Алтайдын Чолмоны

Jӱрӱмде де, иште де — баштапкы болгон

16.10.2018

Кан-Оозы аймактыҥ школдоры ортодо «Ӱредӱчи, адыҥды адап, бажысты эҥчейтедис!» деп адалган јайаандык кӧрӱ-маргаан Экинурдыҥ орто школында баштапкы катап сыгын айдыҥ учкары ӧтти.

Јайаандык кӧрӱ-маргаан ороонныҥ ла республиканыҥ ӱредӱ системазында ады-јолы элбеде јарлу, байлык ченемелдӱ алтай ӱредӱчи ле узак јылдарга ӱредӱ системазында ак-чек ле једимдӱ иштеген Виктор Кӱндӱчинович Кыпчаковтыҥ эземине учурлалган.

Ӱредӱчилердиҥ јайаандык кӧрӱ-маргааныныҥ окылу ачылтазында Алтай Республиканыҥ «Ӱредӱчилер бирлиги» деген талалык јондык организациязыныҥ Кан-Оозы аймактагы бӧлӱгиниҥ башкараачызы Людмила Тойдонова, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады Вячеслав Уханов, Виктор Кӱндӱчиновичле кожо школдо ӱренип, бийик ӱредӱ божодып, бастыра јӱрӱминде ӱредӱ системада иштеген нӧкӧри Александр Матыков учурлу куучын айттылар. Вячеслав Николаевичтиҥ айтканыла, В. Кыпчаков ӱредӱчи де, башкараачы да иштерде једимдӱ иштеген. Оныҥ ады-јолы, иштеген ижи ӧзӱп јаткан јаш ӱйеге јозок болор. Оныҥ тузалу, турулталу иштериниҥ бирӱзи «Алтай Республиканыҥ национальный школдорыныҥ Концепциязы» деп аҥылап темдектеди.

Александр Айдынович база јылу сӧстӧр айдып, јерлежиниҥ, коллегазыныҥ ады-јолын эзетти. Школдо баштапкы ӱредӱчилери Н. Апоятованы, А. Тыбыкованы јылу эске алды. Кожо ӱренген М. Сельбикованыҥ, Г. Кайдонорованыҥ, Е. Шалдурованыҥ ады-јолдорын адады. Виктор Кӱндӱчиновичтиҥ ӱредӱзи сӱреен јакшы болгон. Анчада ла математикала, орус тилле, литературала, тӱӱкиле билгири тереҥ болгон. Нӧкӧрлӧриле нак, ончо балдарга болужып јӱретен. Кийнинде иштеп, улай ла јолыгыжып, бары-јогын угужатан.

Оныҥ кийнинде јуулган улуска кару аказыныҥ ады-јолын эзедип, кожо чыккан ийнизи Борис Кӱндӱчинович сӧс айтты. Нак билези керегинде, ада-энезин тоогоны, балдар бой-бойлорына кару, ӱредӱге јӱткип, јилбиркеп ӱренгени ле аказы олорды јакып, ӱредӱзине болужып јӱретенин эске алды. Јабаган јурттаҥ амадап келген Герой-эне, эҥ јаан јеҥези Чынай Кӱндӱшевна Кыпчакова Виктор Кӱндӱчинович керегинде јакшынак эске алыныштарыла ӱлешти. Јалакай, јымжак куучынду Виктор ӱредӱде шыраҥкай болгон. Айылга келзе, балдарла табылу куучындажатан. Балдар аказын тооп, городтоҥ келерин энчикпей сакыйтан.

Экинурдыҥ орто ӱредӱлӱ школында бастыра јӱрӱмине завуч ла директор болуп иштеген Галина Емекчинова В. Кыпчаковло школдо кожо иштеген јылдарын, кийнинде башкараачы иштерде иштеп, ӱредӱчизи болгонын темдектеди. Иште бойына некелтелӱ, каруулу болгонын айтты. Билери кӧп, башкараачы иштерде улусла текши тилди таап билерин ӱредӱчилер баалап, аҥылап темдектегилейтен. Национальный школдордыҥ ичкери ӧзӱмине В. Кыпчаков кӧпти эткен. Онойдо ок алтай тилдиҥ сурактарын тӧс јерде тургускан.

Оноҥ ары јайаандык кӧрӱ-маргаанныҥ программазы Виктор Кыпчаковко учурлалып ӧтти. Ӱредӱчилердиҥ эске алынгандары видеоролик ажыра кӧргӱзилди. Мында Екатерина Кудачина, Александра Тепукова (Елдоева) педучилищеде ӱренгендерин, Москвага экскурсияга јӱргенин куучындаарда, отурган улуска солун болды. Александра Андреевна Виктор Кӱндӱчиновичле педучилищени ээчий-деечий божоткон болуптыр. Кожо јуртаган Николай Тепуковло олор бастыра јӱрӱмине кожо иштеп, нӧкӧрлӧжип јӱрген. Чындык најылар бастыра ӧйин, јӱрӱмин ӱредӱниҥ ӧзӱмине, келер ӱйелердиҥ ичкери јолына учурлаган деп айтты.

Јайаандык туштажуда кӧп улус В. Кыпчаков керегинде учурлу сӧстӧр айтканы оморкодулу. Јакшы кижиниҥ јӱрген јӱрӱми, иштеген ижи, айдып салган сӧзи качан да ундылбас ине.
Туштажуда Виктор Кӱндӱчиновичтиҥ ӱренчиктери Владимир ле эжи Надежда (Аргымаева) Янтыковтор јылу эске алыныштарыла ӱлешти. Онойдо ок Экинурда јурт јеезениҥ јааны болуп узак јылдарга иштеген Раиса Андадикова Кыпчаковтордыҥ калыҥ ла јаан јурты керегинде база јакшы айтты.

Алтай Республиканыҥ «Ӱредӱчилер бирлиги» деген талалык јондык организациязыныҥ јааны, «Золотые россыпи Алтая» деген бичикти белетеп чыгарып салган јерлежи, коллегазы керегинде ӱредӱчи ветерандардыҥ адынаҥ сӧсти Роза Кынова айтты. Оныҥ айтканыла, национальный школдордыҥ Концепциязы јаҥыс та Алтай Республикада эмес, је онойдо ок текши Россияда ӧзӱм алынар. Бу јаан иште В. Кыпчаковтыҥ ады-јолы ундылбас, баштап салган ижи улалар, ӱренчиктери бар. «Шак ол ӱренчиктер тӧрӧл тилин ӱренип, јаан ӱлекерлерде туружып, президенттиҥ стипендиаттары болуп турганы национальный Концепцияныҥ ӧзӱминиҥ турултазы» – деп, Роза Арбаевна айтты.

Школдыҥ фойезинде «Келер ӱйелер ӧзӱмдӱ болзын…» деген солун кӧрӱ тургузылган. Кӧрӱде В. Кыпчаковтыҥ јӱрӱмдик ле јайаандык јолын керелеген јилбилӱ фотојуруктарла айылчылар, туружаачылар јилбиркеп таныштылар. Тоомјылу јерлежиниҥ ада-энезин, јуук улузын, најы-нӧкӧрлӧрин такып ойто кӧрӱп, оныҥ бойына јолыгып куучындашканга бодолду сезим болды.

Ӱредӱчилердиҥ јайаандыгына учурлалган кӧрӱ-маргаанда аймактыҥ школдорынаҥ 11 ӱредӱчи эрчимдӱ турушты. Темдектезе, Р. Тадышева (Кырлыктыҥ школынаҥ), З. Молтулаева (Јодралуныҥ школынаҥ), С. Бердюнова (Кан-Оозыныҥ школынаҥ). Светлана Сергеевнаныҥ адазы Виктор Кӱндӱчиновичтиҥ кожо чыккан карындажы болуптыр. Д. Клешева, А. Торушева (Кан-Оозыныҥ школынаҥ), Е. Кошкарева (Кайрукуннаҥ), Н. Тайтыкова, М. Кадышева (Мӧндӱр-Сокконныҥ школынаҥ), Т. Ногонова (Јабаганныҥ школынаҥ) јилбилӱ јетирӱлер эттилер. Јада-тура, айса болзо, келер јылда ӱредӱчилердиҥ байрамына уткый бу ӱредӱчилердиҥ јайаан иштерин јакшынак бичигеш эдип кепке базып салза, сӱреен јаан ла керектӱ иш болор эди. Ӱредӱлик устарыныҥ ады-јолдоры, ижи тӱӱкиде артып калар. Кӧрӱниҥ окылу камызыныҥ јааны Л. Тойдонова кӧрӱниҥ туружаачыларына быйанду сӧзин айдып, грамоталарды, дипломдорды јолду ээлерине табыштырды.

Кӧрӱ-маргаанныҥ ижинде В. Кыпчаковтыҥ эш-нӧкӧри Любовь Васильевна туружып, келген айылчыларга, туружаачыларга бала-барказыныҥ, алкы бойыныҥ адынаҥ јаан алкыш-быйанын айтты. Любовь Васильевна ГАГУ-да ӱредӱчи болуп иштейт. Ол эш-нӧкӧриниҥ јӱрген јӱрӱми, иштеген ижи јанынаҥ элбеде айтты. Оныҥ эске алганыла, Виктор Кӱндӱчинович эрте таҥнаҥ ала орой эҥирге јетире кычыратан, бичинетен. Ары јанынаҥ керсӱ, тӧп, јалакай, ойгор кӧгӱстӱ, сӱреен чек ле ак, ару санаалу кижи болгон. Улусты тооп, баалап билер. Салымында ӱредӱчи болуп ак-јарыкка келетени, айса болзо, ары јанынаҥ болгон деп, ол айтты. Талада ӱредӱ системазы бийик кеминде болуп, ӧзӱп јаранзын деп кӧп иштеген. Ӱредӱчилерди јӧмӧп, олорго ӱредӱниҥ учурын јартап тура, В. Кыпчаков бу ла ӧйдӧ бойы база ӱренген.

Алтай Республиканыҥ тӱӱкизинде В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназия ла республикан классический лицей јаантайын адаларында алаҥзу јок. Мында В. Кыпчаковтыҥ ады-јолы јаан таныктардаҥ коштой бичилер учурлу. «Тӧрӧл тилис ажыра телекейге чыгарыс» деген эрмекте тереҥ учур бар. Национальный школдордыҥ Концепциязыныҥ ӧзӱми кӱннеҥ кӱнге, јылдаҥ јылга бийиктеер учурлу. Бала тӧрӧл тилин билзе, онойдо ок Тӧрӧлин тооп, тузалу улус болорына В. Кыпчаков иженген.

Виктор Кӱндӱчинович Кыпчаковтыҥ адыла адалган стипендияны эҥ артык ӱренчиктерге берери јанынаҥ суракты не кӧрбӧс. Бу ӱредӱчиниҥ ады-јолын кереестеп, јылдыҥ ла бу ӧйдӧ таланыҥ школдорында ӱредӱчилердиҥ «Ӱредӱчи, адыҥды адап, бажысты эҥчейтедис!» деп адалган кӧрӱ-маргаандарын ӧткӱрип турза, база јакшы керек болор эди. Республикада кандый бир школды В. Кыпчаковтыҥ адыла адаары јанынаҥ иштеер керек деп сананадым.
Экинурдагы школдыҥ директоры А. Некоровко, завучы А. Яграшевага, организаторы Т. Бабинага, педӧмӧликке бу кӧрӱ-маргаанды бийик кеминде белетеп ӧткӱргени учун јаан быйан. Онойдо ок Кырлыктагы школдыҥ озочыл ӱредӱчизи Р. Тадышевага јаш ӱйеге јозок кӧргӱзип, кӧрӱде эрчимдӱ турушканы учун алкыш-быйан айдадыс.

Р. КЫНОВА,
Экинурдыҥ орто ӱредӱлӱ школынаҥ