Алтайдын Чолмоны

Јонјӱрӱмдик спорт јурт јерге: баштапкы старттар

03.08.2021

Алтай Республиканыҥ ыраак јурттарында јонјӱрӱмдик спортты јӧмӧӧрине учурлалган тегерик столдыҥ јууны Горно-Алтайсктагы јондык баштаҥкайларды јӧмӧӧр ресурсный тӧс јерде ӧткӧн.

Анда республикан башкаруныҥ чыгартулу улузы, эксперттер ле јондык ишчилер турушкан:  АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызыныҥ молјуларын бӱдӱреечи Динара Култуева, спорт аайынча республикан комитеттиҥ јааны Олег Гурин, иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министрдиҥ ордынчызы Ольга Турова, јеҥил атлетиканыҥ федерациязыныҥ председатели Игорь Ачкасов, «Алтай-Саян туулык партнерство» АНО-ныҥ директоры, Кадындагы заповедниктиҥ директорыныҥ ордынчызы Татьяна Яшина, «Сибирский» деп килемјилик фондтыҥ директоры Татьяна Афанасьева ла аргачы Инна Муклаева.

Бу куучын-кумыйда онлайн режимле Кош-Агаш аймактаҥ Јазатырдыҥ јурт јеезезиниҥ јааны Альберт Каменов, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ администрациязыныҥ јааныныҥ баштапкы ордынчызы Ольга Абросимова, Огневканыҥ јурт јеезезиниҥ јааны Евгений Бочкарев база турушкан.

Спорт – јонјӱрӱмдик сурактардыҥ аайына чыгарга

«Сибирский» деп килемјилик фондтыҥ башкараачызы Татьяна Афанасьева јонјӱрӱмдик спорт ол не дегени керегинде куучындаган. Једимдерге ууламјылалган профессионал спорттоҥ башказы неде дезе, мындый бӱдӱмдӱ спорт јӱзӱн-башка јонјӱрӱмдик сурактардыҥ аайына чыгарына ууламјылалган болуп јат ла спортивный маргаандар анда јӱк ле иштиҥ эп-аргазы болот, бойына тургускан амаду эмес.

«Государство јонјӱрӱмдик спорттыҥ ӧзӱмине чыгарган бир салковойдыҥ шылтузында бюджетте јети салковойды кымакайлап алар арга болот,  јаман кылыкла, наркоманияла тартыжуга чыгымдардыҥ кымакайлажыныҥ шылтузында. Јонјӱрӱмдик спорт јажы эр кемине јеткелектерди ле јашӧскӱримди бош ӧйин тузалу ӧткӱрерин јеткилдейт. Мынызы анчада ла «уур-кӱч» јашӧскӱримге јаан учурлу» – деп, Татьяна Афанасьева темдектеген.

Јонјӱрӱмдик ууламјылу спорттыҥ эҥ јаркынду темдектериниҥ бирӱзи – плоггинг – јаҥы фитнес-тренд: оромдорло јӱгӱрип тура, кату коммунальный таштанчыларды (пластиковый болуштоптор, јӱзӱн-башка упаковкалар) јуунадары. Докладчиктиҥ айтканыла болзо, ол јашӧскӱримниҥ спортло тазыктырынарыныҥ јилбилӱ формады болуп јат. Бу ок ӧйдӧ јерлерди сӱрее-чӧптӧҥ арутаарыныҥ сурагы чечилет. Јонјӱрӱмдик-спортивный ӱлекерлер акча-манат јуурына да ууламјылалар аргалу. Ол ло Новосибирскте «БлагЗабег» ӱлекер ӧдӧрдӧ, анда туружарга кӱӱнзегендерге садылган билеттердеҥ 2 миллион салковойго јуук акча јуулган.

Спорт башка-башка јонјӱрӱмдик группаларга болуш јетирер эп-арга болор аргалу. Темдектезе, јӱзӱн-јӱӱр ооруларлу балдарга (су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ балдарга «Амадаган чаналар» деген баштаҥкай, следж-хоккейле тазыктырулар ла оноҥ до ӧскӧзи). Тегерик столдо «Футбол најылыкка» деген ӱлекер кандый бир јурт јерде јадып турган башка-башка укту улус ортодо колбулар тӧзӧӧрине болужар аргалу деп база айдылган.

Бистиҥ двордыҥ геройлоры

Республиканыҥ ыраак јурттарынаҥ кезигинде, анчада ла аймактардыҥ тӧс јурттарынаҥ ыраак болгондорында, кӱч јонјӱрӱмдик айалга бар болуп јат. Тыш телекейдеҥ ыраак, иштеер јерлер јок, эл-јоныныҥ јадын-јӱрӱминиҥ ле культуразыныҥ кеми јабыс болгонынаҥ улам, андый јурттарда аракыдаш ла јаантайын чугаандажып турган билелердиҥ тоозы кӧптӧйт. Јонјӱрӱмдик бӧлӱкте иштегедий специалисттер де андый айалгаларлу јерлердӧӧн  иштеп барбайт. Мынызы андагы балдарга коомой салтарын јетирет. Олор јурттарынаҥ кайдӧӧн дӧ барбай јат, јадын-јӱрӱминиҥ айалгазы коомой билелердиҥ балдары јаҥыс ла соцпособиеге јаткан, аракычы ада-энезин эмезе тӧрӧӧндӧрин кӧрӧт. Интернетке колбу јок болгонынаҥ улам балдар ӧскӧ јӱрӱм кӧрбӧйт, олордо тем алгадый тоомјылу улус јок.

Бу сурактардыҥ аайына чыгарга, Туулу Алтайдыҥ ыраак јурттарында јонјӱрӱмдик спортты ӧскӱрери аайынча ӱлекерди јӱрӱмде кийдирери керегинде баштаҥкай эдилген. Ол керегинде Татьяна Яшина куучындаган. Оныҥ темдектегениле, ыраак јурттарда јадып турган балдардыҥ кӧп сабазыныҥ кӧгӱс-кӧрӱми кирелӱ. Анда олордо бойыныҥ јайалталарын ӧскӱргедий аргалары ас, јонјӱрӱмдик ченемелдерди ӧскӱрерине јилбӱ јок. Оныҥ учун андый балдарла иштеерине республиканыҥ спортчылары јилбиркедилер. Бу спортчылар бойлоры да ыраак јурттардаҥ, је андый да болзо, спортто јаан једимдерге јединген. Темдектезе, самболо телекейдиҥ чемпионы Виталий Уин, ол Јабаганда чыдаган. Улус-Чаргыда ӧскӧн, дзюдоло кӧп тоолу маргаандардыҥ јеҥӱчили Инна Муклаева.

Бу ӱлекер президенттиҥ гранттарыныҥ фондыныҥ јӧмӧлтӧзиле Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Мараловодка, Корумду, Катанду, анайда ок Кош-Агаш аймактыҥ Јазатыр јурттарында јӱрӱмге кийдирилер. Спорттыҥ бу ӱлекерде туружып јаткан активисттери јыл туркунына ыраак јурттарга барар ла јербойыныҥ балдарыла, јашӧскӱримиле јӱзӱн-башка спортивный керек-јарактар ӧткӱрер. Мараловодка, Корумду, Јазатыр јурттар пилотный болор ло анда спортивный площадкалар тудулар.

Јаҥыс катап ӧткӱрилип турган керек-јарактардаҥ – јаан иштерге

Тергееде јонјӱрӱмдик спорт јӱк ле бир катап ӧткӱрилип турган керек-јарак эмес, системный иш болуп ӧзӱм алынзын деп, бу ӱлекер аайынча Алтай Республикада мындый бӱдӱмдӱ спорттыҥ ӧзӱминиҥ концепциязы белетелер.

Эрмек-куучында турушкан Олег Гурин муниципалитеттерде штатты кубултарын јаҥыс ла аймактарда эмес, је анайда ок јурттардыҥ да администрацияларында ӧткӱрип, олорго спорт аайынча методисттиҥ јамызын кийдирер керек болгонын темдектеген. Игорь Ачкасовтыҥ айтканыла болзо, текши албаты-јон турушкан спорттыҥ специалисттерин белетееринде кӧп сурактар бар. Ол тоодо спорт факультеттердиҥ выпускниктериниҥ јӱк ле јарымызы алган ӱредӱзи аайынча иштейт. Ыраак јурттарда јаҥыс ла энтузиасттар ла физкультурага ла спортко беринген улус иштейт. Оныҥ учун јӱк андый улус бар јурттарда спорт ӧзӱм алынат. Бу айалганы солыыр керек деген.

Тегерик столдыҥ туружаачылары башкаруга бу суракты шӱӱп кӧрзин деп баштанган. Спортты јонјӱрӱмдик јанынаҥ кемјип кӧргӧни тергеебисте јадын-јӱрӱмниҥ чыҥдыйын јарандырарына тебӱ берер деп,  јуунныҥ туружаачылары бӱдет.