Бастыра јӱрӱми тӧрӧлине, ижине учурлалган

24.12.2020

Кан-Оозы аймактыҥ Кӧзӱл јуртыныҥ јаан јашту ӧрӧкӧни Игнатий Павлович МОДОРОВ кӱчӱрген айда 90 јаштыҥ бийик ажузын ажып, учурлу чыккан кӱнин темдектеди. Једимдӱ ижиле, тӧрӧл јериниҥ, аймагыныҥ сурактарында јаантайын туружып турганыла аҥыланган Игнатий Павловичтиҥ ады-чуузы рес-публика ичинде јакшы таныш.

Игнатий Павлович Кан-Чарастыҥ Кара-Суу деп јуртында чыккан. Энези ара сӧӧктӱ Айтпас, адазы ӧлӱк сӧӧктӱ Балдык деген улус болгон. Энези узак ӧйгӧ бала таппай, баштапкы ла тапкан уулы Кӱреш болгон, орус ады Игнат. Оныҥ кийнинде база эки уул чыккан.

Игнатий Павлович тӧрӧл јеринде јажына иштеген

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ кату јылдарында бастыра эр улус — адалар, акалар фашисттерди јеҥерге јууга атанган. Олор јӱре берген кийнинде, ээнзирей берген јурттарда кату-кабыр иш энелердиҥ, балдардыҥ ла јаан јашту улустыҥ колына арткан. Игнатий Павловичтиҥ адазы јууга эҥ озо атанган эрлердиҥ бирӱзи. Энези Айтпас сӱреен иштеҥкей кижи болгон. Эш-нӧкӧрин јууга ӱйдежип ийеле, ол балдарыла кожо јаҥыскан артып калган. Эне кижиниҥ эҥ ле тыҥ болушчызы јаан уулы Кӱреш болгон.

«Кызыл Кӧзӱл» деген колхозтыҥ уй саачы келиндери ол кату јылдарда амыры јок ишке чыдажып, балдарын азырап, фронтко барган эр улузына јеҥӱ аларына тылда болужып, тӱни-тӱжи иштеген. Балдар дезе энелериниҥ болушчылары болуп, бозулар, уйлар кабырып, эмеш јаандары кыра ижинде, азырал белетееринде иштеген. «Байла, ол кату ишти бӱдӱрип турала, соокко ӧткӧнинеҥ, су-кадыгынаҥ астыкканынаҥ улам мениҥ кожо чыдаган ӱӱре-јелелерим, нӧкӧрлӧрим јӱрӱмнеҥ эрте барган» — деп, Игнатий Павлович эске алынат. Адазы јуунаҥ контузиялу, эзен-амыр једип келгени кандый сӱӱнчи болгон эди! Эзен-амыр ла болгоны јаан учурлу деп, энези айдып туратан. Энези Айтпас уйлар саар ишти бастыра јӱрӱминде бӱдӱрген. Јакшы ижи, јууныҥ ӧйинде иштегени учун «За доблестный труд», «За Победу над Германией» деп медальдарла кайралдаткан.

Игнатий Павловичтиҥ черӱдеги јылдары Камчаткада ӧткӧн. Черӱниҥ кийнинде ол Атамыш Казакпаевна деп кысла туштажып, биле тӧзӧгӧн. Эш-нӧкӧриле кожо беш бала азырап чыдаткан.

Јаш тужы јууныҥ кату ла кӱч јылдарына келижип, јууныҥ балдары кӧп уур-кӱчтерди ӧдӱп келгилеген. Он-он бир јашту уулчактар ла кызычактар јаан улустыҥ ижин бӱдӱргени олордыҥ бастыра јӱрӱмине тазыктыру ла таскамал болуп арткан. Оныҥ да учун бу улус јӱрген јӱрӱминде чындык иштеп, бастыра јӱрӱмин ле кӱӱнин тӧрӧл јерине ле албатызына бергени, байла, јолду.

Игнатий Павлович тӧрӧл јеринде, Кӧзӱлде, јажына иштеген. Јиит ле туштаҥ ала эчки-кой кабырып, јӱрӱмин јурт ээлемге учурлаган. Мергендӱ иштегени учун кайралдаткан кайралдары сӱреен кӧп. Аймактыҥ ла областьтыҥ башкартуларыныҥ кӱндӱлӱ грамоталары, быйанду самаралары билелик архивте баалу кӧмзӧдий чеберлелет. Ороон кеминде кайралдарды алза, 1986 јылда СССР-дыҥ Ӱстиги Соведи Игнатий Павловичти «За доблестный труд» деп медальла кайралдаган. Онойдо ок јакшы ижи, једимдӱ кӧргӱзӱлери учун СССР-дыҥ ВДНХ-зыныҥ баш комитеди оны «За достигнутые успехи в развитии народного хозяйства СССР» деп медальла кайралдаган. Игнатий Павлович — Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ гражданини.

1985 јылда Амыр-энчӱниҥ фондына 1000 салковой аткарган

Модоровтордыҥ угы-тӧзинде тоомјылу ла јолдыҥ бажында турган база бир јаан кижи болгон. Ол Игнатий Павловичтиҥ таадазы — Теке Тадынашевич Модоров. Ол Кан-Чарас ичинде ады-чуузы чыккан кижи болгон: кӧп балдар азыраган, мал-аш туткан, албаты ортодо тоомјыда јӱрген. Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталарда, колхозто бар арга-кӱчиле иштеген, бастыра ишти бӱдӱрген. Качан «Алтайдыҥ колхозчызы» деп адалган танковый колонна тӧзӧӧри аайынча јар болордо, ол эки уйын садала, акчазын бу колоннаныҥ аҥылу чодына аткарган. Бу керек учун Теке Тадынашевич Баш Главнокомандующий Иосиф Сталиннеҥ Быйанду телеграмма алган. Јууныҥ кийнинде ол «За доблестный труд в годы Великой Отечественной войны» деп медальла кайралдаткан. Бу кижиниҥ ады-чуузын, эткен ижин ле јӱрӱмин тооп ло баалап, Кӧзӱлдиҥ албаты-јоны оныҥ адыла бир оромды адап койдылар. Јозокту эзем…

Байла, таадазыныҥ эткен керектери барказыныҥ кӱӱн-табында база учурын ойногон болор. Игнатий Павлович бойы улуска болужып ийер, аргазы бар болзо, јӧмӧжип ийер кӱӱндӱ кижи болгоны ол керегинде айдат. Анчада ла Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда болгон ке-ректерди, ол јылдардыҥ шыразын ла шырказын ундып салар аргазы јок болгоны ла бу керегинде јакшы да јӱргенде, коомой до тужында јаантайын эске алып јӱргени керегинде Игнатий Павлович јаантайын куу-чындайт. Ол до учун, байла, 1985 јылда Совет ороон фашист Германияны јеҥгениниҥ 40 јылдыгын темдектеп турарда, Игнатий Павлович Амыр-энчӱниҥ фондына 1000 салковой акча аткарган. Бу акча — оныҥ бир јылга иштеп алган ишјалы болгон! 1999 јылда Улу Јеҥӱниҥ 54-чи јылдыгы темдектелип турарда, Кӧзӱл јурттыҥ ветерандарына сыйлар эдип, акча-манатла јӧмӧгӧн. Јаҥыс ла Јеҥӱниҥ байрамдык кӱндеринде эмес, је онойдо ок јурттыҥ школыныҥ юбилейлеринде, балдардыҥ байрамдык туштажуларында, спорттыҥ јӱрӱминде јаан јашту ээлемчи бир де тууразында артпай, болужын јаантайын јетирген.

Ол — сӱӱген ле ырысту таада

Бӱгӱнги кӱнде Игнатий Павлович 90 јаштыҥ бозогозын алтап ийди. Эмди оныҥ балдарыныҥ, баркаларыныҥ ла олордыҥ балдарыныҥ тоозы, текши алза, тӧртӧнгӧ јууктап келди. Ол — сӱӱген ле ырысту таада. Јиит тужындагы тӧп лӧ иштеҥкей кылык-јаҥы эмдиге ле артканча. Онызы куучынында билдирип јат. Кӱчи ле аргазы бар болзо, ол эмди де иштенип јӱрер эди. Јаш туштыҥ таскамалы эмдиге јетире ол ло бойы.

Игнатий Павлович јӱрӱминиҥ кажы да ӧйинде тегин отурбас, иштейин ле деер, бастыра айалгалардаҥ чыгарга эбин таап ийер кижи болгон. Ол јиит тужында эш-нӧкӧриле кожо балдарын азырап, олорго ӱредӱ берип, колго-бутка тургузар деп амаду тургускан. Эмди кайра кӧрзӧ, бастыра амадулар бӱткен. Балдар чыдаган, ончозы ӱредӱлӱ, иштӱ. Тӧрӧлине керектӱ ӱлӱзин бӱдӱргилеп јат. Баркаларыныҥ башкызы эмди чыдап калган. Тӧрӧлин сӱӱри, албатызы учун санааркаары, иштеери — Игнат Павловичтиҥ балдарыныҥ кылык-јаҥында.

Бис Кан-Чарастыҥ јаан јашту ӧрӧкӧни Игнатий Павлович Модоровты толгон 90 јажыла уткуп турубыс! Бала-баркагардыҥ сӱӱнчизин кӧрӱп, јӱрӱмин башкарып, су-кадык ла амыр-энчӱ отурыгар.

А. МАЙМАНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина