Байлыкты чеберлеер таҥынаҥ фонд болор

27.07.2021

Бу јуукта Эрмитажтыҥ аҥылу ӱредӱлӱ ишчилери тергеениҥ Эл музейине ишмекчи јол-јорыкла келип јӱрдилер.

Агаш аайынча јурукчы-реставратор Наталия Васильева Пазырыктыҥ корумдарынаҥ чыккан бистиҥ ӱргӱлјинеҥ озо IV-III чактардыҥ скиф ӧйиниҥ каандарыныҥ мӧҥкӱлерин салган агаш чертпениҥ (сруб) айалгазын кыракы шиҥдеп кӧргӧн. Оныҥ айтканыла, агаш чертпе бӱгӱнги айалгада тоҥдырып ла эзин-салкынга соктырар эп-аргала кургадылат.

Шак бу агаш чертпе телекейде јарлу ончо камералардыҥ (божогон улустыҥ мӧҥкӱзин јууган) эҥ ле јебрени деп јолду чотолот. Јебрен агаш чертпе 1949 јылда Улаган аймактыҥ јеринде ӧткӧн экспедиция тужында Пазырыктыҥ тошло бӱркелип тоҥгон бежинчи корумынаҥ табылган. Ол корумда онойдо ло артыргызылган. Тӱӱкилик учурлу чертпе 70 јылдыҥ бажында, 2019 јылдыҥ јаан изӱ айында, ак-јарыкка чыгарылган ла Эл музейге чебер јетирилген. Агаш чертпениҥ ич јанындагы чертпезин ле кӧчкӱндердиҥ эди-кандары јуруктарлу башчызыныҥ ла эпши кижиниҥ мӧҥкӱ-мумияларын 1949 јылда ол ло тарый Государственный Эрмитаж јаар апарган.

Мынаҥ ары Эл музейдеги агаш чертпени чеберлеер ле экспонат эдип тургузар амадула археологиялык эдимдердиҥ аҥылу коруулына јарамыкту керектӱ фондты тудары темдектелет. Шак мындый аҥылу фондохранилищениҥ сӱрекей керектӱзи јанынаҥ суракты Алтай Республиканыҥ культура аайынча министри Ольга Антарадонова Москвада Алтай Республиканыҥ кӱндери ӧдӱп турар ӧйдӧ РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ парламентинде угускан. Алтай Республиканыҥ кӱндери ороонныҥ тӧс јеринде бу јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 21-23 кӱндеринде ӧткӧн.

Федерация Совединиҥ билим, ӱредӱ ле культура аайынча комитединиҥ јууныныҥ адакы турултазыла Эл музейдиҥ фондохранилищезин тудары јанынаҥ акча-манатла болужары јанынаҥ суракты кӧрӧри керегинде Россия Федерацияныҥ культура министерствозына јакылта берилген. Онойдо ок Алтай Республиканыҥ башкарузына финансово-экономикалык јанынаҥ јартамалду угузу-заявканы ийзин деп шӱӱлте болгон.

Оныҥ кийнинеҥ Эл музей тергеениҥ культура аайынча министерствозына фондохранилищени тудары јанынаҥ ӱлекердиҥ документтерин белетеерине керектӱ коммерциялык учурлу шӱӱлтелерин аткарган. Пазырык культураныҥ келер ӧйдӧги экспозициязыныҥ концепциязын белетееринде Государственный Эрмитажтыҥ Пазырыктаҥ чыккан јуунтызын чеберлеечи Елена Степанова база туружар. Экспозицияда агаш чертпедеҥ башка бежинчи корумнаҥ чыккан јебрен кӱрек, кийис кебистиҥ ӧӧндӧри, абраныҥ оок-теектери тургузылар. Бу эдимдер тургуза ӧйдӧ реставрацияда, оныҥ кийнинде олор музейге табыштырылар.

Эл музейдиҥ јааны Римма Еркинованыҥ айтканыла, бисте фондохранилище јанынаҥ сурак курч турат. Ол туку 2018 јылдаҥ ала кӧдӱрилген. Бистиҥ тергее тӱӱкилик учурлу энчи байлыгыла ороон кеминде аҥылу јерде турат. Темдектезе, кажы ла ӱч јылдыҥ бажында музейге Москвадаҥ специалисттер келип, Очы-Баланыҥ айалгазын, јаткан јериниҥ аайын бастыра јанынаҥ кӧрӱп, шиҥжӱлеп јат. Олордыҥ шӱӱлтезиле, Очы-Балага таҥынаҥ лаборатория сӱреен керектӱ. Эмезе, Пазырыктыҥ корумынаҥ чыккан агаш чертпени чеберлеерге база аҥылу айалга керек. Онойдо ок археологиялык ӧскӧ дӧ энчи-байлыкты чеберлееринде ондый фондтыҥ учуры сӱрекей јаан.

Эрјинедий энчи-байлыкты чеберлеер фондто аҥылу ӱредӱлӱ улус база сӱрекей керектӱ болуп јат. Римма Михайловнаныҥ чокымдаганыла, музей коштой ло бийик ӱредӱлӱ скульптор, реставраторлор јанынаҥ база иштеп јат. Бӱгӱнги кӱнде музей јаан ајаруны, ижемјини скульптор Арчын Бадановко, реставраторго ӱренип јаткан Айдыҥ Урбушевке ле база да бир канча јайалталарга салат. Айдыҥныҥ чыккан-ӧскӧн јери Каракол ӧзӧктиҥ Боочы јурты. Бу јиит бистиҥ университетте бакалавриатты божоткон. Оныҥ кийнинде Казаньдагы (Приволжский) федерал университетте «тӱӱки-культуралык энчи-байлыктыҥ реставрациязы» деген ууламјыла ӱренип, тургуза ӧйдӧ ондо ло аспирантурада ӱренет. Алтай јииттердиҥ ортозында график-дизайнер, реставратор, скульптор деген ӱредӱлерге, профессияларга јилбӱ јол алынып, кӧндӱгип јатканы јарамыкту.

Эл музейде бӱгӱнги кӱнде мындый солун, јилбилӱ, керектӱ ле тузалу иш башталып јатканы јарамыкту.

К. ПИЯНТИНОВА белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина