Алтайдын Чолмоны

Шӱӱжӱде – агаш ээлемниҥ ӧзӱми

20.11.2018

Алтай Республиканыҥ агашпромышленный комплексиниҥ ӧзӱминиҥ программазын белетеери аайынча ишмекчи бӧлӱктиҥ јууны ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча республикан министерстводо АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Григорий Пильтинниҥ башкартузыла ӧтти. Оныҥ ижинде Федерация Соведине АР-дыҥ јасакчы јаҥынаҥ тудулган Татьяна Гигель, АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министри Евгений Ларин, Эл Курултайдыҥ аграр политика, экология ла ар-бӱткенниҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитединиҥ јааны Василий Манышев, анайда ок агаш бӧлӱкте иштегендердиҥ чыгартулу улузы турушкан.

Алтай Республикада 2018-2027 јылдарда агаш бӧлӱктиҥ ӧзӱминиҥ концепциязыныҥ турулта ӱлекерлериле јуунныҥ туружаачыларын Горно-Алтайский госуниверситеттиҥ экономика, туризм ле прикладной информатика аайынча кафедразыныҥ доценти, экономикалык билимдердиҥ кандидады Раиса Адарина таныштырган.

Республиканыҥ агаш комплексиниҥ эмдиги айалгазы керегинде куучындап, 10 муниципал аймактыҥ јерлериндеги агаш кӧмзӧниҥ јериниҥ текши кеми 5044 муҥ га ла бу республиканыҥ агашту јерлериниҥ 82,8 проценти болгонын доцент темдектеген. Аҥылу корулу ар-бӱткендик јерлерде агаш ӧскӧн јерлердиҥ кеми 1039 муҥ га (тергеениҥ агашту јерлериниҥ 17,1%), эл-јон јаткан јерлерде – 4,7 муҥ га (0,1%). Агаш кӧмзӧниҥ агаш ӧскӧн эҥ элбек јерлери Турачак ла Чой аймактарга келижет. Олордо агаш бӱркеген јерлердиҥ кеми 86,4 лӧ 74,4 процент кире. Бийиктей јаткан Улаган ла Кош-Агаш аймактарда агаш кӧмзӧниҥ јериниҥ кеми 24,4%.

Республикада эмдиги бар агаш – 701,4 млн кубометр, олордоҥ 598,7 млн кубометр ийне бӱрлӱ агаштарга ла 102 млн кубометр јымжак бӱрлӱ агаштарга келижет. Агаш ӧзӱмдерде јыраалардыҥ ӱлӱӱзи – 0,01%. Бу ок ӧйдӧ карыган ла тузаланар ӧйи јеткен агаштыҥ ӱлӱӱзи ийне бӱрлӱ агашта 43 процентке ле јымжак бӱрлӱ агашта 72 процентке једип јат. Бонитеттиҥ клазы аайынча кӧргӧжин, кӧп саба агашту јерлер 3-чи класска келижет, је текши алгажын, бийик ле орто бонитетке келишкен агашту јерлердиҥ кеми 85,5% болор.

Калганчы он јылдыҥ туркунына агаш белетеп иштеген предприятиелердиҥ ле организациялардыҥ тоозы 2,7 катапка астаганын Раиса Адарина темдектеген. Мыныла коштой агаш бӧлӱкте иштеген улустыҥ тоозы астаган. Республиканыҥ агаш промышленнозы кӧбизинде агаштаҥ айыл-јуртка ла туралар тударга керектӱ эдимдер эткен ле агаш белетеген оок предприятиелердеҥ ле пилорамалардаҥ турат. Олордыҥ продукциязыныҥ кӧп сабазы тергеелик рынокто садылат. Агаш промышленностьто иштеген бистеги предприятиелердиҥ технический јеткилдежи эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келишпей јат ла рыноктогы конкуренцияда туружар продукция чыгарар аргазы јок.

Билимчилер тергеениҥ агаш байлыгын ла оны тузаланган айалганы шиҥдеп, республиканыҥ ла ороонныҥ экономиказына агаш промышленностьтыҥ јетирген ӱлӱӱзи јаан эмес болгонын темдектеген. Тургуза ӧйдӧ бу да ӱлӱӱ јабызап јат.

Агаш комплекстиҥ ӧзӱминиҥ ӱлекер программазын шӱӱжер ӧйдӧ агаш байлыкты турулталу тузаланарга агашустроительный иштер јок болгоны, агашка каршу јетирген курт-коҥысла тартыжуныҥ ас турултазы, јасакты бузуп кескен агаштыҥ јаан кеми, анайда ок агашту јерлерде ӧрт чыгарын болдыртпас иштердиҥ турултазын бийиктедери темдектелген.

Удай берген кызалаҥнаҥ чыгар аргаларды (инерционный, экстенсивный, целевой (проектный)) темдектеп, билимчилер ӱлекер башкартуныҥ ла государственно-частный партнерствоныҥ арга-јолы биске јарамыкту болгонын угускан.

Белетеп турган агаштыҥ кемин кӧптӧдӧргӧ лӧ агаштаҥ чыгарган продукцияныҥ чыҥдыйын бийиктедерге керектӱ јӧмӧлтӧни, ол тоодо агашпромышленный комплексте иштеген кичӱ аргачылыкка, республикан бюджеттеҥ чыгаратан субсидияларды ла инвесторлорды јилбиркедер аргаларды чоттоор керек деп, билимчилер јуунда айткан. Агаш ӧскӧн јерлерди корыыр, агашты тузаланарын ла орныктыра ӧскӱрерин эрчимделтер, тергеениҥ агаш инфраструктуразын ӧскӱрер, агашла, оныҥ таштанчыларыла иштеер производстволорды тӧзӧӧр лӧ ӧскӱрер иште турган сурактар бар.

Агажын орныктырган јерлерде тузаланган агаштыҥ кеми канча кире, мындый јетирӱлер бар ба деп, Василий Манышев концепцияны белетегендердеҥ сураган. Ол анайда ок агаш ӧскӧн јерлерде хозяйственный иштердиҥ шылтузында арткан таштанчыларды канайда тузаланарыла јилбиркеген.

Федерация Совединде агаш комплекстиҥ сурактары аайынча экспертно-консультативный советтиҥ башкараачызы сенатор Татьяна Гигель Горно-Алтайский госуниверситеттиҥ билимчилерине тергеениҥ агаш бӧлӱгиниҥ эмдиги айалгазы аайынча чокым шиҥжӱ ӧткӱргенине быйанын айткан. Ишмекчи бӧлӱктиҥ турчылары шӱӱжӱ ӧйинде чыккан блааш-тартышту сурактар аайынча кожулталар ла кубулталар эдип, ишти улалтар. Темдектелген иштер агаш бӧлӱкти эмдиги кызалаҥду айалгадаҥ чыгарар арга берер деп, сенатор айткан.

Быјыл јайгыда Госдуманыҥ бюджет ле калан аайынча комитединиҥ ээчий јуунында Татьяна Гигель 2018 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 1-кы кӱнинде чыккан 82-чи номерлӱ федерал јасак ийде алынганыла колбой агаш ээлемде тӧзӧлгӧн јеҥил эмес айалга керегинде куучындаган. Онойдо, агашты корыыры ла орныктырары, бу бӧлӱкте иштегендердиҥ ишјалын јадын-јӱрӱмге керектӱ эҥ ас акчаныҥ кемине јетирери јанынаҥ табыштырылган чыдуларды бӱдӱрерге тергеелерге акча јетпей јат. Оныҥ учун тергеелерде агаш ээлемдердиҥ башкараачылары, бу чыдуларды бӱдӱрген тегин де ас специалисттердиҥ тоозын астатпаска, олордыҥ иштеер ӧйин астадып јадылар. Мыныҥ бажында агаш ӧскӧн јерлерди ӧрттӧрдӧҥ корыыр, агашты корыыр ла орныктырар иштер уйадайт деп, парламентарий темдектеген.

«Госдуманыҥ комитединиҥ турчылары сӧзине туруп, 2019-2021 јылдарда агаш ээлемге чыгарган акчаны кӧптӧткӧн. Ар-бӱткенниҥ байлыктары аайынча иштеген тергеелик министерствого эмди федерал бу акчадаҥ бойыныҥ ӱлӱӱзин корып алар керек» – деп, Татьяна Гигель темдектеген.

Ол анайда ок агажын кескен јерлерди бӱткӱлинче орныктырары керегинде Федерация Соведи јасак јӧптӧгӧнин јетирген.

Эл Курултайдыҥ пресс-службазыныҥ јетиргениле