Алтайдын Чолмоны

Ийде-кӱчи кунурабас эпши

11.03.2021

Бӱгӱнги бистиҥ айылчыбыс — Маймадагы коммерциялык эмес «Перспектива» деп фондтыҥ президенти, Эл Курултайдыҥ 15-чи таҥмалу талдаачы округ аайынча депутады Ольга ВОЛОСОВЦЕВА. Ол кандый ла кÿч айалгада кижиге болушка келер, ончо керек-jарактардыҥ учы-бажына чыгар, ишке бастыра бойын беринер эпши. Оныҥ мындый кылык-jаҥыла jаҥыс ла оморкоорго келижет.

Бистиҥ чаҥкыр Алтайыс јердиҥ ӱстинде эҥ ле јараш тала. Ар-бӱткени јерлик, ару болгоны, суулары чакпынду, кырлары кайыр, јааган кары јаан, соок кӱндери кӧп болгонын кӧрӱп, Кудай биске эҥ јаан байлык берген деп бодойдым. Ол бистиҥ иштеҥкей, килеҥкей, јарамыкту ӱй улус.

Ӱй кижини Кудай айыл-јурттыҥ, от-очоктыҥ ээзи, эр кижиниҥ эш-барааны ла балдарын кичееген кару энези эдип јайаган деп озодоҥ бери айдылган. Бӱгӱнги кӱнде эпши кижи башкараачы болуп турган учуралдар ас эмес. Олор јаан да, оогош то ӧмӧликтерди башкарат. Ӱй кижиниҥ јамызы иштеген ижи аайынча  канча ла кире бийик болзо, улус оны  ончо ло кире кайкап кӧрӧт. Байла, эм тургуза бистиҥ эл-јон эпши кижини башкараачы болгонына тыҥ ӱренбегенинеҥ ле кӱӱнзебегенинеҥ улам болор бо… Је  јӱрӱм ончозын агы-чегине чыгарат. Эпши улус  кандый ла ишти чындык, акту кӱӱниле, эне кижиниҥ кӧрӱмиле учы-тӱбине јетире бӱдӱрет.

Ольга Игоревна  кылык-јаҥыла аҥыланып турган  кижи: кезик аразында ол  кату каруузына тургузып, ишти бӱдӱрерин некеп те ийет, оныла  коштой ары јанынаҥ ар-бӱткенниҥ эпшиге  берген јобош, јалакай, килеҥкей, јымжак кылыгын кӧргӱзип, улуска тузалу јаан иш бӱдӱрет.

—Ольга Игоревна, бойыгар керегинде куучындап берзегер?

—Мениҥ чыккан-ӧскӧн, јӱрегимди берген јерим Майма јурт. Бистиҥ биледе мен тӧрт баланыҥ эҥ  јааны болгом. Бойымныҥ бу јер-телекейге туулганымды јаан ырыс деп бодойдым. Ада-энем меге  јаан сый эдип, эки сыйын ла бир карындаш берген. Адам эрте божоп каларда, энем бисти јаҥыскан ла чыдаткан. Энемниҥ колында отурбаска,  сегис класстыҥ кийнинеҥ геолог-шиҥжӱчиниҥ Новосибирск калада ӱредӱзине киргем. Мында акчаны бойым иштеп алып, ӱренгем. Техникумды једимдӱ божодып,  Пермьдеги А. М. Горькийдиҥ адыла адалган государстволык университеттиҥ «Геофизикалык эп-аргаларды тузаланып, табып алар казынтылар шиҥдеер» бӧлӱкти божодып, Туулу Алтайга  јангам. Геолог болуп 12 јылдыҥ туркунына иштегем.

90-чы  јылдарда СССР ороон јайрадыларда, шиҥжӱ иш база токтогон. Балдарымды азырап аларга, кандый ла иштерге баргам. Агрохимияныҥ јаҥы тӧзӧлгӧн станциязында инженер  болуп канча јылдардыҥ туркунына  иштегем. Таҥынаҥ бойым ӧзӱмдер ӧскӱрип,  оныла да садышкан  ӧй болгон. Менде ол ӧйдӧ бийик ишјалду талалардӧӧн јӱре берер арга болгон, је мен бойымныҥ јерлештеримди таштабай,  олорло  кожо јӱрӱмниҥ ончо јакшызын-јаманын ӧдӱп чыккам.  Мен ӱч баланыҥ энези, тӧрт барканыҥ јаан энези.

—Баштапкы ишјалыгарды канча јаштуда алганыгар?

—Мен айылдыҥ јаан балазы, энемниҥ  болушчызы болгом. Совет ӧйинде школдыҥ балдарында акча иштеп алар аргалар кӧп болгон. Бистиҥ Майма аймак азыйдаҥ ла бери јуртээлемдик ӧзӱмдер ӧскӱрер ээлемдериле бай јер. Мен 12-13 јаштудаҥ ла ала хмель-куманак јуур иште турушкам. Јаан  болорымда,   экспедицияларга барып, арбынду  акча иштеп алатам.  Ол ӧйдӧ бир айда 80 салковой акча-јал ол кемиле  јаан ишјал болгон ине. Изӱ јай туркунына иштеп алган акчамла   энемле кожо школго керектӱ кийим-тудум алатаныс.

—Нениҥ учун геофизиктиҥ ӱредӱзин талдап алганыгар?

—Мениҥ улдам Виктор Александрович Пышкин  јарлу геофизик болгон. Ол Акташтагы ртуть казынтыны баштап тапкан кижи. Адам  Игорь Викторович    база геофизик болгон, тайга-ташта кожо алып јӱрген иштиҥ бичиктериниҥ кырында чӱмдеп салган ӱлгерлери јӱретен. Адам очерктер де бичиген. Олор совет ӧйинде  кепке базылган. Байла, мениҥ  кычырарын, бичиирин сӱӱр јайалтам адамнаҥ улалып келген.  Новосибирскте ӱренип турарымда, техникумда культмассовый ишти башкарган болгом. Бу ончо ченемелдер  кийнинде мениҥ ижимде јаан болужын јетирген.

—Депутаттардыҥ Совединиҥ јааны болуп иштеген ӧй кандый болгон?

—2004 јылда јерлештерим мени Маймадагы јурт јеезениҥ депутадына туткан. Оноҥ мен депутаттардыҥ Совединиҥ јааны болуп узак ӧйгӧ иштегем. 131-чи таҥмалу јасак јӱрӱмге јаҥы ла кийдирилип турган ӧй. Јасакберимди јарандырары бистиҥ ижистиҥ тӧс ууламјызы болгон: ол јаҥынаҥ орныктырган бизнестиҥ, бюджеттиҥ учреждениелериниҥ коммерциялык эмес бӧлӱгиниҥ ижиниҥ тӧзӧлгӧзи болгон. Јурт јеезениҥ ижи јеҥил эмес: бис аракызак та улус, спирт садып тургандар, балдарына ас ајару эдип турган ада-энелер јанынаҥ кӧп тартышканыс, јуртты ӧрӧ тартарга јаантайын чырмайганыс. Ол иштердиҥ ончозын тоолоп, айдып та болбозыҥ.

Улус биске ончо сурактарыла келер болгон. Јурт јеезениҥ улузы бойыныҥ јерин јарандырар, ӧҥжидер иштерде туружып, јурты учун «оорып» турза, ол јер ару да, јараш та болор. Мен баштап ла А. Б. Казанцева башкарып турган кенек улуска болуш јетирер  јонјӱрӱмдик ӱлекерле таныжып, оны бистиҥ јурт јеезеде тузаланып баштаганыс. Олорло кожо эл-јонго јонјӱрӱмдик јеткилдешти чук, бастыра јанынаҥ болуш јетирериниҥ арга-марын тапканыс. Эки јылга Новосибирскте «Сибирьдиҥ јонјӱрӱмдик ууламјыларды јӧмӧӧр тӧс јеринде» ӱредӱ алганыс. Мен Россияда ӧдӱп турган семинарларда, тренингтерде, маргаандарда, јаҥы технологиялар тузаланар јӱзӱн-башка ӱредӱлӱ иштерде туружып, ченемел алгам. Јолдыҥ бажында тӱҥей ле кандый да ижемји бар  болордо,  мен јербойындагы башкарту ишке таскадынгам, «албатылык бюджетирование» деп ээжи-арганы тузаланып, Советтиҥ ижин башкаргам.

—Коммерциялык эмес «Перспектива» фонд керегинде…

—«Перспектива» фондтыҥ јаан учуры улуска јаҥыс ла болуш јетирери эмес, је онойдо ок јербойыныҥ аргаларын кӧптӧдип, олорды байыдары. Грантла келген акчаларды бис кӧрӱ-маргаан ажыра керектӱ ле тузалу јонјӱрӱмдик ӱлекерлерди бӱдӱрерине саладыс. Бистиҥ фонд кӧп ӱлекерлерде туружып, јербойыныҥ улузыныҥ јайалтазын, аргаларын ачкан ла кӧдӱрген. Јербойыныҥ поэттерин јӧмӧп, јуунтыларын чыгарарга болушканыс. Театр тӧзӧп, ойын-концерттер, маргаандар,  кожоҥчылар ортодо «Две звезды», бијечилер ортодо «Пылающий паркет» деп кӧрӱ-маргаандар, јакшы керектер эдериниҥ «Шедрый вторник», «Корзина добра» деп ӱлекерлерин ӧткӱргенис ле бӱдӱргенис. Оору улуска эмденип барарына, тӱбекке тӱшкен билелерге болуш јетиргенис.

Бу ла Майма јурттыҥ артист эмес  улузы бойлоры театр тӧзӧп, ондо мюзикл тургузып, јаан ӱлекерле иштеген. Эмди бистиҥ театр јаан ӧмӧлик болуп калган. Бистиҥ спектакльда туружып турган јербойыныҥ артисттери бисте бош ӧй јок деп бир де айтпай, репетицияларга келип,  ишјал сурабай ла бойлоры арга-чагын табып иштейт. Хулиган-шокчыл уулчактарды јаман кылык-јӱрӱминеҥ айрыырга,  спектакльдарда туруштырып туратаныс,  јай ӧйинде акча иштеп алзын деп, ишмекчи бригадаларла јӧптӧжӱ тургузып, иштеткенис.

Театрдыҥ баштапкы јиит туружаачылары эмди драма театрдыҥ артисттери, кожоҥчылар. Олор: Елена Тахтаева, Алтынай Кыпчакова, Татьяна Гордеева, Юлия Жаркова, о. ӧ. Бис јерлештеристиҥ кӧгӱс байлыгын ачып, ӧрӧ ӧзӧргӧ арга бергенис.

Гранттар ажыра келген бир салковойды канча катапка кӧптӧдип, јурттыҥ улузыныҥ культурный ла јонјӱрӱмдик иштерин јӧмӧгӧнис. Фондтыҥ база бир јаан учуры — ол јербойыныҥ аргаларын, улустыҥ једимдерин ӧскӱрери. Аргачылык ишле јилбиркеп, иштеерге кӱӱнзеген, амадаган кажы ла кижиле таҥынаҥ куучындажадыс. Ол кандый ишке кӱӱндӱ, кандый  шӱӱлтелерлӱ, јӱрӱминде кандый амадуларын бӱдӱрерге турган – бис ого тайанадыс. Бу јанынаҥ республика кеминде јаан иш ӧткӱрилген. Бис государстволо јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ-контракт тургускадый аргалу улусты илелеп табып, јурттыҥ аргаларын јӧмӧгӧнис.

—«Добрая палатка», оноҥ до ӧскӧ ӱлекерлерле улуска болужар ишти канча јылга апарадыгар, кандый улус слерге јӧмӧлтӧ эдет?

—Озо ло баштап јӧмӧлтӧни бойлоры оноҥ озо ӧйдӧ тӱбекке тӱшкен, бойлоры  алдында једикпес јӱрӱм јӱрген улус эдет. Бу јылда бистиҥ тергееде кӧп ӧрттӧр болгон. Бис мындый тӱбекке алдырткан улуска болуш јетиредис.

Мениҥ 15-чи таҥмалу округымда кирелте-јеткили ас 100-теҥ ажыра билелер бар. Мен бу улуска не керек болгонын, кемде канча јашту бала барын ончо билерим. Былтыр биске бир садучы кижи јаҥы кышкы 30 тон экелип берген. Бис олорды кӧп балдарлу ӱй улуска ӱлеп бергенис. База бир аргачы калада ӧдӱктиҥ магазинин јабып тура, кӧп јаҥы ӧдӱктерди биске берген. Бистиҥ фондто склад јок, оныҥ учун  мениҥ айлымда улустаҥ јууган коркышту кӧп кийимдер, јастык-тӧжӧктӧр јуулып калат. Мениҥ болушчыларым база кӧп. Эҥ јаан болушчым Татьяна Гончарова деп кижи. Је мен ӱренгеним аайынча бойым бу иштерде туружадым. Кичинек ле бош ӧй болзо, одоштой јурттарга барып, бу кийимдерди улуска апарадыс. Олордыҥ кӧп сабазы јакшы, јаҥы кийимдер, кезиктери јакшы фирмалардыҥ, оны бис улуска бередис. Эмди бу кийим-тудумла бис одоштой аймактыҥ улузыла база ӱлежедис. Нениҥ учун дезе бис бойыстыҥ улусты керектӱ кеминде јеткилдеп салганыс.

Тергеениҥ јаҥы башкартузы 2018 јылда келерде, јаҥы ӧй башталган деп айдарга јараар. «Ийделӱ Алтай» деп ӱлекер иштеп баштаарда, чын ла муниципалитеттердиҥ јурттарыныҥ улузы бойлоры башкарынып, иш ӧмӧ-јӧмӧ ӧдӱп баштаган. Бистиҥ «Перспектива» фонд  улусты ойто «ойгозып», база  иштеер деп санандыс. Оноҥ озо јылдарда Майма јурттыҥ јааны солунып, мен ӧскӧ ишке барып, бистиҥ кыймыгу эмеш токтой берген болгон.

2020 јылда 3 грантты алдыс. Баштапкызы  Майма јурттыҥ «Јӱрӱмистиҥ чыҥдыйын јарандырары бойыстыҥ колыста» деп ӱлекери аайынча,  экинчизи Президенттиҥ «Театрдаҥ  ала јербойында  башкарынар эп-аргаларга јетире» деп ӱлекериле, ӱчинчизи НКО-ныҥ «Јаҥы экономикалык аргалар» ӱлекериле колбулу. «КАФ» деп Килемјилик  фондтоҥ грант алганыс. Театрды орныктырып,  «За двумя зайцами» деп ойын-мюзикл тургузып, ӱлекер-проектти улалтканыс.  Эмеш аргалу, акча-манатту, иштеер кӱӱндӱ  улусты  бедиреп табып, олорго база јӧмӧлтӧ эдип баштадыс. Јонјӱрӱмдик јанынаҥ тузалу  ӱлекерлер ортодо кӧрӱ-маргаан ӧткӱрип, јеҥӱчилдерди  акчала јӧмӧйдис.

—Слер ижигерде неге тайанадыгар?

—Озо ло баштап јасактарды билгениме, кандый ла ишти јалкуурбай бӱдӱрериме, улусла куучындажып билериме тайанадым. Мен сананзам, кажы ла башкараачы андый арга-айалгаларга тайанып турган.

Качан да болзо, ичкери алтам эдерге  сананадым. Јакшыга, јарашка јӱткӱӱрин сӱӱйдим. Аргалары кирелӱ  улуска болужары меге Орчылаҥныҥ ары јанынаҥ берген молјузы деп сананадым. Мениҥ керектеримнеҥ балдарымныҥ јадын-јӱрӱми камаанду. Кожо иштеп турган улустыҥ алдында мен база каруулу.  Алдымда турган уур-кӱчтерди бойым алтап барбазам, улус менеҥ тем канайып алатан эди… Мениҥ ижим улуска тузалу, эш-нӧкӧрим, балдарым мени база оҥдоп,  ижиме јӧмӧжип јат.

—Слер ийде-кӱчти кайдаҥ аладыгар?

—Ийде-кӱчти озо ло баштап кожо  иштеген, эмди де иштеп турган улустаҥ, тӧрӧл јеримнеҥ, бойымныҥ оромымныҥ улузынаҥ аладым. Мен бойым спектакльдарда, мюзиклдерде туружадым. Н. Гогольдыҥ «Диканьканыҥ јанында хутордо эҥирлер» деп јуунтызы аайынча тургузылган пьесада ойногом, «За  двумя зайцами» деген мюзиклде Секлитаныҥ сӱр-кеберин ойногом.  Бу герой кылык јаҥыла меге тӱҥей.

Сананганымды кӧскӧ-јӱске айдадым, онызы  кезик улуска бир де јарабай јат. Је андый да болзо, кажы ла кижини оҥдоорго албаданадым. Јастыралары јок иш болбос. Оны тӱзедип, ичкери барар керек.

Кӧп ӧйимди јонјӱрӱмдик ишке бередим, ӱлекерлерде кӧп улус туружып турза, улуска тузалу болгоным мени база сӱӱндирет.

—Јӱрӱмигерде кемнеҥ тем алып, ого тӱҥей болорго амадаганаар?

—Мен СССР-дыҥ балазы, оныҥ учун пионер-комсомолдыҥ чыдамкай улузы керегинде бичимелдерди кычырып, олорго тӱҥдеш болор кӱӱндӱ ӧскӧм. Ол ло молодогвардеецтерди коркышту јарадып, олордыҥ Тӧрӧлине эткен керектерин кӧрӱп, ӧкпӧӧрип туратам. 1990-чы јылдарда «Унесенные ветром» деп бичиктиҥ геройы Скарлетт О Харадаҥ тем алгам. Кӱч ӧйлӧрдӧ: «Ол керегинде мен эртен сананарым» — деп айдып туратам. Американыҥ јалтанбас келини уур-кӱчтердеҥ чыгарга болушкан.

—Ольга Игоревна, эрмек-куучыныгар учун јаан быйан. Јастыҥ јараш кӱндеринде ӱй улуска нени кӱӱнзеерер?

—Мен ончо улуска озо ло баштап бек су-кадык кӱӱнзеерим. Нениҥ учун дезе кижи оорыза, ого не де керек јок боло берет. Оноҥ ырыс, чыдым, јас, јылу кӱндер, јӱрӱми јылу болзын деп кӱӱнзеп айдарым. Амыр-энчӱ ончо билелерде болзын, ӱй улусты эш- нӧкӧрлӧри оҥдоп, чеберлеп, тооп јӱрзин.

Эмилчи САНИНА куучындашкан