Алтайдын Чолмоны

Культишчилер бастыра иштерде туружат

22.03.2021

Шабалин аймакта бӱгӱнги кӱнде культураныҥ јирме учреждениези иштеп јат. Олордыҥ бастыразы культураныҥ аймактагы тӧс јерине бириктирилген. Чаргы јуртта балдардыҥ искусстволорыныҥ школыныҥ филиалы иштейт. Краевед музейдиҥ башкартузына эки музей ле музейдиҥ Ӱстиги Апшыйактудагы филиалы кирет. Аймактыҥ культуразыныҥ ижин Зарина УЛАНКИНА башкарат. Бӱгӱн оныла ӧткӱрген эрмек-куучынды јарлап турубыс.

—Зарина Артуровна, озо библиотекалардыҥ ижи керегинде айдып ийген болзогор. Интернетке, электрон јетирӱлерге кӧмӱлген ӧйдӧ бичик-биликтиҥ учуры слердиҥ аймакта јылыйбаган ла болбой?

—Газет-журналдарла, бичик-биликле сонуркап турган улустыҥ тоозы бистиҥ јерде астагалак деп айдар аргам, байла, бар. Јурттарда бастыра он тогус библиотека иштеп јат. Аймактыҥ тӧс јуртындагы библиотекада балдардыҥ бӧлӱги бар. Јекјиекте модельный библиотека тӧзӧлгӧн. Бисте анайда ок он јети филиал једимдӱ иштеп јат. Олор јаан улусты ла оогош кычыраачыларды јеткилдейт. Јеткилдештиҥ текши кеми 62,8% јеткени керегинде айтпас аргам база јок.

Ӧткӧн јылда Отогол јурттыҥ библиотеказы ӧрткӧ алдырып, кӱйӱп калган. Эски школдыҥ туразы чыныкталып јазалган кийнинде, анда библиотека ачылган. Кӱч ӧйдӧ болушка јурттыҥ улузы келген. Олор керектӱ эдим-јазалдарды аларга, библиотеканыҥ фондын бичиктерле толтырарга јаан болужын јетиргендер. Учурал келижип турарда, олорго јаан быйанымды айдып турум.

Ӧй бистеҥ библиотекалардыҥ материально-технический тӧзӧлгӧлӧрин тыҥыдарын некейт. Бичик-биликтиҥ тураларын Интернеттиҥ сетьтерине колбоор, јетирӱлик технологияларды элбедер федерал программа аайынча библиотекалардыҥ јеезелер ортодогы башкартузы канча јылдарга улай субсидия алат. 2020 јылда культураныҥ бӧлӱги государстводоҥ јӧмӧлтӧ-болушка 179771,81 салковой акча алган. Аймактыҥ бюджеди ого ӱзеери 3668,81 салковой база чыгарган. Оныла јурт библиотекаларга компьютерлер, ноутбуктар, ӧҥдӱ принтерлер алылган. Бисте Интернеттиҥ сетьтерине Камлактагы, Чаргыдагы ла Ильинкадагы библиотекалар колболгон.

Бӱгӱнги кӱнде Интернеттиҥ јетирӱлик ле телекоммуникационный сетьтериле колбуны он беш библиотека тудат. Је Акјолдогы, Отоголдогы, Јаан Чаргыдагы ла Мукур Чаргыдагы библиотекаларга Интернет эмди тургуза јеткелек деп айдар керек. Ӧткӧн јылда Алтай Республиканыҥ јурт јеезелеринде иштеп турган библиотекалар ортодо ӧткӧн мӧрӧйдӧ аймактыҥ јеезелер ортодогы библиотеказы јеҥӱ алып, јӱс муҥ салковой сыйла кайралдаткан. Бу акча јаҥы бичиктер ле эдим-јазалдар аларына тузаланылган.

—Јашӧскӱримге, анчада ла балдарга ӱзеери ӱредӱ-таскаду берип турган культураныҥ тӧс јерлери кандый иштеп јат?

—Мында элдеҥ ле озо балдардыҥ искусстволорыныҥ  школы керегинде айдар керек. Ол аймактыҥ тӧс јуртында иштеп јат. Чаргыда дезе оныҥ филиалы бар. Искусстволордыҥ школы балдарды кӱӱге таскадат. Школдо художественный ла хор аайынча бӧлӱктер база бар. Олордо ӱч јӱстеҥ ажыра бала ӱренип јат. Јакшы таскаду алган јайалталу балдар ӱредӱзин ӧскӧ јерлерде једимдӱ улалтып турган темдектер бисте ас эмес. Тургуза ӧйдӧ искусстволордыҥ ла культураныҥ башка-башка колледжтеринде јети бала ӱренет. Тӧрт бала культура аайынча ууламјыда Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ сыйыныҥ лауреаттары деп ададып, сыйга 20 муҥ салковой акча алгандар.

Искусстволордыҥ школыныҥ Чаргы јуртта иштеп турган филиалыныҥ ӱредӱчизи Ольга Александровна Ивановага мӧрлӱ ле једимдӱ ижи учун Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи деген ат адалган. Оныҥ ӱренчиги Ярослав Бодин јиит пианисттер ортодо Бельгияда ӧткӧн телекейлик конкурста экинчи јер алган. Бисте тергеелик ле бастырароссиялык конкурстарда јеҥӱлӱ јерлерге чыгып турган ӧскӧ дӧ јайалталу балдар бар.

2020 јылда искусстволордыҥ школы культураныҥ эҥ артык муниципал учреждениези деп ададып, 100 муҥ салковой акчаныҥ сертификадыла кайралдаткан. Ого кӧрӱпроектор, эмдиги ӧйдиҥ акустиказы, эмик јок иштеер микрофондор, пианисттердиҥ эптӱ отургыштары ла принтерлер алылган.

—Слердиҥ аймакта иштеп турган музейлер керегинде сурап укпас аргам база јок. Бу ууламјыда ӧткӱрип турган иштер тегиндӱ эмес ине. Олор элдеҥ ле озо јербойында јуртаган эл-јонныҥ тӱӱкизиле, чӱм-јаҥдарыла, јарлу јерлештериниҥ энчизиле колбулу болгонын темдектеерге турум.

—Краевед музейдиҥ ишчилери аймактыҥ эл-јонына 47 кӧрӱ-выставка тӧзӧп ӧткӱргендер. Музейдеҥ башка ӱзеери база тӧрт кӧрӱ ӧткӧн. Бисте јербойыныҥ музейлери Шабалинде, Камлакта, Акјолдо ло Ӱстиги Апшыйактуда иштеп јат  деп байа айткан эдим. Бӱгӱнги кӱнде Ӱстиги Апшыйактуда музейдиҥ јаҥы туразы тудулып јат. Јуук ӧйдӧ мында анайда ок кӧрӱлер ӧткӱрер алтай айыл, јаан эмес парк ла сад тудулып јазалар.

Јурт јаткандарда кандый јилбӱлер барын, олор неле сонуркап турганын билип аларга музейдиҥ ишчилери анкеталар таркадып, олорго каруулар алган. Олор анайда ок культураныҥ муниципал учреждениелери ортодо ӧткӧн конкурста турушкандар. Је бу ууламјыда оморкоп айткадый једимдер бисте эмди тургуза јок.

—Јарт. Тергеелерде «Кичӱ Тӧрӧлдиҥ культуразы» деген јап-јапшынак партийный ӱлекер иштеп јат. Оныҥ ижинде туружып ла турган болбойыгар?

—Эйе. Бу ӱлекер культураныҥ учреждениелериниҥ ижиниҥ чыҥдыйын бийиктедерине ууламјылалган ине. Оныҥ ижи ороондо ӱч башка бӧлӱк аайынча ӧдӱп јат. Баштапкызы «Јербойыныҥ культуразыныҥ туразы» деп адалат. Анайда ок «Кичӱ калалардыҥ театрлары» ла «Театрлар балдарга» деген ӱлекерлер база бар. Бисте 2017 јылдаҥ ала јурттардагы культураныҥ тураларыныҥ материально-технический тӧзӧлгӧлӧри тыҥыдылып јаҥыртылат. Ӧткӧн јылда Улус-Чаргыдагы, Камлактагы ла Каспадагы культураныҥ туралары бу партийный ӱлекер аайынча 1323,8 муҥ салковой алгандар. «Культура» деген национальный ӱлекерде туружып, Ӱстиги Апшыйактудагы, Камлактагы клубтардыҥ, аймактагы культураныҥ тӧс јериниҥ тураларын чыныктап јазап алары аайынча иштер ӧдӧт. Тургуза ӧйдӧ олордыҥ сметалары тургузылат.

Бис «Кичӱ Тӧрӧлдиҥ культуразы» деген ӱлекерде тӧрт јылга улай туружып јадырыс. Мынча кире ӧйдиҥ туркунына он тӧрт клуб ла культураныҥ туразы ӱнделтеечи, јарыдаачы јазалдарла, оргтехникала, проекторлорло, кӧрӧӧчилердиҥ отургыштарыла, концерттерде тузаланатан кеп-кийимдерле толо јеткилделген деп темдектеер керек. Бистиҥ аймакта «Театрлар балдарга» деген ӱлекер база јакшы иштеп јат.  2019 јылда Лазарь Кокышевтиҥ «Арина» деп романы аайынча атташ спектакль, Ганс Андерсонныҥ балдарга учурлалган «Дюймовочка» деген кӧргӱзӱзин тургузарга партийный ӱлекердеҥ 4540,3 муҥ салковой акча чыгарылган. Аймактыҥ культишчилери мындый ӱлекерлерде туружарын мынаҥ да ары улалтар.

Бистиҥ тергееде јурт јеезелерде иштеп турган культураныҥ учреждениелерин акчала јӧмӧӧри аайынча республикан конкурс ӧткӱрилет. Бу конкурста ченемелдӱ культишчи Татьяна Геннадьевна Архипова јеҥӱчил болуп чыгала, бежен муҥ салковой акчала кайралдаткан. 2020 јылдыҥ кӱчӱрген айында дезе узак јылдарга ак-чек ле једимдӱ иштегени учун «Чаргычак» деп фольклор ансамбльдыҥ башкараачызы Антонина Кастаковна Нефедовага Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи деген бийик ат адалган.

—Культураныҥ бӧлӱгинде кӧп керек-јарактар ӧткӱрилип турган эмтир. Андый ла болзын. А бӱткен иштердеҥ јилбилӱ кандый  ӱлекерлерди темдектеп айдарыгар?

—2019 јылда ороондо Театрдыҥ јылы ӧткӧн деп бастыра улус јакшы билер. Ол тушта бисте «Единая Россияныҥ» «Кичӱ Тӧрӧлдиҥ культуразы» деген ӱлекери аайынча «Арина» деп спектакль тургузылып кӧргӱзилген эди. Атту-чуулу јерлежис Лазарь Васильевич Кокышевтиҥ романы аайынча тургузылган бу спектакль бистиҥ аймактыҥ культура јӱрӱминиҥ тӱӱкизинде танылу ис артыргызып, оныҥ кӧмзӧзинде алтын таныктарла бичилгени керегинде оморкоп айдып турум.

Ӧткӧн јылда дезе база бир јаан байрам — Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгы темдектелген. Аймактыҥ культишчилери оныла колбулу керек-јарактарда база эрчимдӱ турушкан. Мындый иштер кижиниҥ тӧрӧлчи кӱӱн-табын тыҥыдып, јаткан јериле, аймагыла, республиказыла, орооныла оморкоорын чек ӧскӧ кемине кӧдӱрип јат ине. Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгы темдектелген јылда аймактыҥ эл-јоны телекейлик ле јербойында учурлу акцияларда, флэшмобтордо сӱрекей эрчимдӱ турушкан. Бисте ол тушта «Сад Памяти»,  «Окна Победы», «Поем двором», «Синий платочек», «Фонарик Победы», «Стена  Памяти», «Голос Победы в Шебалино», «Песни нашей Победы» ла «Георгиевская  лента» деген јилбилӱ флэшмобтор ӧткӧн.

Камлак јуртта Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан јерлештерге учурлалган кереес чыныкталып јазалган кийнинде ойто јаҥыдаҥ ачылган. Бастыра керек-јарактар кӱӱк айдыҥ 9-чы кӱнинде «Јеҥӱниҥ фонари» деген кыймыгу-акцияла тӱгенген.  Ол кӱн аймактыҥ эл-јоны бойлорыныҥ айылдарыныҥ кӧзнӧктӧринде ӱспекчиндер ле фонарьлар кӱйдӱрген. Культишчилер Алтай Республиканыҥ баштапкы башчызы болгон атту-чуулу јерлежис В. И. Чаптыновтыҥ чыкканынаҥ ала 75 јылдыгыла колбулу кӧдӱриҥилӱ керектерде база эрчимдӱ турушкан. Ол кӱндерде аймактыҥ администрациязыныҥ культура, спорт ло јашӧскӱримниҥ керектери аайынча бӧлӱгиниҥ ишчилери «Эземниҥ чазын» ӧткӱргендер.  Ӱлӱрген айда дезе Шабалин аймак бойыныҥ тӧзӧлгӧн кӱнин темдектеген. Бир сӧслӧ айтса, аймакта ӧткӱрилип турган учурлу  керек-јарактар культураныҥ ишчилери јогынаҥ ӧтпӧй јат.

Коронавирустыҥ пандемиязыныҥ ӧйинде дезе бастыра иштердиҥ бӱдӱмдерин кубултып, олордыҥ ончозына шыдарын онлайн ажыра ӧткӱрерге келишкен. Ол темдектеп алган иштерди элбеде ӧткӱрерге јаан буудагын јетирген деп айдар керек.  Культураныҥ учреждениелеринде аҥылу ӱредӱлӱ улус једишпей турганы бисте ӧҥзӱре сурактардыҥ бирӱзи болуп артып јат.

—Зарина Артуровна, јилбилӱ куучын-эрмек учун јаан быйан айдып турум. Мынаҥ арыгы ижигер база да једимдӱ ӧтсин.

—Айтканаарла болзын.

Куучын-эрмекти П. КАБАР ӧткӱрген

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары