаҥ јетирӱлерди јажырып турган учуралдар база кирет. Быјыл прокурорлордыҥ берген представлениелери аайынча бу керектерле колбой 109 јамылу кижи кезедӱ алган.

—Госслужбада иштеген јамылу улустыҥ аргачылыкла колбулу иштерде туружар јаҥы јок деп укканыс. Оны јартап айдып берзегер?

—Быјыл анайда ок государственный органдарда, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јербойында бойын бойы башкарынар органдарында јамылу јерлерде иштеген улустыҥ коммерциялык ла коммерциялык эмес организацияларда аргачылык ишле колбулу керектерде турушканы токтодылган. Анайып, республиканыҥ прокуратуразы бир кезек государственный служащийлердиҥ коммерциялык организациялардыҥ аргачылык ижинде турушкан керектериниҥ аайына чыккан. Олордыҥ кыймыктабас ар-јӧӧжӧни јасакка келишпес керек-јарактарга табыштырганы илелелген. Прокуратураныҥ тургускан акты аайынча  јамылу бир кижи республиканыҥ јаҥыныҥ органдарында иштеген ижинеҥ јайымдалган.

—Турачакта болгон керек неле колбулу болгон?

—Прокуратура јаҥныҥ органдарында башка-башка јилбӱлердеҥ улам  болуп турган чугаан-табыштыҥ аайы-бажына чыгарына база ајару эдет. Бу ууламјыдагы оҥдошпостор кӧп лӧ саба учуралдарда тӧрӧӧн-туугандардыҥ керек-јарактарыла — бирӱзи јамыда, экинчизи оноҥ камаанду јабыстай иште турганыла колбулу болуп турганын ӧткӱрген шиҥжӱлер јартайт. Мында Турачак аймакта болгон керек-јаракты темдек эдип айдарга јараар. Аймактыҥ прокуроры аймактыҥ администрациязыныҥ башкараачы бӧлӱктериниҥ јамызыныҥ бирӱзинде турган кижиле кожо оныҥ јеени иштеп турганына ајару эдип, бу бузуштыҥ аайына чыксын деп ајару эткен. Башкараачы ишчи јасак бузулганын оҥдоп, кожо иштеген тӧрӧӧнин ӧскӧ бӧлӱкке кӧчӱрген. Оныҥ бойына дезе дисциплинарный кезедӱ эдилген.

Удур-тедир болуп турган јилбӱлердиҥ аайына чыгары аайынча иштерди республиканыҥ прокуратуразы федерал органдардыҥ тергеелик бӧлӱктеринде база ӧткӱрген. Коррупцияга удурлажар экспертизаларды ӧткӱрерине база јаан ајару эдилет. Бу иштердиҥ шылтузында коррупцияла колбулу болгодый 651 керек таҥ эртедеҥ токтодылган.

—Јербойыныҥ јасактарына кубулталар кийдирер баштаҥкайлар Слердиҥ јаныгардаҥ ас эмес болуп јат деп билерис. Ол керегинде кыскарта да болзо айдып ийген болзогор…

—Прокурорлордыҥ некелтелери аайынча правовой јасактардыҥ 220-ге шыдар акттары јасактардыҥ некелтелерине келиштире ойто јаҥыдаҥ јазалган. Прокурорлор анайда ок кӱнӱҥ сайынгы ижинде јасакчы јаҥныҥ баштаҥкайларын  эрчимдӱ тузаланып јадылар. Темдектезе, республиканыҥ прокуратуразыныҥ баштаҥкайыла Алтай Республиканыҥ ӱч јасагына коррупцияла тартыжар, государственный ла муниципал службалардыҥ ижин тӧзӧп апарар сурактар аайынча кубулталар кийдирилген.

—Ӧскӱс ле ада-энелериниҥ кичеемели јок арткан балдардыҥ школ-интернадында болгон керекти јартап айдып берзегер?

—Прокуратураныҥ органдарыныҥ тӧс иштериниҥ бирӱзине коррупцияла колбой эдилген керектердиҥ аайына чыгарга олорды чокум ууламјыла апаратаны база кирип јат. Ӧдӱп јаткан јылда шылу аайынча иштерди быжулап, олорды таҥ эртедеҥ ӧткӱрген органдар прокурорлордыҥ чыгарган јӧптӧрине тӧзӧлгӧлӧнип, он уголовный керек ачкан.

Алтай Республиканыҥ бюджеттеги учреждениезиниҥ башкараачыларыныҥ бирӱзи Алтайский крайдыҥ јеринде амырап, ого бюджеттиҥ акчазын тузаланган. Бу јанынаҥ    Горно-Алтайск каланыҥ прокуроры јӧп чыгарган. Россия Федерацияныҥ Уголовный Кодексиниҥ 3-чи тизиминиҥ 160-чы статьязы аайынча уголовный керек ачылып, ол јанынаҥ шылу ӧткӱрилет.

Бу ла прокурордыҥ баштаҥкайыла Горно-Алтайскта Г. К. Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернаттыҥ балдарыныҥ тап–эриктерин бускан учурал аайынча шылу иштер ӧдӧт. Мында ӧскӱс ле ада-энелериниҥ кичеемели јок арткан балдарга 11 мииллион салковой акчага турар кийим-тудум ла ӧдӱктер алар ӧйдӧ јамылу улус бойлорыныҥ иштеги аргаларын тузаланып, јасакты бускан учурал јарталган.

—Карын аларыла колбулу керектерле тартыжу бӱгӱнги кӱнде кандый айалгаларда ӧдӱп јат?

—Юридический лицоныҥ адынаҥ карын берип турган учуралдар кӧптӧгӧниле колбой, ӧдӱп јаткан јылда Россия Федерацияныҥ КоАП-ныҥ 19.28-чи статьязы аайынча коммерцияла колбулу организацияларды административный каруузына тургузары аайынча иштер билдирлӱ тыҥыган. Анайып, чыгарылган эки јӧпкӧ тӧзӧлгӧлӧнип, Алтай Республикада юридический лицолордыҥ бирӱзине 2 миллион салковой акчага штраф салынган. Мынаҥ ӧскӧ учуралда прокурорлордыҥ чыгарган јӧптӧри аайынча ишбереечи болгон государственный (муниципальный) служащийге эртеледеҥ јакып айдатан ээжилерди бусканы учун јамылу алты кижиге ле бир юридический лицого 220 салковой акчага турар штраф салынган.

—Бистиҥ республикада элбеде јарланган керектер бар. Ол јанынаҥ нени айдарыгар?

—Прокуратураныҥ органдары коррупцияла колбой болгон чыгымдарды кайра јандырары јанынаҥ алтамдарды база эдет. Бу керекте элдеҥ ле озо прокурордыҥ исковый угузу-бичиктери ајаруга алынат. Темдектезе, республиканыҥ прокурорыныҥ  Горно-Алтайсктыҥ администрациязыныҥ јааны болгон кижи эткен каршулу керектери учун  100 миллион салковойдоҥ ажыра акчаны кайра јандырар учурлу деген иск-угузузы тургуза ӧйдӧ јаргыда кӧрӱлеринде јадып јат. Кан уруп турган бюджеттеги учреждениени башкарган врач ижинде карын алганы учун туттурткан. Бу учуралда каланыҥ јаргызы Горно-Алтайсктыҥ прокурорыныҥ бу башкараачы Россия Федерацияныҥ кирелтелерин толтырарга 400 000 салковойды кайра јандырар учурлу деген иск-угузузын јӧмӧгӧн.

Мыныла коштой коррупцияла колбулу керектерде бюджеттиҥ акчазын ӱлеериле, государственный ла муниципальный јӧӧжӧни тузаланарыла, служебный керектерле тудуш куурмактар эмдиге јетире барын темдектеер керек. Манјӱректеги комплексте искусственный карла аттыртар механический системаны тургузар ӧйдӧ бир кезек јамылу улус иштеги чыдуларын бийиктедип, бюджетке билдирлӱ коромјы эткендер. Туу-чананыҥ Манјӱректеги комплексинде болгон куурмактарла колбулу уголовный керек Алтай Республиканыҥ УФСБ-зыныҥ материалдары аайынча ачылган. Тал-табышту бу керектер тергееде кемди де токуналу артырбаган деп айдар керек. Бу керекле Алтай Республиканыҥ Шылу ӧткӱрер комитеди иштеп јат.

—Карын алаачылардыҥ керектери аайынча Слерде чокым тоолор бар болбой.              Ол јанынаҥ эмеш элбеде айдар арга бар ба?

—2020 јылдыҥ ширтемелин ӧткӱрип турган ӧйгӧ јетире бистиҥ тергееде карын аларыла колбулу 62, карын алган 6, карын берген 49, карын аларыла колбулу 7  оок  учурал илезине чыгарылган. Ӧдӱп јаткан јылдыҥ сыгын айында республикан эмчиликтиҥ карын алган јамылу врачтарыныҥ куурмакту кереги аайынча Горно-Алтайск каланыҥ јаргызыныҥ јӧби чыккан. Олор эмчиликке су-кадыкты корыырына керектӱ препараттарды ла  эдим-јазалдарды алар тужында карынга јаан кемдӱ акча алганы учун бурулаткандар. Олордыҥ бу куурмакту кереги Россия Федерацияныҥ Уголовный кодексиниҥ 290-чы статьязыныҥ 5-чи тизиминиҥ «а ла «в» пункттарына келижип јат. Куурмакту керекти ажындыра јӧптӧшкӧни аайынча биле-тура эткен врачтар тӱрмеде отурар деп јаргылаткандар, олор карынга алган акчаны государствого беш катапка ас эмес кемиле јандырар ла ойто катап јамылу иштерге тургузылбас. Јаргыныҥ чыгарган бу јӧби  эмди тургуза толо ийде-кӱчин алынбаган.

—Коррупцияла тартыжар керекте јаҥыс прокуратураныҥ бойыныҥ арга-чыдалы, байла, јетпес. Ӧмӧлӱ иш ӧмӧлӱ ле ине.

—Прокурорлор бойлорыныҥ коррупцияла  тартыжар  ижин   Россияныҥ  Алтай Республикадагы УФСБ-зыныҥ башкартузыла, Алтай Республиканыҥ ичбойындагы керектериниҥ министерствозыла, Шылу ӧткӱрер комитеттиҥ бистиҥ тергеедеги башкартузыла, государственный јаҥныҥ ла јербойында бойын бойы башкарынар органдарыла јуук колбуда ӧткӱрет. Коррупцияны болдыртпазын јеткилдеерге ведомстволор ортодогы ишмекчи группа иштеп јат. Бу группага кирип турган ведомстволордыҥ ишчилери шиҥжӱлӱ иштерди јаба ӧткӱрип, граждандарла, јондык  организацияларла туштажып, јуулган јетирӱлерди кожо шиҥдейт. Коррупцияла колбулу сурактар координационный јуундарда кӧрӱлет.

Коррупцияла тартыжуда јаҥ корулаар органдардыҥ јӱк ле бойлорыныҥ ийде-кӱчи јеткил эмес деп айдарга келижип јат. Бу керекте эл-јонныҥ, элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ ла јондык институттардыҥ болужы сӱрекей керектӱ. Коррупцияла колбулу бузуштарла јӧпсинип отурар аргабыс јок. Оныҥ учун оны јоголторында кажы ла кижи туружар учурлу. Куурмакту керектерге учураган кижи ол керегинде јаҥ корулаар органдарга јетирӱ эдип турган болзо, сӱрекей јакшы болор эди.

—Калганчызында прокуратураныҥ алдында кандый иштер туруп јат деген суракты бербес аргабыс јок. Ајару элдеҥ ле озо неге эдилер?

—Коррупцияга удурлажар јасактарды бӱдӱрерин јеткилдеери аайынча иш байа системный деген ээжилерге келижип, федеральный јасактарды бӱдӱрерин јеткилдейтен некелтелерге ле Россия Федерацияныҥ Генеральный прокурорыныҥ ийип турган документтерине тӧзӧлгӧлӧнӧт. Бӱдӱрип турган бастыра иштер коррупцияла колбулу керектердиҥ аайына чыгып, оны токтодоры болуп јат.

Бу ууламјыдагы ишти Алтай Республиканыҥ прокуратуразы  мынаҥ  да ары ӧткӱрер. Национальный ӱлекерлер аайынча ӧдӱп турган иштерди, государственный ла муниципальный керексиништерле колбулу садуныҥ керектерин, государственный јамыда иштеген улустыҥ куурмакту керектерде туружарын болдыртпазына ууландырылган иштерди, коррупцияла колбулу болгон уголовный керектерди шиҥдеп, оныҥ аайына чыгар иштерди јаантайын ајаруда тудары бистиҥ ижисте тӧс керектердиҥ бирӱзи болуп артып јат.