Кӱлӱмји сыйлаган эмчиниҥ телекейлик кӱни

09.02.2021

Кочкор айдыҥ 9-чы кӱнинде Стоматологтыҥ албатылар ортодо кӱни темдектелет. Бу байрам баштапкы катап 1984 јылда ӧткӱрилген ле эмди ол улайын темдектелет.

Кочкор айдыҥ 9-чы кӱни тегиндӱ талдалбаган. Ол христиан мученица Аполлония Александрийскаяныҥ эземиниҥ кӱниле колбулу. Бу кижи Александрияныҥ укту-тӧстӱ јойпоныныҥ кызы болгон. Ар-бӱткенге бажырар јаҥ (язычество) эрчимин алынып турган ӧйлӧрдӧ Аполлония јалтанбай, христиан јаҥды јаҥдап баштаган. Бу кылыгы учун ол туттурткан ла коркышту кыйнаткан. Оны кыйнаган улус онойдо ок эпшиниҥ ончо тиштерин кыскашла кодоргон. Канча јылдар ӧткӧн кийнинде, католический серкпе Аполлонияны кыйналган агарулардыҥ тоозына кийдирген. Тиштер ле кыскаштар оныҥ темдеги болуп калган. Оныҥ учун тиш эмдеер эмчилер профессионал байрамын шак ла бу кӱнде ӧткӱрерин јараткан.

Россияда тиш эмдеер бӧлӱк, оноҥ до ӧскӧ јаҥыртулар ла баштанулар чылап ок, Петр I каан тушта тӧзӧлгӧн. Бу каанда Голландиядаҥ Николай Бидлоо деген эмчи кижи болгон. Россияда тоолу јыл иштеген кийнинеҥ ол тӧрӧлине јанарга суранган, је Петр оны божодордыҥ ордына Москвада госпиталь ачып, школ тӧзӧзин деп јӧптӧгӧн.

Келер ӧйдӧ иштейтен эмчилерди Николай Бидлоо бойы ӱредип, анчада ла јаан ајаруны тиш эмдеерине эткен. 1710 јылда дезе, каанныҥ јарлыгыла госпитальдыҥ школын баштапкы божоткондорго «тиштиҥ эмчизи» деп ат берилер болгон. Је ол јӱк аҥылу ченелтелер ӧткӧн ӱренеечилерге берилетен.

Тиштиҥ эмчилерин озо баштап Москваныҥ университеди белетеп турган болгон. Јӱк ле тиштиҥ эмчилерин ӱредип белетеер аҥылу баштапкы ӱредӱлик тӧзӧлмӧ 1881 јылда Санкт-Петербургта ачылган. Россияныҥ ӧскӧ тергеелеринде андый тӧзӧлмӧлӧр оноҥ канча ӧй ӧткӧн кийнинеҥ ачылып башталган.

Бистиҥ республикада стоматология керегинде айдар болзо, Ойротияда тиштиҥ эмчизиниҥ ижи керегинде баштапкы јетирӱлер 1913 јылда Улалуга Анна-Хая Давидовна Мишкина келген тушта эдилген. Ол 1913-1944 јылдарда иштеген. 1922 јылдыҥ окылу чаазындарында тиш эмдеп турган Мария Ильинична Кондакова, Орловская, Комарова деген эмчилердиҥ ады-јолдоры учурайт. Ол ӧйлӧрдӧ тиш эмдеер иштердиҥ бааларыныҥ бичиги болгон. Бичиктеҥ кӧрзӧ, тиштиҥ протезтерин эдер, эмдеер, кодорор иштер ол тушта бар болуптыр. Окылу чаазында «страховкалу улуска ла јокту крестьяндарга пломбаладары ла тиш кодороры акча тӧлӧбӧзинеҥ эдилип турган» деп ајару бар.

1935 јылдаҥ ала 1973 јылга јетире Ойрот-Турада, кийнинде Горно-Алтайск калада, тиштиҥ эмчизи болуп Нина Иосифовна Костюкевич иштеген. 1946 јылда Томскто медициналык институтты божоткон кийнинде бу ишке јиит специалист стоматолог Анна Артемьевна Суворова келген ле пенсияга чыкканча мында иштеген.

50-чи јылдардыҥ учында тиш эмдеер специалисттер јетпей барганынаҥ улам, Барнаулда тиш эмдеерине ӱредер ӱчайлык ӱредӱге фельдшерлерди алып баштаган. Бу курстарды божодып, ончо јӱрӱмин тиш эмдеерине учурлаган улус: Варвара Касьяновна Пирогова ла Майя Андреевна Ченчаева. Тиштиҥ эмчилери карындулардыҥ, черӱге барып јаткандардыҥ, балдардыҥ садтарыныҥ болчомдорыныҥ тиштерин эмдеген. Пациенттерди тегин отургышка отургызып, олордыҥ баштарын швабрага эптештире салып иштегендер. Бормашиналар буттыҥ кӱчиле иштеген, электроотты ол тушта кӧп лӧ сабада јӱк эҥирлер сайын беретен.

1956 јылда стоматолог Полина Григорьевна Смирнова иштеп баштаган. Ол областьла кӧп јорыктап, стоматологиялык болуш јетирерин тӧзӧгӧн. Кӧстӧп аткарганы аайынча бери ишке эмеген-ӧбӧгӧн стоматологтор Борис Михайлович ле Римма Павловна Диченколор, Светлана Николаевна Гусельникова, Галина Георгиевна Титова, Лидия Александровна Петрова келгендер.

60-чы јылдардыҥ учкаары Туулу Алтайдӧӧн јиит ишчилер Клавдия Ивановна Кулинич, Римма Павловна Романенко, Александр Александрович Романенко, Нина Аркадьевна Вышемирская, Галина Александровна Карнаух, Ирина Владимировна Бардышева келгилеген. Ол тушта стоматология поликлиниканыҥ тыштында агаш тураныҥ (эмди ол тере-венерологиялык диспансердиҥ лабораториязы) эки кыбында иштеген. Бир кыбында тиш эмдеер, кодорор иштер, экинчизинде — ортопедический прием-эмдеш ӧткӧн, ондо ок тиштиҥ ӱч техниги отурган.

Бӱгӱнги кӱнде Алтай Республикада эл-јонго мындый аҥылу болушты тергеениҥ Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча «Республикан стоматологический поликлиника» ла «2-чи таҥмалу стоматологический поликлиника» деген автоном учреждениелери, аймактардыҥ эмчиликтеринде стоматологияныҥ кыптары јетирет. Онойдо ок тергееде тиш эмдеери јанынаҥ 15-теҥ кӧп таҥынаҥ кыптар иштейт.

Стоматолог — эмчилердиҥ сӱрекей учурлу бӧлӱги. Је олордоҥ кӧп улус коркышту коркып јат. Олор јок болгон болзо, ончобыстыҥ јӱрӱмис кӱч ле шыралу болор эди. Стоматологтор биске оостыҥ ичин ару тударга ла кӱлӱмјибис јараш болзын деп болужат, онойдо ок тиштиҥ јаан ооруларын эмдеп берет.

Ончо стоматологторды профессионал байрамысла уткуйдыс!!! Ижигерде једимдер, амыр-энчӱ ле ӧзӱм кӱӱнзейдис!!! Су-кадык болугар, пациенттердиҥ кӱлӱмјизи ле сӱӱнчи слерге!!!

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча «Республикан стоматологический поликлиниказы», «2-чи таҥмалу стоматологический поликлиника» автоном учреждениелери, Алтай Республиканыҥ Стоматологторыныҥ ассоциациязы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина