Алтайдын Чолмоны

Мында алган ченемел тузалу ла керектӱ

10.06.2021

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайында Јашӧскӱримниҥ парламенти 2006 јылда тӧзӧлгӧн. Ӧткӧн 15 јылга јииттердиҥ јасакчы јаҥдагы биригӱзи алты катап тудулган. Јашӧскӱримниҥ бӱгӱнги парламентиниҥ ижи керегинде оныҥ башкараачызы Алена КУДАЧИНОВА куучындайт.

—Јииттердиҥ бӱгӱнги парламенти ӧткӧн 2020 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 23-чи кӱнинде тудулган. Ого республиканыҥ кажы ла аймагыныҥ ла каланыҥ, база јашӧскӱримниҥ биригӱлериниҥ, политикалык партиялардыҥ чыгартулу улузы кирген, текши алза, 21 кижи.

Парламентистиҥ ижи республиканыҥ парламенти чилеп ок тӧзӧлгӧн. Бисте, Эл Курултайда чылап ок, јети комитет. Онойдо, экономикалык, акча-манат, бюджет аайынча сурактарды јиит аргачы Айабас Белешев башкарат, спорттыҥ ла јашӧскӱримниҥ сурактарын — Дмитрий Зяблицкий, ол Турачак аймактаҥ. Јасакберим иш — Александр Луцевте, ол Маймадаҥ, јонјӱрӱмдик сурактар Шабалин аймактаҥ тудулган Алена Казанцевада, ӱредӱликтиҥ,  культураныҥ, СМИ-лердиҥ комитединиҥ јааны Улаганныҥ јиит блогери Виктория Конушева, экология ла ар-бӱткенниҥ байлыктары аайынча  сурактар Маргарита Шершневада (Кӧксуу-Оозы), јурт ээлемниҥ сурактары Мария Ардиматовада (Чамал). Мениҥ ордынчым болуп Александр Толмачев тудулган, ол Майманыҥ, ӧрт ӧчӱрер иште иштеген кижи.

Бистиҥ парламентке анайда ок јондык ишчилер јаан болужын јетирет. Темдектезе, Людмила Рыспаева јонјӱрӱмдик комитетле кожо иштейт, ӱредӱниҥ сурактарында Эркелей Иртаева јӧмӧлтӧзин јетирет. Јииттердиҥ парламентиниҥ ижин јӧмӧгӧн, болушкан оноҥ до ӧскӧ улус бар.

—Јашӧскӱримниҥ палатазы канча ӧйгӧ тудулып турган? Эмдиги тудууныҥ иштеген ӧйи ас та болзо, је нени эдип турганаарды куучындап берзегер.

—Иштегенис 7 ай болгон. Элдеҥ озо, байла, јасактарла колбулу иш керегинде айдар керек. Јиит улусты јасактарла иштеерине ӱредери, бу аайынча ченемел алары — ижистиҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Бистиҥ парламенттиҥ баштапкы јасакберим баштаҥкайы — чыдаган кемине јажы јетпеген балдарга су-кадыкка каршулу кожымактарлу суузындарды-энергетиктерди сатпазы керегинде болгон, аракылар ла суузындар садары керегинде республикан јасакка кийдирер мындый кубулта белетегенис. Бисле коштой Эл Курултайдыҥ бир бӧлӱк депутаттары база бу јанынаҥ јасаккка кубулта белетеген.

«Јашӧскӱрим политика керегинде» јасакты шӱӱжеринде бистиҥ парламент эрчимдӱ турушкан. Башкаруда јашӧскӱримниҥ сурактарыла иштеген комитет эмезе кандый бир ӧскӧ тӧзӧмӧл болоры керегинде шӱӱлтелерис айтканыс. Тургуза ӧйдӧ муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ јииттердиҥ сурактарыла иштеген улус ӱредӱликке бе, спортко бо, культурага ба колболгон. Бистиҥ кӧрӱмисле, јашӧскӱримле иштеген таҥынаҥ специалисттер болор керек, олорды ӱредип белетеер, бюджетте бу керекке акча темдектелер учурлу. Бу сурактарды бис Эл Курултайдыҥ туризм, аргачылык, спорт ло јашӧскӱрим политика аайынча Сергей Тимошенский башкарган комитединде кӧдӱргенис. Сӧс келижерде, бу бистиҥ эҥ јуук колбулу иштеген комитедис ле Сергей Константинович кандый ла баштаҥкайыста ла ижисте јаантайын болужат. Јииттердиҥ кӧдӱрип турган база бир сурагы — муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ јашӧскӱримниҥ советтериниҥ учурын ла арга-чыдалын бийиктедери, олорго консультативно-совещательный орган болор арга берери. Эмдиги советтер јашӧскӱримниҥ клубы ла кире чыдулу.

—Слерге ижигерди коронавирусту југуш оору јайылган ӧйдӧ баштаарга келишкен. Јииттердиҥ оорыган улуска бойыныҥ кӱӱниле эткен болушту ижи кӧп болгонын укканыбыс…

—Јашӧскӱримниҥ парламентиниҥ эмдиги тудуузына јажы јаанап калган (ээжи аайынча, јашӧскӱримниҥ парламентине 35 јашка јетире улус тудулат), тӱҥей санаа-кӱӱндӱ улус келген. Бир команда улус деп айдарга јараар. Кӧбизи волонтер болгон ченемелдӱ. Бис «Единая Россияныҥ» волонтер иш аайынча тӧс јериле кожо јажы 65 јаштаҥ ӧрӧ улуска аш-курсак, эм-том јетирип, ӧскӧ дӧ болушту иштер эткенис. Ковидле оорыган улусты Јаҥы јылла, Черӱчилдердиҥ байрамыла, Ӱй улустыҥ телекейлик кӱниле уткуганыс. Парламенттиҥ ончо турчылары бойлоры иштӱ-тошту да улус болзо, ӧйди таап, болушту, волонтер иште ончозы туружып јат.

Тӧрӧлчи кӱӱнди таскаткан кӧп керектерде туружып јадыс, ол тоодо «Блокаданыҥ калажы»,  «Ады јок солдат», «Јаан тӱӱки», «Јеҥӱниҥ диктанты» ла оноҥ до ӧскӧ акцияларда. Бу кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталганын эзеткен јондык керектерде бистиҥ турчылар база туружар.

Кичӱ изӱ айдыҥ 14-17 кӱндеринде Донордыҥ кӱндери ӧдӧр. Јашӧскӱримниҥ парламентиниҥ турчылары «Сдай кровь — спаси жизнь» деген акцияларда мынаҥ озо эки катап турушкан ла эмди де  канын табыштырарга јат.

Кажы ла аймакта кӧп балдарлу 2-3 јиит билеге јӧмӧлтӧ эткенис. Бого керектӱ акчаны бойыстыҥ ишјалыстаҥ кожуп јууганыс.

Ижистиҥ солун ууламјыларыныҥ бирӱзи — јӱзӱн-башка ӱлекерлерде туружары. Онойдо, бистиҥ Александр Крючкин президенттиҥ грантын ойноп алган. Каланыҥ тураларыныҥ стенелерин јииттерге јозок болгодый јарлу улустыҥ сӱрлериле кееркедер «Стена смысла» деген оныҥ ӱлекерин јӱрӱмде бӱдӱрерге бис болужарыс.

Президенттиҥ грантына бичиген база бир ӱлекерис «Јиит лидерлер» деп адалат. Оныҥ амадузы — улусты баштап апарарга, лидер болорго јииттерди ӱредери ле мындый  школдо  ӱренгендер кийнинде аймактарда мындый ок ӱредӱ-таскадулу ишти ӧткӱрери. Ӱлекерди Галина Александровна Ахламенок бичиген ле ол јӧмӧлтӧ аларына иженедис.

Парламентистиҥ база бир турчызы Алла Едешова алтай ойындарды јӱрӱмге кийдирер ӱлекер белетеген, бу база солун ла керектӱ иш деп сананадым.

—Быјылга темдектеп алган иштеригердеҥ нени аҥылап айдар эдигер?

—Эҥ јаан иш, байла, су-кадыгы кирелӱ, кенек улуска јадын-јӱрӱмин јеҥилтер айалгалар тӧзӧӧрине болужары. Базып болбос, кӱӱнзеген јерине једер аргазы јок јиит те улус бисте ас эмес. Бу ишти баштап койгоныс. Парламентистиҥ турчызы Айабас Белешев Москвада ӱредӱге барып јӱрген ле «эксперт по доступной среде» деген билгирлер алган. Оноҥ Айабас, Людмила Рыспаева ла мен калада јаҥдар иштеген ле јондык туралар су-кадыгы кирелӱ улуска кирерге канча кире эптӱ болгонын шиҥдеер иш ӧткӱргенис. Эмди аймактарда мындый тураларды шиҥдеп кӧрӧрис ле бу иштиҥ турулталарыла туралардыҥ ээлерине, башкараачыларга, тап-эрик корыыр јаҥдарга баштанарыс.

Мария Ардиматова кенек улуска эптӱ болгон турист тудумдар бар ба деп шиҥжӱ ӧткӱрер шӱӱлте эткен. Ол аайынча ӧткӧн неделеде Майма аймакта «Чечек» деген турбазада болгоныс. Оныҥ ээзи болгон аргачы бу амыраар јерди су-кадыгы кирелӱ, кенек улуска эптӱ болзын деп, бӱткӱлинче јазаарга белен болгонын угускан. Бу кижиге болужар керек.

Быјыл ӧдӧтӧн Эл Ойынла колбой темдектеп алган иштерис бар, темдектезе, сӱрее-чӧпти болгон ло јерге таштаарыла тартыжар «Јажыл патруль» тӧзӧӧри, алтай кеп-кийим кийип, јал тӧлӧбӧзинеҥ фотого соктырар јер эдери.

Јашӧскӱримниҥ парламентинде иш-теҥкей, эрчимдӱ, јилбилӱ улус јуулган. Бисти Эл Курултайдыҥ јааны Артур Павлович Кохоев јаантайын јӧмӧп јат, сӧс келижерде, газет ажыра ого быйанысты айдар кӱӱним бар. Бодозом, јиит улуска парламенттиҥ ижиле танышканы, мында иштегени керектӱ ле тузалу. Бу јондык иште алган ченемел јиит улуска, айса болзо, јӱрӱмде јаҥы аргалар ла јолдор ачар.

—Куучыныгар учун быйан, Алена. Ижигер једимдӱ болзын.

Кӧмӱрчи Петешева