Алтайдын Чолмоны

Кендирбаштаҥ ала синтетикага јетире…

07.08.2018

Наркоманияла тартыжары — ончобыстыҥ кереги. Эл-јонго каршузын јетирип турган бу керектиҥ аай-бажына чыгарга јаҥныҥ органдарыныҥ бойлорыныҥ чыдузы јетпес, ол ончобыстаҥ ӧмӧ-јӧмӧ иш некеп јат. Тергееде наркоманияныҥ айалгалары керегинде Алтай Республиканыҥ ичбойындагы керектер аайынча министерствозыныҥ наркотиктерле тартыжар бӧлӱгиниҥ јааны полицияныҥ подполковниги Максим ПОЛЬСКИХ куучындайт:

—Алтай Республикада кижиниҥ су-кадыгына каршу јетирип турган коронло — наркотиктерле тартыжары «кызалаҥду» айалгаларда деп айдарга јараар. Бистеги айалгалар Сибирьдиҥ бир кезек тергеелеринде чилеп, јеткерлӱ кемине јетпеген де болзо, је биске колды бош салала отурарга јарабс. Бӱгӱнги кӱнде наркотиктерди ары-бери ӧткӱрери там ла элбеп јат. Оны тузаланып турган улустыҥ тоозы астабайт, су-кадыкты корыырыныҥ учреждениелерине база ас эмес наркомандар баштанат.

—Максим Васильевич, бистиҥ тергееде наркотиктерле колбулу курч айалгалардыҥ аайына кандый эп-аргала чыгып јадыгар?
—2007 јылда ӱлӱрген айдыҥ 18-чи кӱнинде ороонныҥ президенти Россия Федерацияда ла оныҥ тергеелеринде наркотиктердиҥ айалгазын шиҥжӱде тудуп, иште башкарынатан «О дополнительных мерах по противодействию незаконному обороту наркотических средств, психотропных веществ и их прекурсоров» деген 1374 таҥмалу јарлык чыгарган. Бу јарлыкка тӧзӧлгӧлӧнип, мониторинг ӧткӱрип јадырыс. Мониторингтиҥ туружаачылары — каруулу башка-башка ведомстволор биске јетирӱлер ийет. Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧри мониторингте база эрчимдӱ туружат. Наркотиктерле колбулу айалгалар кирезинде — чочыдулу, кату, кызалаҥныҥ јанында ла кызалаҥду деген кемјӱлерле баалалып кӧрӱлет.

—Ӧткӧн јылда тергеениҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ ижи бу кемјӱлерле канайып баалалган?
—2017 јылда муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ кызылаҥныҥ јанында ла кызалаҥду айалгаларда деген чочыдулу керектер темдектелбеген. Jе 2016 јылда ла чылап ок, бир де муниципал тӧзӧлмӧгӧ «кирезинде» деген темдек тургузылбаган. Кату айалгалар Майма, Кан-Оозы, Чой, Улаган ла Кош-Агаш аймактарда болгон. Шабалин ле Турачак аймактар кызалаҥду айалгалардаҥ катузына кӧчкӧн. Jе ол ло ӧйдӧ Майма ла Чамал аймактарда керек-јарактар эмеш оҥдолгон. Республиканыҥ тӧс калазы ла Оҥдой аймак кату деген айалгаларда артканча.

—Бистиҥ тергееде кандый наркотиктерди эҥ кӧп тузаланып јадылар, эмчиликтерде учетто канча кижи туруп јат?
—Республика байа бир канабисный дейтен группага кирип турган наркотиктерле танылу ла јарлу. Наркотикти тузаланарын сӱӱчилер оны ар-бӱткенде ӧскӧн кендирбаштаҥ белетеп јадылар. Калганчы јылдарда бисте синтетиканыҥ эп-аргаларыла эдилген группага кирип турган наркотиктер база табылган. Бу наркотиктер телекоммуникацияныҥ сетьтьтери, ол тоодо Интернет ажыра элбеде таркадылат.
2017 јылда бисте окылу 563 наркоман темдектелген. Бу тооны бис слерге мониторигтиҥ кӧргӱзӱлери аайынча берип јадырыс. Наркотиктердеҥ камаанду улустыҥ тоозы 247, оныҥ салтарына дезе 316 кижи алдырткан. Бу республиканыҥ эл-јоныныҥ текши тоозыныҥ 1%. Наркотиктердеҥ камаанду деген улустыҥ тоозы, 2016 јылга кӧрӧ, 12,3% астап калган. Наркоманияныҥ салтарына алдыртып, 247 кижи оорыган. Мындый улустыҥ тоозы республикада 2016 јылда 279 болгон. Наркоманиядаҥ камаанду улустыҥ эҥ кӧбизи Горно-Алтайскта јуртайт.
Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы мониторингти база јаантайын ӧткӱрет. Быјыл олор алты айдыҥ туркунына наркотиктерди тузаланып турган 487 кижи темдектегендер. Наркотиктердеҥ камаанду улустыҥ тоозы дезе 241. Баштапкы ла катап учетко 18 кижи тургузылган. Наркотиктердеҥ божогон улус бу ӧдӱп јаткан јылда темдектелбеген.

—Наркотиктерди колдоҥ колго берип таркадары ӧткӧн ӧйдӧ артып калган деп айдарга јараар. Эмди олор кӧп лӧ сабазында интернет-сервис ажыра таркадылат. Jаҥ корулаар органдардыҥ ишчилери телесетьтерде «отурган» каршучылдарла канайып тартыжып јадылар?
—Интернет ажыра таркадылып турган наркотиктерди токтодорго шиҥжӱлӱ иштер ӧткӱрилет. Jетирӱлерде берилип турган јарларды ширтеп, наркотиктерди таркадып турган сайттардыҥ ижин токтотсын деп, Роскомшиҥжӱге баштанып јадырыс. Интернет-наркобизнестиҥ тӧзӧӧчилерин бедиреп, олордыҥ каршулу кректерин токтодорго, оперативно-розыскной иштер ӧткӱрилет. 2017 јылда республиканыҥ јаҥ корулаар органдары Алтай Республиканыҥ јеринде наркотиктерди таркадып турган каршулу группаныҥ ижин токтоткондор. Бу группа бойлорыныҥ «товарларын» Интернет-магазин ажыра саткандар. Оныҥ башкараачызы РФ-тыҥ Уголовный кодексиниҥ 174.1 статьязыла јаргылаткан. Группа таркадылган наркотиктердеҥ 1 миллион 717 муҥ салковой кирелте алган. Тургуза ӧйдӧ бу группаныҥ турчыларына јаргыныҥ јӧби чыгарылган.
Анайда ок ӧдӱп јаткан јылда республикада наркотиктерди Интернеттиҥ сетьтери ажыра таркадып турган ӱч группаныҥ ижи токтодылган. Бу керек аайынча уголовный керек ачылган. Тургуза ӧйдӧ шылу ӧткӱрилет.

—Тургуза ӧйдӧ бистиҥ тергееде ар-бӱткенде ӧзӱп турган кендирбашты тузаланары јаан јол алынган. Полицияныҥ ишчилери бу јажыл ӧзӱмниҥ ӧскӧн јерлерин табып, кендирбашты јоголторы јанынаҥ јаан иш ӧткӱрип јадылар. Ол керегинде эмеш элбеде куучындап берзеер?
—Алтай Республиканыҥ ичбойындагы керектер аайынча министерствозы кендирбашла тартыжарыныҥ сурактарына база јаан ајару эдип јат. Бу ууламјыдагы иштерди эрчимделтерге јурт ээлемниҥ министерствозыла, муниципал тӧзӧлмӧлӧрлӧ кожо ведомстволор ортодогы «Мак» деген операциялар ӧткӱрилет. Бу операцияларда јурт јеезелердиҥ чыгартулу улузы эрчимдӱ туружат. Олор полицияныҥ ишчилериле кожо кендирбаштыҥ ӧскӧн јерлерин шиҥдейт, рейд ӧйинде анайда ок кижиниҥ су-кадыгына каршулу ӧлӧҥдӧр ӧскӧн јерлердиҥ ээлери јарталат ла олорго протоколдор тургузылат.

2017 јылда полицияныҥ ишчилери 113,8 гектар јерде ӧскӧн кендирбашка учурагандар. Мындый јерлерде рейдтердиҥ тоозы там ла кӧптӧп јат. Кендирбаш ӧскӧн јерлер табылза, олор јоголтылат. 2018 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 27-чи кӱнине јетире республикада су-кадыкка каршулу ӧлӧҥ ӧскӧн 73 плантация-јер бары јарталган. Коронду ӧлӧҥ 34 гектар јерде ӧзӧт. 20,2 гектар јерде дезе ӧзӱмниҥ 49 тӧзи јоголтылган. Ээленген јеринде коронду ӧлӧҥ ӧскӧн улуска ол ӧлӧҥди ӧйлӱ-ӧйинде јоголтсын деген 72 предписание эдилген. Бу некелтени бӱдӱрбеген улуска административный кезедӱ эдилер. Кезик андый јерлер јурт ээлемниҥ хозяйстволорына табыштырылат. Кендирбаш ла оноҥ до ӧскӧ коронду ӧлӧҥдӧр ӧскӧн јерлер эҥ ле кӧп Улаган, Шабалин ле Оҥдой аймактарда туштайт. Бис бу ууламјыдагы иштерди мынаҥ да ары ӧткӱрерис.

—Калганчы эки-ӱч айдыҥ туркунына Горно-Алтайсктыҥ тураларыныҥ стенелеринде ле кӧп тоолу павильондордо јӱзӱн-башка јуруктардыҥ ла бичимелдердиҥ тоозы билдирлӱ кӧптӧп туру. Олор јаҥыс та каланыҥ тыш бӱдӱмин ӱреп турган эмес, је наркотиктер таркадып турган сайттарга јаан јар-реклама эдет. Полицияныҥ ишчилери ого удура кандый иштер ӧткӱрет?
—Бу јанынаҥ јартамалду иштерди полицияныҥ ишчилери јаантайын ӧткӱрип јадылар. Интернеттиҥ сайттары шиҥделип турганы керегинде мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдим. Республиканыҥ ичбойындагы керектер аайынча министерствозыныҥ УНК-зы стенелерди ле павильондорды «кееркеткен» иштердиҥ аайына база чыгат. Каланыҥ ичбойындагы керектериниҥ бӧлӱгиниҥ ишчилери стенелерде Интернеттиҥ сайттарыныҥ сурузын бичип турган бир бӧлӱк улусты тудуп, олор керегинде јетирӱни Горно-Алтайсктыҥ администрациязыныҥ административный керектер аайынча комиссиязына аткаргандар. Бу сурак анайда ок быјыл кӱӱк айдыҥ 31-чи кӱнинде каланыҥ наркотиктерге удура тартыжар комиссиязында база кӧрӱлген. Комиссия бойыныҥ јуунында наркотиктерди таркадып турган Интернет-сайттардыҥ сурузы бичилген графитти-јуруктарды табып, олорды јоголторы аайынча тузалу јӧптӧр јараткан.
Горно-Алтайскта каршулу рекламаларды јоголторы јанынаҥ аҥылу акциялар ӧткӱрилет. Бу акцияларда јажы эр кемине јетпеген јииттердиҥ ле јашӧскӱримниҥ клубтарыныҥ, бастырароссиялык јондык кыймыгуныҥ «Стопнаркотик-Горно-Алтайск» деген тергеелик бӧлӱгиниҥ турчылары, волонтерлор, каланыҥ эл-јоны эрчимдӱ туружат.

—Наркомания — ол кижиниҥ су-кадыгына јеткерлӱ оору-јобол. Бастыра ла оорулар чылап ок, оны эртедеҥ табып, эмдезе артык эмес пе? Максим Васильевич, республикада бу оорула тартыжар кандый эп-аргалар бар?
—Бисте наркоманияныҥ каршузы керегинде балдар, јашӧскӱрим, билелер ортодо јартамалду иштер элбеде ӧдӧт. Эл-јон ортодо су-кадык јӱрӱм јӱрериниҥ ээжилери таркадылат. Наркоманияга, токсикоманияга ла алкоголизмге удура јажы эр кемине јетпеген балдар ортодо «Подросток», «Россияныҥ балдары», черӱге баратан јииттер ортодо «Призывник» деген рейд-операциялар ӧткӱрилип јат. Jылдыҥ ичинде эки катап болуп турган «Сообщи, где торгуют смертью!» деген бастырароссиялык акцияда республиканыҥ бастыразына шыдар эл-јоны туружат.

Jайгыда балдардыҥ лагерьлеринде јартамалду иштер база ӧдӧт. Себиниҥ боочызында «Я — гражданин России», туристтердиҥ «Манјӱрек» комплексинде «Рубеж» ле «Служу Отечеству» деген јуучыл-тӧрӧлчи сменалар иштейт, су-кадыкты тыҥыдар «Пилигрим» деп лагерьде ПДН-да учетто турган балдар амырайт. Jииттерди су-кадык јӱрӱмге таскадар амадула олор ортодо спорттыҥ башка-башка маргаандары ӧткӱрилет. Самболо, дзюдоло, грек-рим кӱрешле болуп турган маргаандарда республиканыҥ бастыра аймактарыныҥ ла Алтайский крайдыҥ командалары туружат. «Лыжня России», «Кросс нации», «Российский азимут» «Оранжевый мяч» ла «Самбо» деген јаан маргаандарда база кӧп улус туружат.

Наркотиктерди таркатканы учун административный кезедӱ алган ол эмезе олорды эмчиниҥ јакылтазы јогынаҥ тузаланган улус учетто тургулап јат. Полицияныҥ ишчилери олордыҥ јадын-јӱрӱминиҥ айалгаларын јаантайын ајаруда тудат. Алтай Республиканыҥ јаҥ корулаар органдары ӧскӧ службаларла кожо эл-јонныҥ су-кадыгына каршу јетирип турган наркотиктерле тартыжуны мынаҥ да ары эрчимдӱ ӧткӱрер.

Алтай Республиканыҥ МВД-ныҥ пресс-службазы