Алтайдын Чолмоны

Эре-Чуйдыҥ школдоры ӱредӱлӱ јылга белен

01.09.2020

Билимниҥ кӱни, школдогы баштапкы кӱзӱҥиниҥ байрамы једип келди. Је бу коронавирус оору-јоболдыҥ айалгазыла колбой, Кош-Агаш аймактыҥ школдорыныҥ ӱренери-ӱренбези узак ӧйгӧ јарталбай турала, эне-адалар ортодо: класска барып ӱренер бе  эмезе айлында экран ажыра ба   деп  шиҥжӱ эдерде, кӧп саба улус  балдарын школго барып ӱренерин талдап алгандар. Айдарда, ӱредӱлӱ јыл школдордо башталар. Кӱзӱҥи јаҥыс ла баштапкы, тогузынчы ла он биринчи класстардыҥ балдарына тышкары  шыҥыраар, арткан балдарга экран ажыра болор  деп, аймактыҥ ӱредӱ аайынча башкартузыныҥ јааны И. О. Солтонбаев айтты.  

Бӱгӱнги кӱнде Кош-Агаш аймакта  13 школдо 2020-2021 ӱредӱлӱ јылда билимниҥ телекейиниҥ бозогозын тӧрт муҥнаҥ ажыра ӱренчик алтаар. Роспотребшиҥжӱниҥ текши некелтелеринеҥ ӧскӧ, ӧрт чыкбазын кичеери, оныла тартыжар јазалдарла јеткилденери, кажы ла келген балага класста эптӱ, јылу, јарык болоры јанынаҥ  сурактарды бӱдӱрерге, кажы ла ӱредӱлик учреждениениҥ јаандары чырмайып иштендилер. «Бу некелтелер ончозы бӱткен деп айтсабыс, јастыра болбос. Школдорды јаҥы ӱредӱлик јылга белетеерге,   989 муҥ 394 акчаны чек тузаланып, јетиргенис. Акчаларды эрчимдӱ тузаланып,  ӱредӱликтиҥ тураларында јылу, јарык, ару суу болоры, јеткер-неме болбозын кичеери, ӧрттӧҥ аргаданары јанынаҥ, СанПиН-ниҥ некелтелерин ончо бӱдӱргенис. Онойдо ок тергеениҥ бюджединеҥ ӱч миллион салковой акча ӧртшиҥжӱниҥ некелтелерин бӱдӱрерине чыгарылган. Ого јемей, акча-манаттыҥ 1%  аймактыҥ бюджединеҥ чыгарылган» —деп, муниципалитеттиҥ јааныныҥ баштапкы ордынчызы Валентина Карулова айтты.

Тожоҥтыныҥ школы балдарды тогус класска јетире ӱредет. Мында ӱренчиктер канча јылдардыҥ туркунына оогош, тапчы, эки кат турада ӱренгилейт. Бу тура школ эдип тудулбаган болгон, оныҥ учун оныҥ кыптары оогош, ӧткӱш, улус ары-бери базар јерлери чичке.  Бу јурт ӧзӱп јаанаган, школдо балдардыҥ тоозы кӧптӧгӧн сайын, мында парталар једишпей калган. 300 муҥ салковой акчага 16 парта,   биологияныҥ,  физиканыҥ кабинеттерине ӱренер јазалдар алынган.

Жана-Аулдыҥ орто ӱредӱлӱ школында ла болчомдордыҥ садында балдар ажанар јерлерде эжиктер солынган. Ол темир эжиктер ӧрттӧҥ чеберленериниҥ некелтези аайынча эдилген. Онойдо ок бу школдо ӱч кабинетте јаҥы парталар, ӱч кабинетке јаҥы досколор тургызылган. Бу школдыҥ ичин ончо јарык ӧҥлӧ будуп саларда, јарык, јараш, кееҥ болуп калган. Онойдо ок аҥылу комиссия Тӧбӧлӧрдӧ Алаш Кожабаевтиҥ адыла адалган школдо, Телеҥит-Сортогойдыҥ, Кош-Агаштыҥ Лидия Тюкованыҥ адыла адалган  орто ӱредӱлӱ школдорын, ЦДОД-ыныҥ, ДЮСШ-ныҥ тураларын   база кӧрӱп, олор ӱредӱлӱ јылга белен деп  темдектеген.  Кӧкӧрӱниҥ Мария Кыстаеваныҥ адыла адалган  орто ӱредӱлӱ школы кол кургадар тӧрт јазал (электрополотенцалар) садып алган.

Кош-Агаштыҥ В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган школы «Ӱредӱликтиҥ ӧзӱми» деп федерал программага кирген,  кӱчӱрген айда счетко акча тӱшсе, мында капитальный ремонт башталар. Кош-Агаштыҥ эки школы былтыргы кӱстеҥ  бери  тергеениҥ «Эмдиги ӧйдиҥ шко-лы» ӱлекериле «Ӱредӱлик» деп национальный ӱлекерге кирип, «Точка роста» деп тӧс јерлер тӧзӧп, цифровой ло гуманитарный ууламјыларга  ӱредерине јӧмӧ эдилген программаларла иштейт. Бу школдордыҥ директорлоры Ж. В.  Балушкинаныҥ ла  А. А. Бокееваныҥ айткандарыла  болзо, балдар бу кыптарга келип, ӱренип тура, бойыныҥ билгирин бийиктедет, ӱлекер тургузып, ӱредӱчилериле кожо јаан алтамдар эдет, онойдо ок балдар шахматла ойноорына ӱренет. Оныла коштой «Точка ростаныҥ» тӧс јерлери  ӱренчиктердиҥ 100% тоозын алып, ӱредерге чырмайат.  Балдар «Технология», «Математика ла информатика», «Физический культура ла јеткердеҥ коруланар эп-аргалар» деген ууламјылар аайынча ӱренгилейт, балдардыҥ 70% цифровой, естественно-научный, технический ле   гуманитарный  ууламјылар аайынча  ӱренет. «Точка роста» деп кыптарга ончо јепселдерди  јеткилинче экелген, ӱредӱчилер  бойлоры балдарды темиктирерине база ӱредӱ алгандар.  Ӧдӱп јаткан јылда «Точка ростаныҥ» тӧс јерлери Ортолыктыҥ, Белтирдиҥ ле Кӧкӧрӱниҥ школдорына тургузылар деп,   ӱредӱ аайынча башкартуныҥ јааны И. О. Солтанбаев айтты.

Кош-Агаштыҥ Л. И. Тюкованыҥ адыла адалган орто ӱредӱлӱ школында ремонт эдерге,  80 муҥ салковой чыгарылган. Бу јылда ол школдо  880 бала ӱренер. Директор Ж. В. Балушкинаныҥ айтканыла, эҥ ле кӱчи ол коронавирустыҥ пандемиязыла тудуш санитарно-эпидемиологический некелтелерди бӱдӱрери болор. Бир класста  25 ӱренчиктеҥ. Школ эки сменала ӱренет, оныҥ учун эне-адаларла куучындажып, учредительле јӧптӧжип, кезик предметтерди тӱҥей ле айлында отурып ӱренер деп тӱп-шӱӱлтеге келерис деп айтты.  Ондый ок айалга В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган школдо. Мында бир  муҥга јуук бала ӱренет.

Курайдыҥ, Чаган-Оозындагы П. И. Оськи-наныҥ, Ортолыктагы М. И. Лапшинниҥ, Белтирдеги Кыдат Тебекованыҥ адыла адалган, Мукур-Таркатыныҥ  школдорын комиссия база шиҥдеген. Курайдыҥ орто ӱредӱлӱ школында  котельныйдыҥ потологын база јазазын деп некелте эдилген. Школдыҥ директоры  А. С. Белеековтыҥ айтканыла,  20 муҥ салковой будук, черет аларына чыгымдалган. Школго јаҥы  25 парта ла  13 компьютер алынган. Чаган-Оозыныҥ школында спортзалда јаан ремонт ӧткӧн.  Мукур-Таркатыныҥ ла  Белтирдиҥ школдорыныҥ чедендеринде бу јылда ӧзӱмдер отургыскан, клумбаларда чечектер јайыларда, школдордыҥ јаны јараш болуп кӧрӱнет.  Мукур-Таркатаныҥ школыныҥ јанында  теректер, чычырана канча јылдарга јараштыра ӧзӱп калтыр.

Белтирдиҥ школында   грядкаларда  морковь, свекла, теплицазында помидор ло огурчындар  ӧскӱрген болтыр. Бу школдо завхоз болуп турган иштеҥкей, албадаҥкай В. П. Диятовтыҥ айтканыла, олор балдарла кожо Јаламанныҥ аламаларын база отургыскандар. Бир канча јылдаҥ яблоколор бӱдер болор.

База бир аҥылу школ ол ыраак Белажу јуртта И. М.  Берсимбаевтиҥ адыла адалган школ. Оныҥ директоры Аркадий Маусумкановтыҥ айтканыла болзо, школ 16 јылдыҥ туркунына тудулбай јат. 1978 јылда тудулган  школды 2003 јылда јер  силкинген кийнинеҥ, ӧртлӧ тартыжаачылар јаап салган. Школдыҥ туразы јерсилкинишке турумкай болор учун, проектно-сметный  документтери эмдиге јетире шиҥжӱде.   305 бала туш-башка тураларда ӱренгилейт, ол тоодо  эски интернатта. Детсадта 40 бала  эки группада.

Текши аймак ичинде ончо школдор јазалган, олор балдарды јаҥы ӱредӱлӱ јылга аларга белен. Школдордыҥ ичи јараш: мында балдардыҥ колыла эдилген јазалдар, кӧп јылдарга иштеген нерелӱ ӱредӱчилердиҥ, јакшы ӱренип турган балдардыҥ сӱрлери ле кееркедилген стендтер, спорттыҥ једимдери ле кайралдаткан  кубоктор кӧрӱге тургузылган, школдыҥ эжигин јаҥы ачкан балдар бойлорыныҥ школыла оморкоп, сӱӱнип јӱрзин деп эдилген јазалдар.

Онойдо ок аҥылу комиссия Кош-Агаш јурттыҥ садиктерин шиҥдеген. Аймактыҥ тӧс јуртында  балдардыҥ 12 сады бар, олорго 816 бала  јӱрет. 245 бала таҥынаҥ садиктерге барып турган. «Улыбка-1», «Улыбка-2», «Балдырган», «Балапан», «Кӱничек», «Ручеек» — муниципал  садиктер. «Росток», «Карусель», «Киндер», «Чунга-Чанга», «Аделек», «Радуга» — аргачылар тӧзӧгӧн детсадтар. Чынынча  айтса, аргачылар гранттар ойноп алып, кажы ла балага  государствоноҥ акча алып, јылдаҥ јылга бойлорыныҥ садиктерин јарандырып, јаҥы јазалдар, ойындар садып алат. Оныҥ учун Кош-Агаштыҥ муниципал садиктери, аргачылардыҥ тӧзӧгӧн садиктерине кӧрӧ, јокту, шкафтары, столдоры, орындары эски. Аргачылардыҥ детсадтары керек дезе јазалду јажыл ӧлӧҥ-газондор,  бассейндер аладылар. Јылу пол јайат, јараш кӧзнӧктӧр тургузып јарандырат.

Муниципал садиктер школдордыҥ башкартузына кирет. Јаан школдордыҥ бюджеди једишпейт: балдардыҥ садтарына ойындар, тӧжӧк-орынныҥ јепселдери, ӧскӧ дӧ не-немелер јеткилинче алынбайт. Бу јылдаҥ баштап, муниципалитеттиҥ ишчилери, ӱредӱликтиҥ башкартузы  канча бала муниципал садикте, канча бала таҥынаҥ садиктерге јӱрӱп турганын чокымдап, тоозын-чодын алып, аргачылардыҥ тӧзӧгӧн садиктерине кӱнӱҥ ле келип, кӧрӱп, балдардыҥ тоозын чокымдаар.

Э. Санина