Байрамла, кеендик байзыҥыс!

29.06.2021

Экинур јурттыҥ тал-ортозында, бийик теректер јанында, јурттыҥ Культура байзыҥы јаан кӧзнӧктӧриле, эки кат сомыла јуртка кӧдӱриҥилӱ кебедел берип, оморкодулу туру. Быјыл бистиҥ кару клубыс 50 јажын темдектейт. Кару клубыс деп тегиндӱ айтпадым, нениҥ учун дезе художественный самодеятельностьтыҥ туружаачылары да, залда отурган кӧрӧӧчилер де клубтыҥ бозогозын јаҥыс катап алтаган эмес.

Туй ла јарым чак кайра, 22 партсъездтиҥ адыла адалган колхозтыҥ председатели Чуур Куклеевич Агин иштеген ӧйдӧ, колхоз бойыныҥ кӱчиле культураныҥ јакшынак јаан туразын калыгына тудуп берген. Клубтыҥ туразын прораб Б. У. Аларушкинге баштадып, грузин уулдар туткан. 1971 јылдыҥ сыгын айында јаҥы эки кат клуб баштапкы ла катап эжигин ачкан. Культураныҥ байзыҥыныҥ ачылтазы болордо, строитель уулдар јурт артисттерле кожо сӱрекей сӱрлӱ, јараш концерт-ойын кӧргӱскен. Клубтыҥ баштапкы директоры Торко Кайбаевна Пепилова болгон. 250 кижи отурар телкем зал, јаан сцена, фойе, экинчи кадында библиотека, јылу кыптар — кандый јаан сый, сӱӱнчи, оморкоду!

Мында кажы ла кӱн иштиҥ кийнинде кинолор, драманыҥ, кӱӱлик ойноткылардыҥ, бијениҥ ле кожоҥныҥ кружокторы болотон. Амыраар кӱнде јииттер бијеге јуулатан. Јурт клубта той эткен јииттердиҥ регистрациялары, колхозчылардыҥ, профсоюзтыҥ јуундары, бичиичилерле туштажулар, концерттер ле ӧскӧ дӧ текши культуралык иштер ӧткӧн.

Колхоз кӧп јылдарга клубты иштедерине ајару салып, бюджединеҥ акча-манат чыгарып, бир канча ишчилерге ишјал да берген. Ого ӱзери кӱӱлик ойноткыларды, керектӱ ӧскӧ дӧ јазалдарды јаантайын садып беретен. Культураныҥ ишчилериниҥ ижине, јадын-јӱрӱмине ајару эдип, јадатан турала да јеткилдеген.

Колхозтыҥ парткомыныҥ алдына Культура байзыҥына ӱредӱлӱ специалисттер керек деген курч сурак тура берген. Кычырула 1972 јылда клубтыҥ директорына Анна Чекчеевна Балина, кӱӱлик башкараачыга Анатолий Климентьевич Бобров (ол кӧп балдарды чурана ойноорго ӱреткен), художественный башкараачыга Власта Куйрушевна Тысова, библиотекага Галина Кылбышевна Тышкышева келген. Уй-малда иштеген улуска эҥирлер сайын кинолор кӧргӱзерге культпередвижка (автоклуб) иштеткен. Бу ишти Jыбаш Бӧрӱкович Каинчинге бӱдӱмjилеген.

1975-76 jылдардаҥ бери директорго Алексей Алексеевич Лутцев, худрукка Роза Трофимовна Кантырова, кӱӱ башкараачыга Анатолий Булданович Тюрункин иштегилеп, клубтыҥ ижин бийик кемине кӧдӱрген. Анатолий Булданович «Кӧк-Таман» деп вокально-инструментальный ансамбльдыҥ башкараачызы болгон. Ол крайдыҥ вокально-инструментал ансамбльдарыныҥ Барнаулда ӧткӧн фестивалинде 27 ВИА ортозынаҥ 2-чи јер алган. Атту-чуулу јиит ӧмӧликти тем эдип, областьтыҥ комсомол конференцияларына кычыратан.

1981 јылда колхоз балдарды кӱӱге ӱретсин деп, таҥынаҥ кеендиктиҥ школын тудуп берген. Оныҥ директоры болуп А. Б.Тюрункин иштеген. 1985 јылда Анна Андреевна Суйманакова башкарган драмкружоктыҥ ӧмӧлиги областьтыҥ театрларыныҥ кӧрӱзинде туружып, баштапкы јер алып, «Албаты театр» деп ат адаткан. Режиссерго А. А. Суйманакова, јурукчы-кееркедечи деп Унак (Сергей) Михайлович Тадыров јӧптӧлгӧн. 1986 јылдыҥ кичӱ изӱ айында ӧмӧлик албаты-јайаандыктыҥ Барнаулда ӧткӧн экинчи Бастырасоюзный фестивалиниҥ, 1989 јылда тергеелер ортодо Кемероводо ӧткӧн «Сибирьдиҥ тойы» деп фестивалиниҥ лауреаттары, 1989 јылда телеканал ОРТ-ныҥ «Јурукчылардыҥ клубы» кӧрӱзиниҥ туружаачылары; 2005 јылда Алтай Республиканыҥ јашӧскӱриминиҥ «Чике-Тамандагы јас» фестивалиниҥ, 2006 јылда Горно-Алтайск калада ӧткӧн јайаандык ӧмӧликтердиҥ фестивалиниҥ лауреады ла кӧп аймак ла республикан байрамдардыҥ туружаачылары болгон.

Башка-башка јылдарда театрда иштегендер С. Н. Айдарова, Р. К. Унутова, С. Т. Санашев. 2006 јылда албаты театрдыҥ ижи токтодылган. 2006 јылда «Алтын Туу» кӱӱлик ӧмӧлик «албатылык» деп атты коруп алган, башкараачызы Ю. Н. Темеев болгон. Темеевтердиҥ билелик ӧмӧлиги ады-чуузы чыгып, албатыга кӧп кожоҥдор чӱмдеп сыйлады. Бу биле Алтай Республикабыста билелик ӧмӧликтердиҥ артыгы дезеес, јастыра болбос. Адазы Николай Копышевич кӱӱлик ойноткыларла ойноор, энези Раиса Амыровна бичиичи, поэт, кожоҥчы, балдары Виктор, Олег, Юра, Анжела; келиндери Лариса, Эркелей Абаканда кӱӱлик колледжти божоткондор; баркалары Алан ла Суркурай, келди Сурайа база культураныҥ бийик ӱредӱлерин божодып, Алтай Республиканыҥ ӧскӧ аймактарында jадып, једимдӱ иштегилейт. Туш-башка јерлерде јаткылап, «албаты ӧмӧлик» токтогон до болзо, је «Алтын Туу» бӱгӱнге јетире јайаандык ижиле, чӱмдемелдериле кӧрӧӧчини сӱӱндирет.

Јаанактардыҥ «Ай-Тана» ӧмӧлиги (башкараачызы Р. Т. Кантырова) алтай јаҥарыла аймак ла республикан Эл-Ойын, Алтай јаҥар, Чага байрамдарда улайын туружып келген. Ӧмӧлик бӱгӱн јаҥы туружаачыларла солынып, ветерандардыҥ фольклор «Буланат» ӧмӧлиги деп аданып, (башкараачызы Р. А. Кынова) јайаандык ижин апарат. Экинур ады јаҥыланып, алтай јаҥар јыҥыраганда, алтай ӧзӧгис качан да чокту, алтай албаты тирӱ. Бу ӧмӧликке алкыш-быйанысты айдадыс.

Балдардыҥ хореография ансамбли «Шаҥкы» (башкараачызы О. Н. Кленова) бойыныҥ ӧйинде кӧрӱлерге туружып, јакшынак солун бијелер кӧргӱзип, аймакта эҥ артыктардыҥ тоозына кирген.

Кеп-кийим кӧктӧӧр ателье «Торко-Чачак» (ус кӧкчи А. В. Битешева) јайаандык кӧрӱмиле сӱрлӱ, јараш алтай кеп кӧктӧйт. Клубтыҥ ижине јаан камаанын јетирип, байрамдарда сценабысты кееркедет.

Бӱгӱнги кӱнде клубтыҥ ижин театрга јайалталу Э. С. Яймин башкарат. 2019 јылда режиссер Э. А. Иришеваныҥ тургускан «Золотой ключик или приключения Буратино» спектакльда ойноп, театрлардыҥ республикан фестивалинде «Эҥ артык ойногон» деп аҥылу сый алган. Анайда ок «Ӱӱрелер» деп вокал группаныҥ баш операторы болуп, баштаачы З. Ч. Тордошевала кожо једимдӱ иштейдилер.

«Ӱӱрелер» ӧмӧлик јурттыҥ текши јондык јӱрӱмине камаанын јетирип, аймакта ла республикада культурно-массовый керектерде туружып, јурт администрацияла јуук колбуда иштейт.

Балдардыҥ «Кӱн-каајы» ла «Чалын чолмондоры» деп хореографиялык ӧмӧликтерди Т. С. Калкина башкарып, јаҥы јайалталар ӧскӱрерине ајару салат.

Јарым чактыҥ туркунына Культура байзыҥында иштеп, јурттыҥ культуралык јӱрӱмине ле ӧзӱмине јаан камаанын јетирген улуска, јылу сӧстӧр учурлап, ады-чуузын адап салалы. Директорлор: Т. К. Пепилова, А. Ч. Балина, Р. И. Боброва, В. К. Тысова, В. М. Ялатова, А. А. Лутцев, А. З. Аламчин, Р. Т. Кантырова, Д. Ч. Ильдина, С. Н. Айдарова, Т. Ч. Некешева, Р. П. Адабасова, Э. С. Яймин. Худруктар: В. А. Тюхтенев, В. Н. Темеев, В. К. Шандыбаева, Л. В. Тоедов, Ю. Н. Темеев, А. Н. Темеева, Ч. А. Кантырова, Т. С. Калкина. Кӱӱлик башкараачылар: А. К. Бобров, А. Б. Тюрункин, В. С. Кудачин. Киномеханиктер: Ж. Е. Паниткин, Э. Ш. Кудачина, Ю. А. Талбакова, П. И. Бельчеков. Кульпередвижкада (автоклуб) иштегендер: В. М. Ялатова, Ј. Б. Каинчин. Тискинчилер: Б. С. Адабасов, И. А. Кудачин.

Клубтыҥ экинчи кадында библиотекага кычыраачылар кӧп келетендер. Библиотека эҥирде база эжигин ачып иштеген. Кино кӧрӱп, репетицияларга келгендерге бичик алып, табыштырарга мындый иштиҥ графиги сӱрекей эптӱ болгон. Јаҥыс библиотекарьга ишти апарарга кӱч болгонын ајаруга алып, колхоз экинчи библиотекарьдыҥ ишјалын тӧлӧп туткан. Ол тушта иштегендер: Г. К. Тышкышева, Р. А. Тюлентина, Ч. К. Ильина, Т. И Кудачина (Озочина). 1985 jылда библиотека ӧскӧ турага кӧчкӧн.

«Кӧк-Таман» ансамбль: А. Б. Тюрункин, А. А. Лутцев, С. Сетин, кожоҥчы солисттер: Э. С. Кулакова, Р. Т. Кантырова, С. М. Туткушева.

Албаты театрда: А. А. Суйманакова, С. М. Тадыров, Р. К. Унутова, С. Н. Айдарова. Техишчилер: Р. Иртакова, В. К. Бокчиева, В. Бельчекова. Кочегарлар: Н. Б. Кантыров, А. Н. Кантыров. Спектакльдарда ойноп, бойыныҥ ойыныла кӧрӧӧчини сӱӱндирген јайалталар: О. М. Толоев, А. К. Аларушкин, Ю. В. Шокшланов, К. Я. Брышкакова, Јаҥар Шокшланова, Ј. М. Ильдина, Раиса Иртакова, В. К. Бокчиева, В. К. Шандыбаева ла кӧп-кӧп ӧскӧ дӧ јаан улус ла балдар.

Ӱнгӱр, коо ӱндӱ кожоҥчылар: Сабин Михаил, Альчин Сергей, П. С. Сельбиков, Елемисова Мария, Тонтокова Зоя, Яманбаева Светлана, Арбаков Игорь, Плисова Айна, Кудачин Андрей. Эптӱ, ээлгир бијеечилер: Т. Ч. Некешева, Торбогошева Солунай.

Культура байзыҥы – албатыны чуктап, бириктиретен јер. Оныҥ эжиги јалакай, јарык, сонуркак кӱӱндӱлерге јаантайын ачык болуп, јайаандыкта учушту, јеҥӱлӱ, једимдерлӱ јолдорында ӱйелердиҥ баштаҥкайлары чеберлелип, улалып, залга толо кӧрӧӧчилердиҥ колчабыжу – сӱӱнчизи ӱзӱлбезин деп кӱӱнзейдис.

Анайда ок јайалталарды ачып, олордыҥ кӱӱнин колчабыжула оморкоп кӧдӱрген кӧрӧӧчи јерлештериске алкыш сӧзис айдадыс.

С. Айдарова

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина